Heidi Muijen
Rond het beeldendialoogtafelkleed onderzochten wij per bijeenkomst een thema van filosofische levenskunst en plaatsten het in interculturele perspectieven.
Woensdagen van 15.30 tot 17.30 uur o.l.v. Dr. Heidi Muijen.
Per keer ontrolde zich een thema voor de volgende bijeenkomst rond de dialoogtafel.
Het thema ‘vrijheid’ (woensdag 2 maart)
Een veelzijdig, breed, diep en gelaagd thema:
- het spreekt voor iedereen zeer persoonlijk,
- het staat centraal in maatschappelijke discussies rond de coronamaatregelen en de oorlog opeens weer dichtbij in Europa, en
- het vormt een brug met de filosofische levenskunst en religieuze/ spirituele wijsheidstradities uit de eigen cultuur (verlossing/ bevrijding van zonden) èn uit andere windstreken.
Denk aan de focus op Verlichting/ het Ontwaken (Nirvana) in het boeddhisme en de hindoeïstische visie op bevrijding (Samsara, Moksha).
Ter voorbereiding
- Een tekst over vrijheid vanuit de Advaita Vedanta stroming door Wim van de Laar
- Een tekst over de boeddhistische praxis tot ontwaken door Han de Wit (die ik vorige keer noemde i.v.m. het eerste versus derde persoonsperspectief)
- Een tekst over de verlosser vanuit het universeel soefisme door Wite Carp
Werkwijze Rond de Speelse Dialoogtafel
De eerste dialoogronde is gericht op ieders eigen reflectie/ associatie/ gevoel bij vrijheid.
In de tweede dialoogronde laten we interculturele perspectieven op het thema schijnen door middel van een kaartenset.
In de derde dialoogronde wisselen we aansprekende (persoonlijke, religieuze, spirituele) verhalen, mythische beelden uit ter verdieping van het thema.
De vierde en afrondende dialoogronde staat in het teken van ‘de questie’ achter de kwestie en trekken we een conclusie en, of formuleren we juist nieuwe vragen.
Een kwatrijn (vierregelig gedicht) over de oogst uit de vier dialoogronden
Een rode draad door onze dialoog — vooral door de bedreiging van de vrijheid en de democratie door de uitgebroken oorlog in de Oekraïne — vormde de vraag hoe uiterlijke en innerlijke vrijheid zich tot elkaar verhouden: gaat het gericht zijn op de innerlijke vrijheid en ‘verlossing’ (de spirituele ruimte waarover de auteurs van de teksten die we ter voorbereiding lazen) ten koste van een maatschappelijk en politiek engagement? Of kan het juist helpen innerlijke kracht te ontwikkelen teneinde ook naar buiten toe (politieke, sociale, economische) vrijheid te bevechten?
Hieronder volgt mijn Kwatrijn over deze Questie:
- Op vleugels van verbeeldingskracht vlieg ik naar de Gouden Tijd en naar een betere wereld ergens en ooit
- Het analyserende oog stuit op het mysterie dat de wereld bestaat uit iniminimolecuuldeeltjes òf uit golven …
- Zoals De Kleine Prins zei: het wezenlijke zie je niet met het oog maar met het hart — en de vos leerde hem wat vriendschap is.
- Open je poort naar de ziel, opdat de wereld niet aan vlijt of agressie, begeerte en slimheid ten onder gaat.
Omschrijving van een Kwatrijn en 2 Oosterse voorbeelden
De eerste drie regels van een kwatrijn vormen een inleiding tot een sublieme, subtiele of puntige vierde regel.
Voorbeeld 1 van Djelal-ud-din Rumi
(Perzisch dichter en mysticus uit de 13e eeuw)
Waar het levenswater van de vriend is, daar is geen ziekte meer
In de rozentuin waar je één bent met de vriend, daar zijn geen doornen meer
Er is – naar men zegt – een venster van hart tot hart
Hoezo een venster waar geen muur meer is…
Voorbeeld 2 Dongshan Liangjie
(Chinese Zendichter uit 9e eeuw)
Groene bergen, vaders van witte wolken:
Witte wolken zijn de kinderen van bergen.
Witte wolken blijven heel de dag hangen.
Meestentijds vindt de berg het niet erg.
Instructie voor het schrijven van een Kwatrijn
Oogst uit de Speelse Beeldendialoog door elke dialoogronde samen te vatten in een kernzin:
- Geïnspireerd op het gekozen voorwerp op het dialoogtafelkleed
- Geïnspireerd op de Kaart die jou toeviel met een Intercultureel perspectief
- Geïnspireerd op een verhaal of dier/ mythisch wezen op het dialoogtafelkleed
- De Questie achter de kwestie bij wijze van ‘conclusie’
Thema (voorbij) goed en kwaad (woensdag 6 april)
Ter voorbereiding
De titel van Nietzsche’s boek ‘Jenseits von Gut und Böse’ introduceert het thema ‘Voorbij goed en kwaad’. Uiteraard is er niets mooiers dan in zijn boek zelf te grasduinen.
Zijn invalshoek inspireerde mij tot een bijdrage op het Wijsheidsweb:
Amor fati: levenskunst door het omarmen van tragiek!
Neem een tekst (verhaal, filosofisch boek, bijbel of ander wijsheidsgeschrift) mee dat voor jou belangrijk is (geweest) in je levensoriëntatie.
Voor wie wil:
Een achtergrondtekst bij het belang van een intercultureel perspectief ten tijde van globalisering en het voeren van een interculturele dialoog: Weten van waarden uit andere windstreken
Dit tweede thema borrelde op tijdens de bespreking van het thema Vrijheid. Een thema dat ieder zo persoonlijk raakt; zo kan de dialoog verhit raken! Tijdens het gesprek bracht Tineke wijselijk in: ‘NIVEA’: Niet Invullen Voor Een Ander’.
Niets menselijks is ons vreemd! De dialoog is er in wezen voor bedoeld uitnodigende vragen te stellen; eerlijk en authentiek (niet vanuit ‘men’ maar vanuit zichzelf en de eigen ervaring) te antwoorden en elkaars meningen te bevragen.
In plaats van elkaar te willen overtuigen (al dan niet met rationele argumenten) elkaar helpen bewuster te worden van de eigen overtuigingen en vanzelfsprekende uitgangspunten, de heilige huisjes.
Er bestaan veel vormen van dialoog, doch in de kern gaat het om:
De kunst van het luisteren, open vragen stellen en authentiek antwoorden opdat ieders stem gehoord kan worden!
Na het delen van de ‘vrijheidskwatrijnen’ gaf ik een introductie tot het thema ‘Voorbij goed en kwaad’ aan de hand van Nietzsche’s boek Jenseits von Gut und Böse en hoe deze visionaire filosoof ‘met de hamer’, filosofeert over de noodzaak heersende, veelalbeknellende waarden te herijken. Zijn beeldende teksten en spelen met de taal nodigen daartoe uit.
Daarna ontspon zich de dialoog rond het thema hoe die levenskunst in praktijk te brengen, waarbij ieder vanuit het meegebrachte object, boek of beeld, ervaringen deelde over de wijze waarop het perspectief waarvoor dit staat, inspirerend werkt op de levensreis.
Uit het verrijkende gesprek borrelde weer een nieuw boeiend en filosofisch relevant thema op, wat wij gingen bespreken voor de volgende en voor dit seizoen laatste bijeenkomst.
Vertaald naar de filosofische levenskunst luidt het thema: “van geworpenheid naar levensontwerp” en hoe die levenskunst te beoefenen.
De ‘geworpenheid’ klonk door in Marianne’s benadrukking van de contextuele/ culturele bepaaldheid van ieders moraal, alsook in Tineke’s reflectie op de kunst terug te gaan naar een oud gevoel, dat bepalend doorwerkt naar hoe je je (pleasend, verbindend of anderszins) opstelt naar anderen; en het innerlijke werk dat nodig is je daarvan te bevrijden. Die kant van bevrijding en de kunst het leven te ontwerpen, was expliciet aan de orde in Marrits verhaal, naar aanleiding van een boek van Krishnamurti. In ons gesprek dat zich daarover ontspon hoorde ik de inspiratie vrij te komen van de bepaaldheid, de determinerende krachten vanuit het verleden (de zaadjes die sinds miljoenen jaren in mensen als genen, instinkten e.d. doorwerken).
We spraken af een ‘elfje’ te schrijven als poëtische vorm waarin we een essentie uit het gesprek zouden oogsten.
Een Elfje is een gedicht dat uit elf woorden bestaat met de volgende opbouw:
- Eerste regel: 1 woord
- Tweede regel: 2 woorden
- Derde regel: 3 woorden
- Vierde regel: 4 woorden
- Vijfde regel: 1 woord
Bij het maken van het gedicht gaan we uit van de symboliek van de natuurlijke elementen: aarde, water, lucht, vuur en het vijfde element ofwel de ether. Dit geheel in de geest van Nietzsche’s filosofie ‘trouw aan de aarde’ te blijven en in plaats van de ratio de levenswil centraal stellen als bron voor het herijken van goed en kwaad; èn volgens de gekozen symboliek op de Dialoogtafelkleed en het spelmateriaal.
Eerste regel met 1 woord
Kies voor het eerste woord van de eerste regel een element, waarmee je trouw blijft aan je eigen inspiratiebron, wat je met ons deelde in de dialoog.
Voor Nietzsche zou dat de aarde zijn. Evenwel, in de lijn van de in ons gesprek langsgekomen Oosterse filosofie met thema’s rond bewustzijnsverruiming en het pad van verlichting, het zich realiseren deel te zijn van een groter geheel, zou je wellicht eerder op lucht (ruimte), vuur (transformatie) of ether (eenheidsbewustzijn) uit kunnen komen.
Associeer op het element door en kies een woord uit de sfeer van dat element als start voor je Elfje. Bij aarde kun je bijvoorbeeld denken aan woorden als aards, geworteld, …
De volgende woorden voor je elfje’ kies je volgens een opbouw:
Tweede regel met 2 woorden: ‘goed en kwaad’
De twee woorden voor deze regel kun je eveneens uit de sfeer van het gekozen element kiezen. Bij het element aarde kun je bijvoorbeeld denken aan enerzijds ‘vruchtbaarheid’ die de aarde schenkt; en anderzijds ‘aardbevingen’.
Derde regel met 3 woorden: welk ethisch principe of levensmotto?
Kun je uit het boek dat jou inspireert een levensprincipe, morele basis of motto destilleren?
Een motto uit de klassieke levenskunst luidt “Volg de natuur” of
“Amor fati” of “Worden wie je bent”.
Vierde regel met 4 woorden: Wat betekent dit voor jou?
Geef een voorbeeld of vertaling van dit principe of motto voor jouw leven.
Vijfde regel met 1 woord: klap op de vuurpijl
Geef met dit laatste woord een puntige ‘conclusie’ of opening naar een ander perspectief!
Op basis van zowel Nietzsche’s inspiratie ‘trouw aan de aarde’ te blijven als de Indiaanse levensfilosofie van het boek van Jack Forbes dat ik meebracht als een belangrijke inspiratiebron, waarover ik vertelde tijdens de nazit met het heerlijke geestrijke vocht dat Marianne inschonk, luidt
mijn elfje
Verworteling
Omhulling ― Verbrokkeling
Zaadjes van liefde
Strooien in goede aarde
Ruimhartig
Het thema ‘Tussen Kairos en Chronos: van geworpenheid naar levensontwerp’
Ter voorbereiding voor de bijeenkomst van woensdag 18 mei
Het voorgestelde thema vormt een spil van de filosofische levenskunst, waarbij de tijd en hoe daarmee om te gaan een grote rol speelt. Hierbij kun je denken aan het raadplegen van orakels, een fatalistische levensbeschouwing, het maakbaarheidsgeloof … In ons gesprek vertelde Marrit over het vrij worden van determinerende krachten uit het verleden zodat je helemaal in het hier en nu kunt zijn en open staan voor de toekomst en naar elkaar.
Vandaar het voorstel om bij het thema “van geworpenheid naar levensontwerp” vooral ook bij de ‘tijd’ stil te staan.
Joke Hermsen schreef over de tijd prachtige boeken. Als tegenhanger van de aftikkende kloktijd, Chronos plaatst zij de Griekse god Kairos van de goede tijd.
In alle culturen bestaan er orakelspelen, zoals de Chinese Yijing, het Ghanese Ifaspel, het Delphische orakel, Tarot kaarten en het koffiedik kijken. Met het duiden van de symboliek van het orakelspel zou je de nevelen waarin de toekomst zich hult ietsjes kunnen laten oplichten.
- Neem iets mee (een inspirerend boek over de tijd, een orakelspel, een symbolisch object voor jouw omgang met de tijd, …) voor onze dialoog over dit thema.
Ter inspiratie om te lezen:
- Uit de invalshoek van de Advaita Vedanta:
Het is altijd lente - Vanuit Bergsons levensfilosofie door onze gast tijdens de zoomende bijeenkomst:
Henri Bergson: Tijd en bewustzijn - En benaderd vanuit de quantum fysica:
EPR, de tijdbom die Einstein plaatste onder de quantumfysica
Ter afronding een ‘elfje’ van Mischa
Tijd
Chronos — Kairos
De toekomst bepalen
Met aandacht dingen doen
Tijdloos
[1] Bron: Ikin Orossi game ― foto Toluaye (2008)
