Weesper Filosofie Kring – Programma najaar 2020
Heidi Muijen
In elke cultuur is er een ontwikkeling van orale overlevering naar geschreven teksten waarin de belangrijke verhalen en waarden, rituelen en symbolen zijn doorgegeven.
Denk aan het epos over Odysseus en Griekse mythen, het Indiase epos de Marabharata en ook de sprookjes van Grimm en andere volksverhalen waarin held(inn)en, dieren, bomen, heksen en natuurgeesten figureren, die symbolisch vertellen over de eeuwige strijd tussen goed en kwaad.
Verhalen met wijsheid
Interessant is het gegeven dat er in die verhalen zowel cultureel gekleurde verschillen op te merken zijn als overeenkomsten wat betreft die symboliek.
Zo vertolken dieren in de verhalen van vrijwel alle culturen dieren een bijzondere rol: ze spiegelen de deugden en ondeugden voor, die we eigenlijk in de mensenwereld tegenkomen.
Denk aan Van den vos Reynaerde en aan Anansi de Spin: beide waren slimmeriken, zogenaamde trickster figuren.
Ook zijn er helden en heiligen, dieren en planten die in de culturele wijsheidsverhalen een ‘opvoedende’ rol spelen. Deze bijzondere figuren belichamen een ontwikkelingspad naar verlossing en verlichting: een bevrijding uit de zorgen en het lijden van het aardse bestaan.
Denk aan de verhalen van de ‘leraren der mensheid’, zoals Jezus, Maria, Confucius, Socrates, Moeder Theresa en aan symbolen zoals de lotus, de wereldboom en levensboom, de graal, de lelie en de roos.
Het stollen van wijsheid tot een ‘rechte leer’
Verder is het interessant stil te staan bij het gegeven dat er in culturen meestal een dominante interpretatie van deze verhalen, rituelen en symbolen ontstaat: de wijze lessen uit de verhalen worden dan ‘wetten’, die door een onbetwistbare ‘hogere macht’ zouden zijn verordonneerd.
Als de ‘rechte leer’, ofwel de ‘ortho doxa’ worden de wenselijke deugden zoals trouw, nederigheid, armoede, dapperheid, toewijding, … als geboden en verboden de mensheid voorgehouden en het afwijken ervan gesanctioneerd.
Het (op straffe van dood of verbanning) bewaken van de morele voorschriften door instituties zoals de kerkelijke censuur, heksenverbranding e.d. lijkt een achterhaalde ‘middeleeuwse’ zaak te zijn.
De huidige tijd met oplevend religieus fundamentalisme en andere dogmatische ‘ismen’ leert ons evenwel dat het fanatiek vasthouden aan ‘letters van de wet’ veeleer een universele ‘mindset’ is (geboren uit een hang naar een vaste orde, zekerheid en vaak ook macht), die in steeds wisselende historische en culturele gedaanten terugkeert. Tegelijkertijd zien we in de geschiedenis gelukkig ook steeds onderstromen, mystieke en ‘rekkelijke’ interpretaties van de verhalen en symbolen uit een religieuze leer.
Filosofisch gezien zijn symbolen, rituelen en verhalen per definitie ambigue van betekenis en derhalve voor meerdere interpretaties vatbaar.
Voorbeeld: de slang als symbool van wijsheid
Als sprekend voorbeeld, iets korts over een andere interpretatie van de ‘slang’ als symbool van het kwaad in een orthodoxe lezing van het genesisverhaal versus de slang als symbool van wijsheid in meerdere hermetische, mystieke en gnostieke interpretaties.
Zo is de slang in een gnostieke interpretatie juist gezien als symbool van wijsheid en het besef van goed en kwaad.
Eva is dan niet de verleider tot het kwaad, die de man in de zondeval meeneemt, maar zij die Adam ‘wakker schudt’.
In gnostieke gemeenschappen waar de zogenaamde Nag Hammadi geschriften circuleerden, stond Eva als ‘de moeder van de levenden’ symbool voor een overeenkomstige vooraanstaande sociale rol in de samenleving.
Lees op het Wijsheidsweb een gnostieke inspirerende herinterpretatie van Eva, die Adam ‘wakker schudt uit onwetendheid’: Een fascinerende rebelse interpretatie van het scheppingsverhaal uit de bijbel[2]
Van kameel naar leeuw naar spelend kind …
Hoe anders zou een samenleving er uitzien als de vrouw niet geldt als mindere van de man, en er geen gehoorzaamheid gepredikt wordt aan een autoriteit buiten het menselijk geweten, de wetten van een ‘rechte leer’, volgens een overheersende ideologie, maar wanneer de verhalen en symboliek mensen zouden vertellen over de fundamentele gelijkwaardigheid tussen mensen, tussen man en vrouw; en tussen mensen van verschillende culturen!
Wanneer de verhalen, symbolen en rituelen zouden aansporen tot een persoonlijke en gemeenschappelijke morele en interculturele ontwikkeling en geestelijke groei.
In de woorden van de filosoof Nietzsche, een groei van gehoorzame kameel, tot autonome leeuw, tot spelend en spontaan kind, als symbool van de vrije geest!
Praktisch
Maandelijkse bijeenkomsten o.l.v. Heidi Muijen
Data en tijden
Woensdagen van 15.00 – 17.00 uur
Op 2 september – 7 oktober – 4 november – 2 december 2020
Plaats
Het achterzaaltje van Restaurant Aaltje,
Herengracht 33,
1382 AH Weesp
Toegang en Kosten
Deze activiteit staat open voor iedereen die zich meldt via een donatie als ‘vriend(inn)en’ van de Quest for wisdom foundation:
dat kan al voor € 35,= per jaar door dit bedrag over te maken op IBAN NL14TRIO0777827654.
Ten name van de Quest for wisdom foundation te Weesp.
Uiteraard stelt de stichting QFWF een ruimhartiger donatie bijzonder op prijs!
Info en aanmelding (aanmelding verplicht)
Noten
[1] Bron: Adam en Eva eten van de boom van kennis van goed en kwaad (1526) — Lucas Cranach de Oudere, Courtauld Institute of Art
[2] Zie: Bram Moerland De rol van Eva in de gnostiek.
