Weesper filosofiekring
Heidi Muijen
Wijsheidsweb, 21 maart 2019, geschilderde symbolen Agnes Roothaan, foto’s Joke Koppius
deel 1 — deel 2 — deel 3 – deel 4
Tijdens de eerste twee bijeenkomsten van 2019 hebben we als Weesper Filosofiekring de derde en de vierde spelronde van het Levensvisiespel gespeeld.
Deze spelronden staan in het teken van respectievelijk Voor- en Tegenspoed en Beproevingen op de levensreis. Aan deze levensthema’s verbonden we zowel filosofische thema’s als dat we persoonlijke reflecties vanuit de eigen levensreis met elkaar deelden.
De derde ronde, de Ronde van Voor- & Tegenspoed
De symbolen op het speelbord van de derde ‘groene kring’ Ronde van Voor- en Tegenspoed — met het Labyrint, de draad van Ariadne, de Grot van bezinning, de Vlinder van Transformatie, de Plukweide en de Herberg — zijn gekoppeld aan mythische thema’s.
Zo speelt in de mythe van Theseus zowel het labyrint een rol — de plek waar de Minotauros, het mensenvlees verslindende wezen half stier, half mens, door Minos, de koning van Kreta gevangen werd gehouden — als de draad van Ariadne — de op de held Theseus verliefde geworden prinses van Kreta, die hem met haar draad wilde helpen met het vinden van de wegen in het labyrint.
Behalve dat het symbool naar een klassieke Griekse mythe verwijst, verbeeldt het de levensreis als een ‘queeste in het labyrint van levensvragen’. In die zin roept het symbool de deelnemers aan het spel op te reflecteren op de eigen levenskunst hoe goed om te gaan met de wisselvalligheid van het levenslot.
Ook de andere symbolen, die minder expliciet aan een specifieke mythe zijn verbonden, doen een appèl op de spelers rond de speeltafel tijdens het dialogeren ook de eigen verbeeldingskracht aan te spreken bij de klassieke filosofische vraag, die in de derde spelronde aan de orde is: hoe het innerlijke kompas af te stemmen voor het maken van de juiste keuzes, zowel bij voor- als tegenspoed?
Als hulpmiddel voor het bespreken van deze filosofische vraag bij ‘de eeuwige constante van de ‘ups en downs’ in ons leven’, kent het Levensvisiespel kleinere speelvelden, zoals de hier afgebeelde.
In de zes kleurvlakken staan de symbolen van deze spelronde, die hier gekoppeld zijn aan zes ethische perspectieven, die in de loop van de geschiedenis zijn ontwikkeld. Aan het symbool is een kernachtige omschrijving en een vraag toegevoegd, die de spelers stimuleren deze perspectieven toe te eigenen en ze als onderzoekslichten te laten schijnen op eigen levensvragen: deze kunnen worden verhelderd vanuit de (klassieke) ‘levenskunst’, ‘deugdethiek’, ‘plichtethiek’, ‘gevolgenethiek’, ‘moreel beraad’ en gedragscodes’ (als twee vormen van verantwoordelijkheidsethiek).
Waar in de tweede spelronde, de ronde van Vorming, de vraag luidde: hoe is jouw innerlijk kompas geijkt? Daar wordt deze vraag in de derde spelronde verrijkt met de ethische invalshoeken die de filosofen, van Socrates tot Nussbaum, hebben uitgesponnen!
De deelnemers gooiden met de dobbelsteen en kregen elk één van de zes symbolen toegeworpen. De gespreksstof die de symboliek op het speelbord bij hen opriep was reeds genoeg voor het uitwisselen over het thema.
De ‘draad van Ariadne’ riep bijvoorbeeld ‘verbinding’ en ‘vertrouwen’ op als herkenbaar ‘ijkpunt’ voor het innerlijk kompas, en dat terwijl door deze deelnemer anderzijds (tijdens de vorige spelronde) ook het verlangen was uitgesproken naar een vaster ijkpunt, een objectieve waarheid! Evenwel had toen het haar toegevallen anker — het filosofische gereedschap dat gekoppeld is aan Kierkegaards visie op de waarheid als ‘hartstochtelijke innerlijkheid’ — haar ook al in deze richting gewezen, namelijk te vertrouwen op een existentiële waarheid veeleer dan op een objectieve en universele ‘meetlat’ die (schijnbare) zekerheid biedt.
Gezien de door de deelnemers zelf aangebrachte diepte in het gesprek en de beperkte tijd van de bijeenkomst hoefden de ‘Ringen met Morele Motieven’ niet uit de speeldoos te worden gehaald.
En ook bleven de verdiepende filosofische vragen van het Speelveld ‘Ethische Perspectieven’ liggen, zoals die welke aan de draad van Ariadne is verbonden:
“Hoe bindend is een moreel gesprek en hoe moreel zijn de (met elkaar afgesproken) regels?”.
De vierde ronde, de Ronde van Beproeving
De volgende bijeenkomst bespiegelden we het thema van de ‘paarse kring’, Beproevingen op de levensreis op het speelbord, mede aan de hand van een tekst van Erich Fromm over ‘De beoefening der liefde’ (in: Dohmen, 2002 (red). Over Levenskunst. De grote filosofen over het goede leven. Amsterdam: Ambo).
Bijzonder aan de invalshoek van deze door het boeddhisme geïnspireerde psycholoog/ filosoof uit de Frankfurter Schule is dat hij het thema van de liefde bespreekt als een vorm van levenskunst.
Meer dan openheid voor romantiek is er geduld, concentratie, toewijding en discipline nodig zich de liefde als kunst eigen te maken!
Misschien is het kunnen inzien van de schijnbare tegenstelling tussen overgave en beheersing als de paradox van de liefde wel wat er op het spel staat in deze spelronde!
Dat de ‘liefde voor het levenslot’ — Amor Fati zoals de klassiek filosofen de levenskunst betitelden — inhoudt te handelen vanuit de samenhang der dingen. Dat zou hier de kunst kunnen zijn beide polaire levenshoudingen in zichzelf te herkennen en, afgestemd op het leven zelf, ze waar nodig te belichamen: de Romantische levenshouding van Overgave en de Rationalistische van Beheersing, zoals gesymboliseerd in beide houdingen van de speelfiguren!
De vraag die we daarom in de eerste dialoogronde meenamen luidde:
“Hoe ‘schuurt’ de houding die er in een situatie van beproeving van je gevraagd wordt, met de natuurlijke houding die je in het leven hebt ontwikkeld?”
Met het werpen van de dobbelsteen van de vierde spelronde kreeg iedereen symbolisch een ‘plaats van beproeving’ toegewezen: op het speelbord zijn deze zichtbaar gemaakt als zes landschappen die voor de (levens-)reiziger beproevend kunnen zijn: de eeuwige sneeuw, het duistere woud, de laaghangende mist in de heuvels, het moeras, het treurwilgenwoud en het wilde water in een rotslandschap.
Gespiegeld in de symboliek van de landschappen meanderde de dialoog rond de questie:
“Hoe helpt het innerlijk kompas je in deze situatie goed met beproevingen op de levensreis om te gaan? Soms is het nodig het roer en de levenshouding algeheel om te gooien! Bijvoorbeeld, van beheersing naar overgave: aan de situatie, sensitief voor tekens en open voor hulp van anderen; teneinde het beproevende eerst te gaan onderzoeken, waar je eerder in het leven steeds actief en direct aan de slag ging… “
Het Treurwilgenwoud bleek gemengde gevoelens te vertegenwoordigen. Waar een enkele treurwilg ook schoonheid uitstraalt, daar kan een geheel bos van treurwilgen door de neerhangende takken een gevoel van of herinnering aan een depressieve periode in het leven oproepen! Ook wanneer je niet zelf door dit lot bent getroffen maar een dierbare, voelt dit als een beproeving. Vragen waarom dit lot nu juist jou of je dierbaren overkomt, zijn begrijpelijk maar niet rationeel te beantwoorden. In plaats van het te willen begrijpen, kun je beter troost vinden in muziek of in de natuur. Het ‘lot’ beproeft de wijze waarop je in het leven staat: je hebt een antwoord te geven vanuit je gehele mens-zijn!
De Bergen met de Eeuwige Sneeuw riep bij een deelnemer juist warme herinneringen op aan een reis naar Oostenrijk waar hij zijn jeugdliefde leerde kennen!
Misschien ligt de beproeving dan meer in de te overbruggen geografische en de culturele afstand tot elkaar en elkaars familie, respectievelijk eigen gewoonten en andere sociale codes?
Het moeras is als natuurbeeld prachtig, maar wel op enige afstand. Als je er zelf in terecht komt, wordt het een ander verhaal.
Interessant gegeven in de dialoog was dat het beproevende hier ook werd ervaren als van een grotere schaal, als de tijd waarin we leven, met de enorme maatschappelijke vraagstukken waarvoor we als mensheid staan.
Van klimaatverandering tot toenemende sociale ongelijkheid en de culturele en religieuze polarisatie (wat door de socioloog Huntington in een spraakmakend boek ‘Clash of civilizations’ is genoemd).
De Pools-Britse socioloog Zygmunt Bauman (aangehaald in het eerder door ons als Filosofiekring gelezen boek ‘Mediale levenskunst’ van Giovanni Rizzuto) noemt de laatmoderne beproevende tijden ‘liquid times’, geheel passend bij de drassige moerasmetafoor! Bekend is de volgende uitspraak, waarmee hij zowel de Holocaust als de grote globale vraagstukken, in verband brengt met de ‘moderne’ wijze van leven en organiseren (dat wil zeggen vanuit maakbaarheidgeloof door processen van rationalisering, die leiden tot bureaucratie…):
“The modern era was a journey towards perfection. For the same reasons, the modern era was also an era of destruction.”
Ter filosofische reflectie voor de volgende spelronde van Ontmoeting, gaan we de tekst van Martha Nussbaum (in Dohmen) lezen ‘De universele aspecten van het menszijn’.
