Wim van de Laar
Uit: Tijdschrift voor yoga van de Vereniging Yogadocenten Nederland (VYN), februari 2019, www.yoganederland.nl
Als je ogen open zijn, kijk je naar buiten. Het verlangen in je zoekt dan zijn bevrediging daar, in de wereld om je heen. Als je ogen gesloten zijn, kijk je naar binnen en ontwaar je een innerlijke wereld, de veelheid aan beelden, gedachten en gevoelens. Het verlangen in je zoekt dan zijn bevrediging daar. De Upanishads, de oude wijsheidsteksten van het hindoeïsme, noemen deze twee wegen of werelden — metaforisch — de toestanden van waken en dromen.
Als je stil wordt, zowel naar het gedroomde binnen als naar het wakende buiten, krijg je oog voor wat er onder je verlangens schuilt. Verlangen líjkt te zeggen dat je iets mist, dat je van iets gescheiden bent. Waarom zou je anders verlangen? Om de een of andere reden ben je onvervuld en ook alleen, sta je apart van de wereld om je heen.
De Upanishads zeggen dat deze ‘verlorenheid’ is ingegeven door een soort identiteitsfraude, een misvatting over wie je bent. De oorzaak hiervan, zo vervolgt de metafoor, ligt in een derde toestand, voorafgaand aan dromen en waken: de diepe slaap. Als je diep slaapt, weet je van niets. Je bent er wel, zelfs helemaal onbelast en gelukzalig, maar over het wie, waarom en hoe van jezelf heb je geen enkel benul.
De diepe slaap — onwetendheid — onthoudt je van wie je werkelijk bent. Als je wakker wordt, en je gedwongen bent ‘iets’ te zijn, creëer je ‘niet beter wetend’ een pseudo-zelf. Eigenlijk slaapwandel je, met een frauduleus ik dat door moet gaan voor echt. Zo schept diepe slaap de valse en onbevredigende wereld van waken en dromen.
Uit de diepe slaap kun je ook anders ontwaken. Juist daarover handelt het onderricht van de Upanishads. Werkelijk ontwaken — verlichting — is het verdwijnen van de ‘slaapstoornis’ en de herkenning van je ware zelf. Dit Zelf (ātman), of Bewustzijn, is ‘de vierde toestand’ die schuilgaat in de toestanden van slapen, dromen en waken. Het laat zich daarin steeds ‘zien’ — en dus herkennen — maar gaat hen tegelijk te boven. Het Zelf is voorbij alle verlangen, én het is de vervulling ervan.
[1] Bron: Shri Gaudapadacharya Statue — foto Ashok Prabhu
