Mensis Martius, lentemaand, buienmaand, guldenmaand, windmaand, dorremaand
Machteld Roede
calendarium 1, calendarium 2, calendarium 3 en calendarium 4 — januari 1, januari 2 en januari 3 — februari 1, februari 2 en februari 3 — maart 1, maart 2, maart 3, maart 4 en maart 5 — april 1, april 2, april 3 en april 4 — mei 1, mei 2 en mei 3 — juni 1, juni 2 en juni 3 — juli 1, juli 2 en juli 3 — augustus 1, augustus 2 en augustus 3 — september 1, september 2, september 3 en september 4 — oktober 1, oktober 2, oktober 3 en oktober 4 — november 1, november 2, november 3 en november 4 — december 1, december 2, december 3 en december 4
April 2023, upgrade maart 2025
Enkele jaarlijkse dagen uitgelicht (vervolg)
Racisme en discriminatie
In 1966 riep de Verenigde Naties 21 maart uit tot Internationale dag tegen racisme en discriminatie.
De datum herinnert aan 21 maart 1960 toen in het Zuid-Afrikaanse Sharpeville de politie het vuur opende op een grote groep van 20.000 zwarte demonstranten. Door het bloedbad vielen er 69 doden en waren er zo’n 180 gewonden.
De demonstratie was georganiseerd door het Pan-Afrikaans Congres. Er werd gedemonstreerd tegen de nieuwe apartheidswetten zoals de pasjeswet. Deze wet bepaalde dat niet-witte mensen een speciaal persoonsbewijs bij zich moesten dragen en verplicht waren dit te laten zien als witte mensen daarom vroegen.
In veel landen werd met afschuw gereageerd op het brute politieoptreden en de regering van Hendrik Verwoerd raakte in een isolement. Ook binnen het Brits Gemenebest kwam veel kritiek. Dit leidde ertoe dat Zuid-Afrika de gemeenschap verliet en op31 mei 1961 een republiek stichtte.
In 1990 werd het in 1948 ingevoerde Apartheidssysteem in Zuid-Afrika, het officiële systeem van rassensegregatie, afgeschaft.
Jaarlijks wordt op de dag voor racisme en discriminatie aandacht gevraagd voor het wijdverspreide trieste gegeven dat mensen (soms onbewust) onderscheid maken in wie wel of niet tot de eigen kring behoort, en de afwijkende anderen veelal met dedain behandelen of erger. We voelen ons het meest aangetrokken tot wie het meest op ons lijkt. Door het knuffelhormoon oxytocine ervaar je je eigen groep als prettig en aardig: het versterkt juist de afkeer van de vreemde.
Racisme
Racisme is het uitschelden en vernederen, negeren, benadelen en het rechten ontnemen van mensen op grond van uiterlijkheden, en op grond hiervan zelf een voordeliger status claimen.
Het valt niet te ontkennen dat mensen extreem van elkaar kunnen verschillen in vanaf de geboorte aanwezige verschillen in de kleur van de huid en de ogen en de kleur en vorm van het haar (steil, krullend, kroezend); mogelijk een oogplooi. Geen andere diersoort toont zoveel morfologische diversiteit. (Behalve de bij huisdieren door langdurige fokprogramma’s kunstmatig verkregen verscheidenheid.) Velen gebruiken voor de combinatie van bepaalde uiterlijkheden de (onjuiste) term ras.
‘Rassen’
Het woord racisme heeft duidelijk als stam ‘ras’. Deze term werd in de 18e eeuw geïntroduceerd door de Duitse filosoof Kant. Eerder deelden Linnaeus en Blumenbach als eerste wetenschappers de mensheid systematisch in op grond van uiterlijkheden en spraken daarbij over variëteiten. Er was geen sprake van ongelijkheid tussen de verschillende groepen.
Vanaf midden 19e eeuw ontwikkelde zich echter een raciale hiërarchie met de blanke mens bovenaan en de donkere Afrikanen helemaal onderaan tussen mensapen. (Joden werden niet vermeld). De academische rangorde versterkte het al enige eeuwen bestaande koloniale superioriteits-denken. Vanwege de grote economische belangen beschouwden blanke slavenhandelaren, bankiers, rechters en eveneens zending en missie de donkere mens als inferieure wezens. Onder ook grote Hollandse betrokkenheid werden 12 tot 15 miljoen Afrikanen verscheept naar de Nieuwe Wereld.
De overtuiging dat de Europese beschaving de meest hoogstaande was berustte op de rationalisatie dat ongelijkheid door God gegeven was. Tot in de 17e eeuw gebruikte men als rechtvaardiging om slaven te mogen verhandelen het bijbel verhaal over Cham (Genesis 9:27). Hierin wordt Cham evenals zijn zoon Kanaän vervloekt omdat hij zijn dronken vader Noach onbedekt had gezien. En al hun vervloekte nakomelingen waren donker (al vermeldt de bijbel hier niets over).
Weet wel dat eeuwen eerder en nog lang daarna ook blanke mensen tot slaaf werden gemaakt, zoals de door de Vikingen geroofde vrouwen en kinderen of de christenslaven bij de Moren in Nood–Afrika.
Onder invloed van de Verlichting werden bijbelteksten minder rigide gevolgd. Vanaf de eerste helft van de 19e eeuw gingen predikanten zich steeds meer tegen de slavernij uitspreken. Toch bleven missie en zending nog lang Afrika tendentieus beschrijven als achterlijk, primitief en vol heidens ongeloof, om te benadrukken dat ze onze hulp nodig hadden en bekeerd moesten worden.
De nazi rassenideologie
De raciale hiërarchie leidde in Duitsland tot de rassenleer. Met de vermeend ‘biologische’ motivering dat joden een verderfelijk inferieur, parasitair ras vormde dat diende te worden uitgewist in de buitengemeen onmenselijke Holocaust.
Een complottheorie avant la lettre. Want de nazi rassenideologie berustte op een pseudowetenschappelijke basis, aangezien het naziregime de Duitse fysisch antropologen onder druk zette om hun publicaties over menselijke diversiteit te herschrijven, let wel, te vervalsen.
Door de nazi rassenleer is antisemitisme ook onder racisme te rekenen. Antisemitisme bestond al vanaf de Oudheid. Eeuwenlang waren Joden economisch achtergesteld, mochten slechts beperkt land bezitten, konden geen lid worden van gildes, moesten in getto’s leven en werden voor vergrijpen zwaarder gestraft dan christenen.
Nederlandse fysische antropologen en anatomen namen openlijk scherp afstand van de nep mythe van de Oosterburen over Arische edelgermanen. Zo betitelde op 26 november 1940 de Leidse anatoom Barge tijdens zijn college de nazi ideologie als pure onzin. In Amsterdam verstrekte medicus De Froe na uitgebreid correct uitgevoerd antropometrisch onderzoek honderden joodse medeburgers een fake ‘niet-jood’-verklaring.
Niet alleen witte Westerse mensen vertonen racistisch gedrag. Afrikanen behandelen de kleine San of Bosjesmannen, die leefden in kleine gemeenschappen van jagers en verzamelaars, als zeer inferieur. Japanners lieten indertijd geen enkele vreemdeling op hun eilanden toe, op een enkele Hollandse en Chinese handelaar na (Nagasaki). In Indonesië is verzet tegen de Chinese medebewoners.
Evolutionair voordeel
De aanwezigheid van grote diversiteit is evolutionair van belang. Wanneer factoren in de omgeving drastisch veranderen kunnen bepaalde varianten niet meer goed functioneren, maar andere overleven de ontstane selectiedruk juist wel.
Geen andere soort kent zo’n verspreiding over de aarde. Sinds de eerste anatomisch moderne mens (Homo sapiens sapiens) migreerde naar vele delen van de wereld trad natuurlijke selectie op. Opeenvolgende generaties pasten zich geleidelijk aan het leven op hoogvlaktes of in laaggelegen kustgebieden, in extreme koude of tropische gebieden, in droge of natte regio’s aan.
De nieuwe woonplek gaf selectie op allelen (de mogelijke varianten van een gen) met lokaal een adaptief voordeel. Zo ontstonden — mede wanneer geografische barrières voortplanten met mensen elders belemmerden — plaatselijke verschuivingen in het genenpakket. Dit resulteerde in een steeds grote heterogeniteit en diversiteit in fysiologische en uiterlijke aanpassingen.
Eén soort
Ondanks de grote uiterlijke verschillen kunnen mensen zich over de hele wereld onderling voortplanten. Wij vormen dus wel één soort (species). (In het Engelse taalgebied helaas verwarrend te human race genoemd.) Want ondanks de grote verspreiding bleef er veelvuldig contacten, en verwekten ook binnengetrokken vreemdelingen kinderen, waardoor de plaatselijke DNA voorraad steeds weer wat wijzigde; wat minder afwijkend werd.
Rassenwaan
Het blijkt vanuit de biologie bezien onjuist om bij de mens over rassen te spreken.
Na WOII werd het door de naziterreur besmette begrip ras gevoelsmatig taboe. Bovendien werd door veel onderzoek wereldwijd steeds duidelijker dat voor lichamelijke kenmerken nergens scherpe grenzen zijn te trekken tussen aangrenzende populaties. Afrikanen verschillen fysiek onderling meer van elkáár dan van Europeanen. De donkere Toearegs bezitten onder de huid Europese genen. Melanesiërs zijn meer dan eens blond, evenals kinderen van Aborigines in Australië.
Tevens valt de verspreiding over de wereld van verschillende kenmerken meer dan eens totaal niet samen. Zo wordt de huidkleur naar het Zuiden toe, tot voorbij de evenaar, steeds donkerder. Bloedgroep 0 daarentegen komt steeds meer voor van West-Europa naar Noord-India en Centraal-Azië, dus vertoont een toename in de west-oost richting
Daarom verwierp al in 1950 de UNESCO het begrip ‘ras’. Toen waren de dubbele DNA-helix en de menselijke chromosomen nog niet beschreven. Vervolgens leverden de nieuwe DNA technieken steeds meer aanvullend bewijs voor de juistheid van het 1950 standpunt. Ook nu werden nergens discontinue verschillen gevonden. In 1972 werd aangetoond dat 94% van de fysieke variatie voorkomt binnen de zogenaamde raciale groepen, terwijl er geografisch zeer gescheiden groepen zijn die weinig van elkaar verschillen.
In 1975 verklaarden dertig vooraanstaande Europese vakgenoten ‘ras’ tot een artificieel, obsoleet concept, een kunstmatige constructie zonder enige biologische significantie. In 1998 hield ook de American Anthropological Association het begrip ras voor gezien.
Ondanks een paar uiterlijke verschillen zijn we heel homogeen. De grootste lichamelijke verschillen zijn die tussen mannen en vrouwen.
Het concept ‘ras’ is geen product van de natuur, maar van de menselijke geest. Rassen, dat is een waan, maar geen werkelijkheid.
Voor het grote publiek telt echter niet dat we genetisch zo eender zijn. Ik zie toch een groot verschil is de veelgehoorde kreet. Onbewust tellen hierbij ook taal, kleding en gedrag mee. Maar dat is cultuur, geen biologie. De opvatting van de maatschappij neemt de discussie van de wetenschap over. De sociaal-culturele constructie van het begrip ras is een feit. Bij ons sociale handelen hanteren we vooroordelen tegen de vreemdeling.
Helaas… racisme is van alle tijden en is moeilijk uit te roeien.
Discriminatie
Discriminatie verwijst naar het ongelijk behandelen van en afgeven op (groepen) mensen vanwege de meest uiteenlopende kenmerken. Religie, geslacht, gender, seksuele geaardheid en voorkeur, een lichamelijke of mentale handicap, ouderdom, afkomst, (gebrek aan) opleiding, accent, afkomstig zijn uit stad of dorp, uit een bepaalde provincie of het buitenland.
Er is altijd sprake geweest van discriminatie, intolerantie, onverdraagzaamheid, afgunst of juist het tonen van nederigheid, ja onderworpenheid. Veel hiervan wordt aangeleerd tijdens de verschillende socialisatie periodes, eerst thuis, dan op school en bij de sportclub, tijdens de studententijd, in het leger of op het werk.
Xenofobie — de angst voor, de afkeer en verzet tegen de vreemde — komt wereldwijd voor en is van alle tijden. Het is ook te herkennen in het dierenrijk. Giraffen kunnen met keiharde klappen van hun zwiepende lange nek een binnendringer proberen weg te jagen. Apen gaan enorm schreeuwen wanneer een soortgenoot van een andere groep te dichtbij komt.
De sociale mens is een groepsdier. Je voelt je veilig in je eigen roedel, tussen de jou bekende anderen. Je bent trots op je eigen club, je wilt erbij horen en toont dat met clubdas en meezingen (brullen) van het clublied. Er zijn clans die zich onderscheiden door tijdens de jeugd onder de huid aangebrachte verdikkingen of diepe kerven over de wang. Duitse officieren waren vroeger trots op een sabelhouw litteken op hun gezicht.
Specifiek gedrag kan de groepscultuur bevestigen, zoals hoe je elkaar begroet (vrijmetselaren handdruk). Ook de taal, zoals de (eens) wat afwijkende woordkeus bij de adel, of het eigen dialect. In Maastricht en ook elders sprak de chique vroeger Frans.
De kleding kan eveneens onderscheid uitdrukken. Vroeger bestond hierin een groot verschil tussen de hogere, niet werkende klasse en de armelui, de arbeider, de horige, met klompen en pet, de vrouwen met een schort voor. Het aantal strepen (of sterren) op de mouwen en epauletten van uniformen geeft de zo essentiële rang aan.
Discriminatie kan weinig tot niet zichtbaar zijn, maar geeft toch nadelige gevolgen. Ongeveer één op de vier Nederlanders heeft ooit discriminatie ervaren. Mensen met ouders die van ver kwamen maar zelf in Nederland zijn geboren en getogen, of buitenlanders die met veel inzet slaagden voor het inburgering examen en trots hun Nederlandse paspoort ontvingen, krijgen herhaaldelijk Rot op naar je eigen land naar hun hoofd geslingerd. Het blijft pijn doen.
De dag van racisme en discriminatie beoogt de ondermijningen van de gelijkheid en rechtvaardigheid in de samenleving aan te pakken, te verminderen, te voorkomen. Door onder andere meer en beter naar de ander te luisteren of meer over zichzelf te vertellen. Door elkaar ondanks soms grote verschillen proberen te accepteren en vooral ook te respecteren.
Dat dit mogelijk is toont hoe Nederland omgaat met de ramadan. Er groeit meer begrip voor het overdag totaal niets eten en ook niets drinken tijdens de maand van inkeer van moslims. Niet-moslims nemen deel aan de iftar, de uitgebreide maaltijd waarmee na zonsondergang de vasten tot zonsopkomst wordt onderbroken. Bij meerdere werkgevers kan voor het Suikerfeest waarmee de ramadan wordt afgesloten vrij worden genomen.
Dat verdwijnen van discriminatie mogelijk is bleek al eerder uit het met elkaar om gaan van rooms-katholieken en protestanten. Eeuwen geleden stonden ze elkaar naar het leven, zals tijdens de Spaanse inquisitie; onze beeldenstorm. Het uitoefenen van de religie werd tegengegaan (schuilkerken), men werd buitengesloten voor hoge posten; gemengde huwelijken waren ondenkbaar. Nu bestaat deze vorm van discriminatie veelal niet meer.
Gletsjers — de wereldwijde waterbron
De 21e maart is in 2025 door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties tot Dag van de Gletsjers verklaard om aandacht te vragen voor de hoogst alarmerende realiteit van gletsjerverlies door het steeds sneller smelten van de ijsmassa’s. Het behoud van de gletsjers is een kwestie van overleven. Ze zijn essentieel zijn voor de wereldwijde waterzekerheid, ze leveren waterbronnen aan meer dan 2 miljard mensen wereldwijd.
Eerder had de VN 2025 al uitgeroepen tot het Internationale Jaar van de Gletsjer.
Gletsjers[2]
Gletsjers zijn bewegende ijsmassa’s, gevormd in hooggebergten en poolgebieden door een dikke laag sneeuw die lang genoeg blijft liggen om in ijs te veranderen. Onder hun eigen druk bewegen ze als heel langzaam stromende rivieren naar lager gelegen gebied.
Wanneer er bovenaan de gletsjer meer ijs opstapelt dan er aan de onderkant wegsmelt groeit de gletsjer. Wanneer er echter onderaan te veel wegsmelt trekt de gletsjer zich terug. Is er te weinig ijs over om nog te bewegen dan sterft de gletsjer; er blijft alleen nog ijs in diepere holtes liggen. Tijdens de ijstijden bedekten ze ongeveer een derde van het totale oppervlak van de aarde.
Door hun enorme gewicht en slijpende werking oefenen gletsjers al sinds de extreem koude glaciale periodes van het Pleistoceen grote invloed op het land uit. Een gletsjerdal heeft een U-vormige doorsnede, in tegenstelling tot een V-vormig rivierdal.
Het ijs bevat diverse herinneringen aan vroegere tijden zoals pollen, ooit door de wind aangevoerd. Door het verhoogde smelttempo komen soms wel eeuwen oude gletsjermummies tevoorschijn. Slachtoffers die in gletsjerspleten verdwenen of door een lawine werden bedolven.
Ötzi
Spectaculair was september 1991 de vondst van een mummie in een rotskommetje hoog in de Ötztaler Alpen in Tirol, vlak bij de grens met Oostenrijk. Zijn resten werden uitvoerig in een viertal laboratoria onderzocht. De man, die de naam Ötzi kreeg, was waarschijnlijk een jager, ongeveer 45 jaar en 1,60 m lang. Zijn huid had talloze tatouages. Hij was vermoord. Een vuurstenen pijlpunt trof in zijn schouder een slagader; hij stortte voorover en moet in korte tijd zijn doorgebloed. Het gebeurde 5300 jaar geleden in de nieuwe steentijd.
Er zijn wereldwijd ongeveer 275.000 gletsjers. Ze bedekken samen met de ijskappen op Groenland, Antarctica en het noorden van Canada ongeveer 10% van het landoppervlak van de aarde.
Ze bevatten 29 miljoen km³ ijs, ongeveer 70% van de wereldwijde zoetwatervoorraad. Het versneld smelten vormt dan ook een grote bedreiging voor de watervoorziening van honderden miljoenen mensen, met grote nadelige gevolgen voor ecosystemen, economieën, hele samenlevingen. Vooral landen in Zuid-Azië, de Andes en de Alpen zijn voor drinkwater, landbouw, waterkracht en industrie sterk afhankelijk van gletsjerrivieren.
Zorgen
Zowel de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) als de World Glacier Monitoring Service (WGMS) maken zich duidelijk zorgen. Door de recente jaren met veel warmterecords vertonen wereldwijd gletsjers al enige jaren de snelste terugtrekkingen ooit.
De WGMS meldt dat sinds het begin van hun metingen in 1975 gletsjers meer dan 9000 miljard ijs verloren ging. Wereldwijd verloren tussen 2000 en 2023 gletsjers vijf% van hun ijs; in de Alpen zelfs bijna 40%. Zo is de Sarennegletsjer in de Franse Alpen, tot voor kort een geliefd zomers skigebied, verdwenen. De mooie Triglavgletsjer in Slowenië is nog maar een schaduw van de vroegere ijsmassa. Waar in 2022 nog een ijsmassa van 4,5 m dikte lag, lag in 2023 niets meer. Ook hun Skutagletsjer neemt af; maar minder, omdat de ligging aan de schaduwzijde van de berg Skuta de funeste zonnewarmte tegenhoudt.
Onderzoek
Naast metingen direct op de gletsjers kan gebruik worden gemaakt van satellietmetingen, wat onder andere driedimensionale plaatjes van de gletsjers geeft om de hoogte van de gletsjers in kaart te brengen.
Ook is zo de lokale zwaartekracht werking te meten. Bij veel ijs is er in de bergen een iets sterkere werking van de zwaartekracht. Door veel smelten neemt dat wat af, in de zee neemt het juist wat toe wanneer daar veel smeltwater in stroomt.[7]
Gebruik van de satelliet is een goede methode onder andere in het afgelegen poolgebied. In de Alpen zijn echter de hellingen te steil en de ijskappen te klein en versnipperd om met radarsatellieten te werken. Hier worden nog steeds schattingen gemaakt op basis van veldmetingen.
Klimaatwetenschapper en NOS weerman Peter Kuipers Munneke toonde in 2021 het smelten van de Morteratschgletjer in de Zwitserse Alpen. Terwijl deze in 1850-1860 op zijn langst was, lag nu het begin een uur omhoog lopen verder op.
Oorzaken
Naast het smelten door warmere lucht en meer zon, is er nog het feit dat door het opwarmen van de aarde er minder sneeuw valt. Aanvankelijk vulde de sneeuwneerslag in de winter het tijdens de zomer gesmolten ijs weer aan, nu niet meer.
De verwachting is dat het ijsverlies blijft toenemen, waardoor veel gletsjers in Scandinavië, Centraal-Europa en Noord-Amerika het einde van de 21e eeuw niet halen.
De afvoer van het vele smeltwater kan leiden tot overstromingen en stijging van de zeespiegel. Mochten alle gletsjers smelten dan stijgt de wereldwijde zeespiegel circa 32 centimeter.
Als tegenmaatregelen wordt nagegaan of het bijvoorbeeld mogelijk is gletsjers met een artificiële sneeuwlaag te bedekken. Belangrijk is het tegenhouden van het verder opwarmen van de aarde, en verminderen van de broeikasuitstoot.
Astronomische lente
Het begin van de astronomische lente of lentenachtevening — wanneer de zon door het lentepunt gaat en de dag en de nacht even lang zijn — valt op het noordelijk halfrond meestal op 20 maart. Op het zuidelijkhalfrond begint dan de astronomische herfst. Vanaf nu worden de dagen steeds langer. De lente eindigt bij ons met de zonnewende rond 21 juni; het moment dat de zon de grootste noordelijke declinatie bereikt.
Nowruz
Het belangrijke Perzisch nieuwjaarsfeest rond 21 maart op de dag van de lentenachtevening — sinds 2009 vermeld als oraal en immaterieel erfgoed van de mensheid — is van oorsprong een zoroastrisch feest, ingevoerd door Zarathustra om de terugkeer van de zon en het licht te vieren. Het is dus al zo’n 3000 jaar oud.
Van te voren wordt het huis grondig schoongemaakt en versierd met bloemen en slingers. Op Nowruz draagt men nieuwe kleren, op de feestelijke liefst met een groen kleed gedekte eettafel komen zeven speciale gerechten. Er zijn onder meer bont gekleurde eieren. De kleur groen is het symbool van de vernieuwing die de lente brengt. Men gaat bij elkaar op bezoek gaan met cadeautjes. Bij de feestelijkheden horen ook het enige dagen eerder over zeven vuren springen, en het vieren van de dertiende dag.
De dag voorafgaand aan Nowruz herdenkt men het afgelopen jaar en de overledenen. Een serieus moment van loutering en verzoening, van dood en leven, van hoop op een beter leven.
Nowruz is in diverse landen een nationale feestdag en de start van het vakantieseizoen; naast Iran ook in Afghanistan, Tadzjikistan, India, Pakistan, Kirgizië, Azerbaijan en Kazachstan. Het wordt gevierd door de Koerden in Irak, Turkije en Syrië, en door de volgelingen van het soefisme en de Bahai.[9]
Wereld Water Dag
Ongeveer 70 procent van het aardoppervlak is bedekt met water
In 1992 besloot de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties om vanaf 1993 jaarlijks 22 maart internationaal in het teken van het water te stellen.
De Wereld Waterdag wordt gecoördineerd door UN Water, het samenwerkingsverband tussen een dertigtal VN-instanties voor alle zoetwatervraagstukken..
De opzet is het organiseren van water gerelateerde evenementen en het verspreiden van informatie over de mondiale waterproblematiek, met de nadruk op het belang van samenwerken, kennisoverdracht en innovatieve ontwikkelingshulp.
De bedoeling is tevens het vergroten van het publieke bewustzijn over de diverse mogelijke met water gerelateerde rampen en door wereldwijde acties zulke rampen trachten te voorkomen en verminderen.
Een van de doelstellingen is om het aantal mensen zonder of met een tekort aan schoon drinkwater te reduceren. Door de steeds weer oplaaiende oorlogen en onlusten is dit helaas juist steeds een punt van grote zorg.
“Water is essentieel voor alle leven. Toch hebben miljoenen mensen in de wereld te kampen met watertekorten. Jaarlijks sterven miljoenen kinderen aan door water overgebrachte ziektes. En de armste landen in de wereld worden geregeld geteisterd door droogte. Laten we ons op Wereld Water Dag voornemen om meer te doen om alle mensen in de wereld toegang te verschaffen tot veilig en zuiver water.”
Kofi Annan
In Nederland maken sinds 2009 op Wereld Water Dag honderden vrijwilligers elk jaar een rivier schoon. Zoals in 2015 de 140 km lange Nieuwe Hollandse Waterlinie, van Werkendam tot Muiderslot. In 2019 werd 45 km rivier schoon gemaakt, van het stadhuis van Leiden tot het stadhuis van Rotterdam.
Haal diep adem. Doe dat nog eens. Elke tweede ademhaling heb je te danken aan de oceaan. We kunnen simpelweg niet zonder onze zeeën. (Ze leveren zoveel zuurstof.)
site Wereldnatuurfonds
De oceanen en zeeën, die het overgrootste deel van het aardoppervlak bedekken, bevatten zout water, met een zoutgehalte van gemiddelde rond 3,5%. Er komen plaatselijke grote verschillen voor; bekend is bijv. de Dode Zee met een zoutgehalte van 33%.
Oerkraamkamers — al het leven is ontstaan in de oceanen
Het eerste leven ontwikkelde zich zo’n vier miljard geleden. De eerste twee miljard jaar waren er alleen prokaryoten, simpele eencelligen met relatief weinig DNA en geen celkern. Ongeveer twee miljard jaar geleden ontstonden de meer complexe, grotere eukaryoten, met meer DNA, een celkern, en organellen met een specifieke functie, zoals mitochondriën.
Uit de eencellige voorouders ontstond door evolutionaire processen geleidelijk een enorme biodiversiteit, met als eerste ontwikkelingen steeds ingewikkelder meercellige organismen als wieren en schimmels.
Meer dan een miljard jaar geleden waren in de oceaan de eerste eenvoudige planten aantoonbaar, kleine groene algen. Zeker 500 miljoen jaar geleden ontwikkelden zich hieruit kleine planten zoals mossen. Deze begonnen het vasteland te koloniseren. In Australië zijn 600 miljoen jaar oude fossiele korstmossen gevonden. Daarna ontstonden meer complexe landplanten zoals varens en zaadplanten
Er ontstond ook dierlijk leven in de oceaan. Zo’n 400 miljoen jaar geleden kwamen vissen die in staat waren tot luchtademen voor het eerst aan land. Toen zich uit de vinnen poten ontwikkelden ontstonden de eerste stamviervoeters. Ongeveer 300 miljoen jaar geleden verlieten vroege amfibieën de zee en pasten zich aan een permanent leven op het land aan, hoewel ze hun eieren nog steeds in het water moesten leggen. Hieruit ontwikkelden zich de voorouders van de dinosauriërs.
Op het land kwamen insecten, vogels, zoogdieren, tenslotte de mensachtigen, de mens van nu. Ook ons oerbegin is terug te leiden tot het eerst ontwikkelde leven in de oceanen.
Deze intrigerende wereld, minder bekend dan het heelal, met dalen dieper dan onze hoogste bergen, met een onvoorstelbare diversiteit aan leven, met de betoverende koraal wereld, wordt beschadigd, ja sterft (koraal) door het opwarmen van het water, dat vol is met ons afval, waaronder onzichtbare kleine plastic deeltjes, door onze sleepnetten, pijpleidingen, kabels, boorplatforms en windmolens.
Zeezoogdieren[11]
Intrigerend is dat een klein aantal landdiersoorten begon terug te keren naar een leven nabij, en tenslotte geheel in de zee. Het eerdere verlies van kieuwen was echter onomkeerbaar; zij en al hun nakomelingen bleven afhankelijk van het gebruik van longen om te ademen.
Talrijke vondsten van fossielen illustreren de lange weg die bijvoorbeeld de walvisachtigen aflegden om zich aan te passen aan een steeds meer permanent waterleven.
Zo leefde 55-65 miljoen jaar geleden een primitief hoefdier ter grootte van een wolf langs de oevers van de voormalige Tethyszee. De overvloedig aanwezige vissen en schaaldieren hebben mogelijk ertoe geleid dat ze door het kustwater gingen waden. En langzaam maar zeker pasten hun nakomelingen, de oerwalvissen, zich aan een permanent leven in zee aan.
Rond 30-40 miljoen jaar geleden — een periode met extreme geologische veranderingen, waaronder een drastische daling van de zeespiegel en de ontwikkeling van een koude golfstroom op het zuidelijk halfrond — evolueerden ze tot de modernere baleinwalvissen en de later geëvolueerde tandwalvissen. De kleinere tandwalvissen, de dolfijnen, evolueerden ongeveer 12 miljoen jaar geleden.
Tot de geleidelijke aanpassingen horen de gestroomlijnde lichaamsvorm, de reductie van de voorste ledematen tot vinnen, het verdwijnen van de achterpoten. Er werden extreme duikcapaciteiten ontwikkeld en aanpassingen van ogen en nieren aan het zoutgehalte van de zee.
De continenten
Het op de continenten aanwezige water is zoet; het bevat slechts 0,1% zout. Het water in beken, rivieren, meren en in ijsmassa’s ontstaat uit neerslag. Het zoete water is onmisbaar voor al de op het land levende natuur.
De steeds maar uitdijende mensheid heeft veelvuldig ingegrepen in de watersystemen. Door het omleggen van de rivierenloop, het aanleggeen van grote stuwmeren en dammen. Hierdoor kunnen bepaalde regionen sterk uitdrogen waardoor landbouw onmogelijk wordt.
Door de door de mens veroorzaakte klimaatopwarming smelten gletsjers versneld af en trekken zich terug. Het waterniveau van meren en binnenzeeën daalt.
Er dreigt een groot gebrek aan zoet water in de komende jaren. Dit kan leiden tot grote onlusten, ja oorlogen. Het is dan ook uiterst zinvol dat de Wereld Waterdag voor de waterproblematiek aandacht vraagt.
Holi
Holi is een van de grote Hindoefeesten. Holi Phagwa is een uitbundig feest waarmee hindoes de overwinning vieren van de lente op de winter en van het goede op het kwade. Het is ook een soort nieuwjaarsfeest.
Het valt meestal binnen de maand maart, aan het eind van de maand Phalguna van de Hindoekalender (die in maanjaren rekent). Het wordt vaak op twee dagen gevierd, Holika Dahan en Holika Phagua of Phagwa.
Feest
Naast de religieuze, culturele kant van Holika Phagua is het een feest van plezier, waarbij men elkaar speels met water gooit en besprenkelt met verfpoeder (gulal) in vele vrolijke kleuren. Elkaar is iedereen: man of vrouw, groot of klein, oud of jong, rijk of arm. Tijdens Holi is iedereen gelijk.
Er zijn verschillende verhalen over waar deze traditie op berust. Zo vertelt de Hindoe priester pandit Amresh Sardjoe Mishre hoe Shri Krishna bij zijn moeder klaagde dat zijn huidskleur donker was dan die van zijn vriendin Radha. Daarop besmeerde zijn moeder het gezicht van Radja met veel kleuren; het onderscheid was weg.
Religie
Holika Dahan, de overwinning van goed over kwaad, wordt gevierd de nacht voorafgaande aan Holi, op volle maan van de maand Phalguna. De eerder geplante Holika, symbool van het kwade, wordt verbrand. Iedereen loopt rond het vuur en roept verwensingen van het kwaad. Er worden rijstkorrels, aarde en stenen in het vuur geworpen om daarmee alle slechte gedachten en gewoonten te verbranden.
Het vuur herinnert aan prinses Holika, die demonische toverkunsten beheerste. Zij was de zuster van de hardvochtige koning Harnakoes. In zijn waanzinnig verlangen naar macht liet hij zich tenslotte als een god vereren. Zijn zoon Prahlad weigerde echter daaraan mee te doen. Hij wilde geen mens aanbidden, en bleef de ware god aanbidden en met gezangen vereren; maande ook de andere kinderen dit te blijven doen.
De koning zag dit als een ondermijning van zijn gezag en besloot zijn zoon te doden. Hij liet hem met stenen verzwaard in zee gooien, maar Prahlad bleef ingrijpen van god Vishnu wonderwel drijven. Ook met wapens was hij niet te doden. Hij werd vervolgens levend begraven, maar bleek na enige weken nog springlevend te zijn.
Om de koning ter wille te zijn nam daarop de valse Holika samen met de prins plaats op een brandstapel. Zij was in de veronderstelling dat door een betoverde mantel het vuur op haar geen vat zou hebben. Nadat het vuur de hele nacht had gebrand bleek de vrome Prahlad gespaard gebleven; de slechte Holika was echter verbrand.
Noten
[1] Bron: Tree of Evolution (1874) — Uit: Haeckel’s Anthropogenie, Wellcome Collection gallery (2018-04-01)
[2] Informatie: diverse internetbronnen; nieuws bulletins; Dimitrij Miekuz Vrhovnik (persoonlijke communicatie)
[3] Bron: Reconstruction of Ötzi mummy — Prehistory Museum of Quinson, Alpes-de-Haute-Provence, FR
[4] Bron: Rekonstruktion der Ötzi-Schuhe — von Anne Reichert
[5] Bron: Rhônegletsjer Furkapass (2011) — foto Pegasus2, vom Flieger aus fotografiert
[6] Ron: Rhônegletsjer Furkapass (1890-1905) — fotograaf onbekend
[7] Informatie: poolonderzoeker Bert Wouters, TU Delft
[8] Bron: De tafel van Perzisch nieuwjaar, Haft Sin (Teheran, 1391) — foto Firoozg Safoura Zoroofchi
[9] Zie ook Wijsheidsweb: Joke Koppius Nowruz — New Year in Iran.
[10] Bron: Kofi Annan (2018) — foto Hecker / MSC
[11] Roede, MJ, J Wind, J Patrick and V. Reynolds (1991) The Aquatic ape: act or fiction? The first scientific evaluation of a controversial theory of human evolution. London: Souvenir Press.
[12] Bron: Holi — foto Sachinghai09, Nandgaon, Uttar Pradesh
[13] Bron: Op Holika Dahan of het vreugdevuurfestival wordt een symbolische beeltenis van Holika in brand gestoken. Het herdenkt de overwinning van het rechtvaardige op het kwaadaardige en brandt symbolisch het kwade en onzuiverheden weg — foto Bhumish143
