Heidi Muijen en Louis Van Marissing
Een tafel met valappelen verwelkomden de deelnemers aan de Ontmoetingsdag op 7 september 2019: voor iedereen een appel, als symbolisch object van deze dag in meerdere betekenissen.
De appel speelt een rol in vele verhalen
Van de gouden appels van de Hesperiden — die de Griekse held Herakles moest zien te stelen, terwijl ze door een slangachtige draak werden bewaakt; de vrucht van goed en kwaad — was het wel een appel??? — uit het Paradijsverhaal; tot de appel waarin Sneeuwwitje zich verslikte in het sprookje van Grimm.
Dan zijn er de verhalen met de Oosterse en Zuidelijke variant van deze vrucht, de granaatappel … vaak als afrodisium gegeven, bijvoorbeeld door Hades, god van de onderwereld om zijn geliefde Persephone aan zich te binden. Uiteindelijk verbleef zij steeds een half jaar bij hem en keerde terug naar de aarde tijdens de zomer — omdat haar moeder Demeter, godin van de vruchten van de aarde, vooral het graan, haar zozeer miste en ontroostbaar was dat al het groen op aarde verdorde en het winter werd.
Verhalen construeren collectieve en individuele identiteiten — gelaagd, in spanningsvelden
- Het ideologische — de politieke en religieuze verhalen, rituelen en symbolen t.b.v. ethische en sociale orde
- Het existentiële — ‘dat wat er is’, de concrete ervaring, het zich verhouden tot anderen, het andere, zichzelf
- Het interculturele — verhalen, rituelen, symbolen definiëren mens-zijn en gemeenschapsvorming
- Het natuurlijke — buiten en binnen, de natuur als een omvattende ordening, ecologisch, de kosmos, …
Als vrucht van moeder aarde is elke appel de resultante van alchemie tussen aarde, water, lucht vuur en ether, tot een unieke vorm en een eigen verhaal. Welke geschiedenis vertelt de appel? En hoe is de natuur ook hierin onze leermeester: hoe kan de symboliek van de natuurlijke elementen — als basis van het leven — helpen bruggen van verbinding tussen culturen te bouwen?
Na de muzikale opening en geïnspireerd op het rijke programma met vertelde en muzikaal vertolkte verhalen uit verschillende windstreken verzamelde iedereen op eigen manier ingrediënten voor een persoonlijk en een collectief verhaal.
Appel onderzoeken als symbolisch object
Daartoe door Louis Van Marissing uitgenodigd de gekozen appel goed te onderzoeken als een symbolisch object, en in die spiegel het verhaal van de appel verder te vertellen:
“En omdat ze in vloeibare vorm werden bewaard,
behielden de verhalen het vermogen te veranderen,
een nieuwe versie van zichzelf te worden,
samen te gaan met andere verhalen
en zodoende weer een nieuw verhaal te vormen;
zodat de Oceaan van Verhalenstromen,
in tegenstelling tot een bibliotheek met boeken,
veel meer was dan een bron van voortkabbelende verhalen.
Deze bibliotheek was niet doods maar springlevend.”
Dit inzicht in ‘De Oceaan van Verhalen’ van de voor zijn eigen (levens)verhaal vervolgde Salman Rushdie (1990) vormt de spil, waarom heen het QFWF-interculturele storytelling programma draait.
Van kuddegeest naar kosmopolitisme
Het doel is een ontwikkeling van kuddegeest naar kosmopolitisme, vanuit een gezamenlijk ontdekken van een goede koers. Zou het niet beter zijn — in plaats van groepen in de maatschappij weg te zetten op grond van religie of etniciteit —de hedendaagse bedreigingen voor de ontwikkeling van mono- naar multicultureel, naar inter- en transculturele verbindingen gaan verbeelden als krachten die de menselijke schaal overstijgen? Zodat we deze krachten, die een humaniserende en ecologische ontwikkeling belemmeren — zoals het ‘neoliberalisme’ en de ‘klimaatcrisis’ — dan naar hun aard en naar de wijsheid der ouden gaan ‘demoniseren’ en ‘vergoddelijken’! En met gebeden, verhalen en rituelen de goede loop der dingen afsmeken….
Utopisch realisme
Evenwel sprookjes en visioenen, een wereldgemeenschap in de zin van “Alle Menschen werden Brüder”, een harmonieuze ‘broeder- en zusterschap’; het klinkt de meeste mensen te romantisch of sprookjesachtig in de oren. Toch vraagt de huidige tijdgeest om een soort ‘utopisch realisme’, in de woorden van Rutger Bregman en zijn recente spraakmakende studie De meeste mensen deugen. Deze ‘kairotische geest’ spreekt kennelijk een groot publiek aan en past bij de QFWF-visie op het vormen van ‘glocale’ gemeenschappen.
Samen met Spel en Dialoog vormt Storytelling als kunst van het verhalen vertellen daartoe een krachtig educatief middel: “Hoe helpen culturele tradities van storytelling — op deze Ontmoetingsdag uit Europa, uit Congo, uit Ghana, uit Suriname en uit India — wereldburgerschap te ontwikkelen?”
De QFWF-utopische geest in deze ontdekkingstocht is een natuurlijke gemeenschappelijke verbondenheid: namelijk het uitgangspunt dat het leven zelf de grootste auteur van verhalen is. In die zin zijn er de vanzelfzwijgende ‘verhalen’ die ontstaan door de opeenvolging van gebeurtenissen. En behalve de gebruikelijke vorm van verhalende verhalen in woorden die worden verteld, geschreven en mondeling herteld, zijn er de verhalen in andere mediale vormen: in en door muziek; in en door beelden; in en door beweging, dans, kleding en …
Polyloog rond de Surinaamse gedichten
Bewegend ontstaan er zo in ons leven verbindingen en allerlei soorten van samenhang.
Bijvoorbeeld door een polyloog rond de Surinaamse gedichten Sjinta,
van Bernard Ashetu; Puwema gi yu, van Mechtelly en Dit is de dag, van Thea Doelwijt
Mechtelly, vooral bekend als kinderboekenschrijfster, schreef over de kunst van het verhalen vertellen als een levend, alchemistisch proces prachtige dichtregels, in de vertaling van Hedy-Jane Guds:
“Zend woorden naar de overkant
laat ze rijpen in de zon
de regen zal ze wassen
als ze in het gras liggen …”
Even aanstekelijk als mysterieus … Staande op de schouders van haar voorouders geeft Mechtelly eeuwenlang met ervaring doordesemde wijsheid door:
“… Roep alle geesten
Verspreid liggend vanaf de grond
Tot de kruinen van de bomen
Zend de woorden nat
Want dorstig zijn zij
Die ze moeten verspreiden.”
Zij deelt haar ziel die tot woord gekomen is. Haar woorden zijn verbonden met de aarde en doordesemd met vruchtbaarheid. Dat waren ze zeker op deze dag, muzikaal verklankt door Henry Muldrow. De dichterlijke woorden uit de vorige eeuw kwamen weer tot leven. Johan Gomes, die vertelde over het Suriname uit de tijd van deze dichters, en wat hij daarvan uit zijn eigen leven herkent. Mooi ingebed werden ze zo in een persoonlijk doorleefd en in een historisch-culturele context. Hij gaf de dichterlijke wijsheid door en voelde zich
“een dorstige boodschapper, gelaafd met de levenskracht voor een wereld waarin droogte heerst, ofwel ‘Drei watra’”.
‘Drei Watra’ ontstaat in de grote droge tijd wanneer de kreken en rivierbeddingen droog staan, de aarde en het zaad daarin openscheurt en weer vruchtbaar wordt als het water erin stroomt.
Zo kwam de wijsheid uit de Surinaamse storytelling traditie gelaagd tot ons door deze muzikale en dichterlijke polyloog, die werd voortgezet door verhalenverteller Hedy-Jane Guds.
Zij vertelde haar persoonlijke interculturele levensverhaal vanuit haar klederdrachten — als meester in de rechten en als badmeester — waarin zij vooral het ‘samen’ benadrukte. De fase van het exotisme ligt achter ons en ieders eigen individuele en culturele verhalen zijn van belang zodat we samen kunnen instappen in de ‘interculturele boot’.
Noten
[1] Bron: Romeins bronzen beeld uit de 2e eeuw van Hercules Musei Capitolini
[2] Bron: Persephone Hades Vase
