Wim van de Laar
Uit: Tijdschrift voor yoga van de Vereniging Yogadocenten Nederland (VYN), juni 2018, www.yoganederland.nl
Oost en West verschillen nogal in hun kijk op het individu, over wie of wat we zijn. En daarmee op wat ons gelukkig maakt, of juist ellende geeft.
Het Westen gaat — hoewel het ook zijn bedenkingen heeft — sinds de Verlichting prat op wat het individu zoal vermag. Dat ging destijds gepaard met de verkondiging van een groot goed: de Verklaring van de Rechten van de Mens.
Misschien echter, is de gedachte eerst en vooral een individu te zijn ook een manco.
Want de consequentie is dat het aan het individu is te zorgen voor het paradijselijke geluk waarnaar we zo verlangen. Dat lijkt toch iets te veel gevraagd. Toch is het die druk die maakt dat de Westerse mens steeds actief en ondernemend is, en steeds meer gespannen en moe.
De Indiase filosofie, zoals geschetst in de Upanishads, kent het individu maar weinig macht toe. Over een vrije wil, een van de ‘verlichte’ paradepaardjes, spreekt men daar al helemaal niet. Het onwetende individu — en dat zijn we tot de bevrijding allemaal — drijft op krachten waarover hij niets te zeggen heeft. Natuur bepaalt hem.
Natuur (prakriti) bestaat uit drie hoedanigheden (guna’s): heldere lichtheid (sattva), drift en beweging (rajas), en donkerte en fixatie (tamas). Hoezeer je ook mag denken dat je zelf je beslissingen neemt en je pad bepaalt, je bent feitelijk speelbal van deze basale krachten. Zij bepalen wat je voelt en denkt, wat je wilt, en wat niet.
Als dit alles was, was het armoedig met ons gesteld. Hoewel je geen vrije wil hebt, heb je gek genoeg wel een keuze binnen het veld waarin je gevangen zit. Je kunt de krachten namelijk beïnvloeden. Door de ene te versterken en de andere te verzwakken, ga je toch een gewenste richting uit. De keuze van een yogi gaat uit naar de bevordering van sattva, naar steeds meer zuiverheid en het wakker maken van intuïtieve intelligentie.
Als dat voleind is, kom je tot de ontdekking dat je helemaal geen individu bent. In die totale helderheid blijkt de waarheid van het Zelf, dat altijd vrij is. En weet je: Dat ben Ik.
