Weesper Filosofiekring
Heidi Muijen
14 september 2018
deel 1 — deel 2 — deel 3 — deel 4
Jongstleden vrijdag was de start van de Weesper Filosofiekring. In een kleine groep zaten we rond de speeltafel. Deze eerste bijeenkomst stond in het teken van kennismaking met het mythisch-filosofische bordspel Mens, ken je zelf.
Ik heb verteld hoe ik het spel heb ontworpen en hoe het speelbord in samenwerking met beeldend kunstenares Agnes Roothaan, de speelfiguren met zilversmid Nico Huisman zijn ontworpen, de speelwijzer met tekstschrijver Ceciel Fruijtier en de speelkaarten samen met Joke Koppius, hoofdredacteur van het Wijsheidsweb.
Mens, ken je zelf, mythisch-filosofisch bordspel
De filosofie die in dit spel zit en de speelwijze heb ik in grote lijnen uitgelegd.
De zes spelronden verbeelden enerzijds de levensweg met de levensthema’s ‘eigenheid’, ‘vorming’, ‘voor en tegenspoed’, ‘beproeving’, ‘ontmoeting’ en ‘aankomst’ (bestemming).
Anderzijds vormen de spelronden in deze variant van het spel, die we met elkaar gaan spelen, het Levensvisiespel, grote stappen door de geschiedenis van de filosofie van de oudheid tot op heden.
De idee achter deze dubbele laag in het spel is dat iedere participant enerzijds een eigen (filosofisch en, of persoonlijk) levensthema kan onderzoeken en anderzijds de eigen visie in het samenspel kan bespiegelen aan de hand van een aantal belangrijke filosofische stromingen.
1e spelronde
Over de achtergrond van de 1e spelronde die op het programma stond vertelde ik het volgende:
De gelaagdheid in de eerste ronde gaat over enerzijds je persoonlijke start in het spel en anderzijds de start van de westerse wijsheidstraditie met de klassieke Griekse Filosofie.
Deze eerste klassieke periode wordt ook wel ‘De kleine Verlichting’ genoemd:
Het is een fase in de geschiedenis die de overgang van een magisch-mythische benadering van de natuur en van het leven naar een rationele benadering markeert. De filosofen wilden in plaats van mythische verhalen vertellen over het leven de wereld kunnen verklaren. Er werd gedebatteerd over achterliggende principes van natuurverschijnselen en over het ontstaan van de kosmos en het leven op aarde.
Zo ontstond de natuurfilosofie die gebaseerd is op het samenspel van de vier natuurelementen aarde, water, lucht en vuur.
In de mythische verhalen was er bovendien sprake van een vijfde element, de ether, het onstoffelijke element waarin de goden op de Olympos leefden. Dit is ook later nog tot in de 19e eeuw bij natuurkundigen gebruikt als verklaring voor hoe licht en radiogolven zich zouden verplaatsen.
De Romeinse filosofen vertaalden dit letterlijk als ‘quinta essencia’, het vijfde element. Een term, die in onze taal nog wordt gebruikt als ‘de kwintessens’. Op het speelbord is dit vijfde element verbeeld in het centrum, waar de vier elementen die gekoppeld zijn aan de vier hoeken van het speelbord, samenkomen.
In de bakermat van het westerse denken zijn behalve de natuurfilosofie in de 4e eeuw v.o.j. ook de vier klassieke scholen van de levenskunst ontstaan:
- het Scepticisme,
- het Cynisme,
- het Hedonisme
- de Stoïcijnen.
Vier denkramen met geluksprincipes
Deze vier richtingen van filosofische levenskunst zijn op het speelbord verbeeld in volgende vier denkramen met geluksprincipes:
Voor de start van het spel is het nodig voor één van deze acht denkramen met een geluksprincipe te kiezen, waaraan een speelfiguur is gekoppeld, met wie je de weg over het speelbord gaat bewandelen.
Twee andere denkramen met geluksprincipes zijn verbonden met voornoemde breuklijn in de geschiedenis van het magisch-mythische denken naar het rationele denken. Een breuklijn die overigens ook door wetenschappers als Joseph Campbell en filosoof Karl Jaspers zowel in het Westen als in het Oosten is nagetrokken:
En de laatste twee denkramen met geluksprincipes zijn verbonden met Oosterse richtingen (zoals het Daoïsme) en met een interessante parallel tussen Oost en West in de idee dat de mens een afspiegeling is van de kosmos. Een ‘microkosmos’, wat je kunt beschouwen als het ‘grotere’ of ‘diepere’ zelf voorbij het zelfbeeld van het leven van alledag:
Wanneer je je niet zozeer in de geluksprincipes herkent, zou je een keuze kunnen maken op basis van het symbool dat je in het hoofd van de speelfiguur ziet en voor de houding van de armen:
- de armen geheven: de sensitief ondernemende levensgrondhouding
- de armen omlaag: de alert volgende levensgrondhouding
De vier symbolen die je in het hoofd van de speelfiguur ziet, kun je gebruiken als een symbolische spiegel waarin je jouw eigen wijze van in het leven staan en de wijze waarop je je koers in het leven bepaalt, kunt bespiegelen. Zo schreef de Romeinse keizer Marcus Aurelius in zijn dagboek dat hij zijn ‘innerlijk kompas’ raadpleegt:
“Elk mens is blij met iets anders. Ik ben gelukkig als mijn innerlijk kompas goed functioneert en zich niet afwendt van de mensen en hun lotgevallen, maar alles welwillend bekijkt en elk ding aanvaardt en gebruikt zoals het verdient.”
Aurelius in: Dohmen, 2008, p.94.
In diens ogen is een geluksgevoel niet iets wat je moet najagen maar veeleer de vrucht van een bewuste en ethische leefwijze. Daarom kunnen we niet zomaar ons gevoel volgen, maar hebben we vooral onze ratio, onze redelijkheid, te raadplegen, volgens deze stoïcijnse filosoof.
Hoe bepaal jij je koers in het leven?
De vraag waarmee je instapt in het spel is daarom: Hoe bepaal jij je koers in het leven?
Zoals de stoïcijnen, via inzicht, overzicht en gezond verstand?
- kies dan een speelfiguur met een spiraal in het hoofd
- Vind je juist wel je gevoel belangrijk? Kies dan een speelfiguur met een hart in het hoofd
- Of vind je het wezenlijk om nuchter en aards te blijven, met beide benen op de grond, maar ook bewust van de eindigheid van het aardse leven? Kies dan een speelfiguur met een Oog in het hoofd.
- Vind je ‘niet denken maar doen’ essentieel kies dan een speelfiguur met een hand in het hoofd.
In: Dohmen, J. (2008). (red). Levenskunst. De grote filosofen over het goede leven. Amsterdam: Ambo. kun je over de klassieke filosofen, zoals Aurelius over de visie van de Stoïcijnen en Epicurus over het ‘hedonisme’ nalezen.
Toeval of levenslot?
In de volgende spelronde gaat het ‘toeval’ of ‘levenslot’ een rol spelen: je krijgt dan door het gooien van een dobbelsteen filosofisch gereedschap toegeworpen.
