Mensis Augustus, oogstmaand, korenmaand, arenmaand
Machteld Roede
april – mei – juni – juli – augustus – september – oktober 1 en oktober 2 – november 1 en november 2 – december 1 en december 2 – januari 1 en januari 2 – februari 1, februari 2 en februari 3
Mensis Augustus was volgens de Romeinse kalender de zesde maand en werd dan ook aanvankelijk door de Romeinen Sextilis (zesde maand) genoemd. Later werd het Augustus.
Augustus telt 31 dagen en is de achtste maand van de gregoriaanse kalender.
De Franse republikeinse kalender kende de Thermidor (Hittemaand) van 19 juli-17 augustus en Fructidor (Vruchtmaand) van 18 augustus–16 september.
De maand augustus is vernoemd naar de eerste romeinse keizer imperator Julius Caesar Augustus (Octavianius); 63 v.o.j.–14 o.j..
Levensloop van keizer Augustus[2]
Op 16 januari 27 v.o.j. verleende de Senaat hem de bijna bovenmenselijke eretitel Augustus (de verhevene) zodat zijn volledige naam Imperator Caesar Divi filius Augustus werd. Deze symbolische naam plaatste hem op dezelfde hoogte als Romulus en Remus, de legendarische stichters van Rome. Het gaf het opperste gezag in de staat een sacraal aura.
Augustus’ 40-jarige regering luidde een nieuwe periode in de Romeinse geschiedenis in. Hoewel hij sprak van het herstel van de republiek voerde hij in werkelijkheid een duurzame omvorming in tot een nieuwe, monarchale orde, het principaat. Vanaf 27 v.o.j. had hij als princeps (eerste burger), als alleenheerser, de feitelijke macht over het Imperium Romanum in handen.
In 8 v.o.j. besloot de senaat de maand Sextilis (dus niet zijn geboortemaand september) om te dopen tot Augustus omdat hij in Sextilis 43 v.o.j. voor het eerst consul werd, in deze maand ook drie triomftochten had gevierd, en in Sextilis 31 v.o.j. Egypte had veroverd. Of was wellicht de heimelijke reden dat de maand Sextilis direct op de naar Julius Caesar genoemde maand Julius volgde?
Bovendien telt ook augustus 31 dagen omdat Augustus niet met een kortere maand dan Julius genoegen wou nemen.
Augustus was geboren als Gaius Octavius; zijn moeder was een nicht van Julius Caesar. De familie van zijn vader behoorde tot de stand van de equites, de Romeinse ruiterstand, en dus tot de lage, plebejische landadel. Bij zijn geboorte was familie welgesteld, maar weinig beduidend. Na de dood in 58 v.o.j. van zijn vader — die zich weten op te werken tot praetor — werd de jonge Gaius opgevoed door zijn grootmoeder Julia, de zus van Caesar. In 51 v.o.j. hield hij haar lijkrede.
Adoptie door Julius Caesar
Omdat Julius Caesar geen wettige zoon had ontfermde hij zich over zijn achterneef. Na de testamentaire adoptie door Caesar nam hij officieel zijn naam aan: Gaius Iulius f. (filius) Caesar. Om hem van zijn oudoom te onderscheiden werd hij tot 16 januari 27 v.o.j. aangeduid als Octavianus. Caesar bezorgde hem meerdere hoge functies en nam hem mee op zijn veldtocht naar Spanje, liet zich door hem vergezellen op zijn triomftocht.
Na de moord op dictator Julius Caesar in de Senaat op 15 maart 44 v.o.j. (Octavianus zat toen in het buitenland) werd de republiek niet hersteld, een nieuwe burgertwist brak uit.
Triumviraat
Na veel gedoe over de erfenis richtten de nog geen twintig jaar oude Octavianus, generaal Marcus Antonius (een verre achterneef van Caesar) en generaal Marcus A. Lepidus in oktober 43 v.o.j. een driemanschap (triumviraat) op. Ter bekrachtiging van deze overeenkomst huwde Octavianus met Antonius’ stiefdochter Clodia.
Hun macht berustte louter zuiver op militaire macht, hun zeggenschap over vrijwel alle Romeinse legioenen. Wat nog restte van het vroegere republikeinse leger werd in 42 v.o.j vernietigend verslagen. Het Rijk werd onder elkaar verdeeld.
De nog onervaren Octavianus maakte zich aanvankelijk gehaat door landverdelingen, gewelddadige, onteigeningen en verdrijvingen van hele stadsbevolkingen, waarbij de bewoners hem tevergeefs smeekten om genade (omnes moriantur, allen moeten zij sterven). Het leidde tot grote meningsverschillen met de broer van de krachtige Antonius. Wiens macht binnen het triumviraat zich uitbreidde, mede door de grote overwinningen die hij behaalde.
Toch wist de jongeling Octavianus zich listig en koelbloedig te handhaven te midden van intriges en strijd om de macht. Toen hij later meer macht kreeg zou hij echter zijn houding matigen en trachten (met succes) zijn bloedige reputatie van zich af te schudden.
In 38 v.o.j. werd het triumviraat voor vijf jaar verlengd, maar in 36 v.o.j. wist Octavianus Lepidus — die steeds een ondergeschikte rol had gespeeld — van zijn macht te beroven; zijn legioenen liepen naar Octavianus over.
Het rijk van Lepidus, Afrika, werd bij het zijne gevoegd, waardoor hij nu heerste over het gehele westelijke deel van het rijk.
Marcus Antonius
De ‘uiterlijk knappe, geliefd, moedige veldheer, vechter, en zorgeloze ruige feestvierder’ Marcus Antonius kreeg een hartstochtelijke relatie met koningin Cleopatra VII van Egypte (die eerder een relatie had met Julius Caesar, wie ze een zoon schonk), voor wie hij de in Rome zeer geliefde zuster van Octavianus, Octavia — waarmee hij om politieke redenen was getrouwd — verstootte.
Hij vestigde zich in Alexandrië, verleende Cleopatra steeds meer gunsten en verloor alle steun uit Rome. Zijn reputatie kantelde. Octavianus noemde in de Senaat de Egyptische koningin als oorzaak voor Antonius’ “Rome-vijandelijke” daden.
De Senaat ontnam Antonius al zijn ambten, verklaarde Cleopatra tot staatsvijand en Egypte de oorlog.
In 31 v.o.j. trok Octavianus ten strijde tegen Antonius.
Meteen al in de eerste zeeslag op 2 september bij Actium (een schiereiland bij de Golf van Arta, een baai in het noordwesten van Griekenland) behaalde Octavianus de overwinning.
Naar verluidt zeilde Cleopatra weg, waarop Antonius zijn vloot in de steek liet en achter haar aan ging.
Na een laatste korte veldslag werd Alexandria ingenomen en Egypte geannexeerd als provincia.
Het leverde veel rijkdom op. Er kwam een einde aan een eeuw bloedige, verwoestende Romeinse burgeroorlogen.
Door de zelfmoorden van Antonius en Cleopatra in het jaar 30 v.o.j. was de strijd om de macht in Rome beslist. Octavianus zou zich toen hem het bebloede zwaard van Antonius werd gebracht wenend in zijn tent hebben terug getrokken.
Pater Patriae
Hij wist steeds meer bevoegdheden van de bestaande republikeinse ambten en instellingen naar zich toe te trekken, wat hem een monarchistische positie verleende. Hij ging daarbij echter uiterst slim te werk door niet de koningstitel na te streven, maar formeel de republiek te herstellen.
Met het op 13 januari in het jaar 27 v.o.j. door de Senaat uitgeroepen principaat werd onder zijn leiding als princeps (eerste burger) een lange periode van interne vrede en welstand ingezet.
Hij weigerde alle titels en eerbewijzen die de Romeinen hem boden. Alleen in het jaar 2 v.o.j. accepteerde hij bij een glorieuze plechtigheid de door Senaat en volk gegeven erenaam Pater Patriae, Vader des Vaderland. Daarna werden op alle munten de letters P.P. geslagen
Hij voerde een nieuwe, duurzame staatsinrichting in en hervormingen ook op sociaaleconomisch gebied waardoor de economie opbloeide.
Hij liet voor grote bedragen meer dan zeventig vervallen tempels restaureren en marmeren gebouwen en monumenten optrekken, gesierd met marmeren en bronzen beelden. Hij bevorderde de beeldhouwkunst en de literatuur. Liet in Egypte Nijlkanalen aanleggen.
Octavianus / Augustus — een kleine, maar knappe man, met doordringend, mooie ogen —had twee kanten.
Hij was een eerzuchtige, manipulerende geniale en een soms onmenselijk wrede politicus, die op zoek naar de hoogste macht zonder scrupules wetten heeft geschonden. Hij wist zijn koel, berekenend karakter goed te verbergen.
Aan de andere kant was hij joviaal, kon goed met mensen omgaan, amuseert zich als een gewoon burger in de theaters, gaf een goed voorbeeld door zijn sobere levensstijl, behandelde — uitzonderlijk voor die tijd — zijn slaven als mensen, en nam, eenmaal in het bezit van de macht, wijze beslissingen.
Later schreef hij dat hij dat de moord op zijn adoptievader had willen wreken, maar nu wilde werken aan herstel van de welvaart en uitwissen van de extreme schade door de jaren van burgertwisten.
Eerder, in de jaren van zijn opkomst, was Caesar Octavianus zeker geen voorbeeld van oud-Romeinse deugd geweest. In 40 v.o.j., in hetzelfde jaar dat hij van zijn eerste vrouw Clodia scheidde, huwde Octavianus met Scribonia, die hem een dochter, zijn oogappel Julia schonk, zijn enige natuurlijke kind.
Maar al op de dag van Julia’s geboorte verstootte hij haar moeder, om in 38 v.o.j. Livia Drusilla te huwen. Dat hij Livia bij zich in zijn huis nam nog voordat ze zich van haar toenmalige echtgenoot had kunnen laten scheiden vergrootte het schandaal. Zij bleef tot zijn dood bij hem en werd zijn meest vertrouwde raadgeefster.
Als princeps streefde Augustus er echter naar om de burgerdeugd te handhaven en met zijn familie het goede voorbeeld te geven. Zijn dochter Julia liet zich niet de nieuwe moraal opleggen. In 2 v.o.j. liet Augustus haar voor echtbreuk aanklagen en verbannen naar een klein eiland. Het bleef hem altijd pijn doen.
Om het geboortecijfer omhoog te krijgen stelde Augustus 18 v.o.j. een wet in om mannen tussen 25 en 60 en vrouwen tussen 20 en 50 te verplichten te huwen en kinderen te verwekken, zij het met weinig succes. Ook kreeg een gehuwd man voorrang bij de verdeling van ambten.
De slag in het Teutoburgerwoud
Bij alle succes en voorspoed leidde aan het einde van Augustus’ leven een opstand in Germanië tot een ongekende nederlaag.
De toepassing van het Romeinse recht was moeilijk te accepteren voor de wilde blonde Germanen met hun eigen, zo andere godendom.
In de herfst van het jaar 9 liepen drie Romeinse legioenen onder leiding van veldheer Varus in de natte moerassige gebieden in het Teutoburgerwoud geheel onverwacht in een hinderlaag. Opgesteld door vier Germaanse stammen, aangevoerd door Arminius.
Na drie dagen waren de Romeinen totaal verslagen, afgeslacht en vernederd. Krijgsgevangenen werden gekruisigd of opgehangen. Van de dertigduizenden manschappen restte nog een kleine groep. Varus benam zich het leven.
Het verpletterende bericht over de uiterst kritieke bres in de grensverdediging tegen niet onderworpen gebieden veroorzaakte in Rome paniek. Augustus was verbijsterd. Hij moest afzien van de Elbe als grens. Ruim vier eeuwen vormde de Rijn — en meer naar het oosten de Donau tot aan de Zwarte Zee — de noordgrens van het immense Romeinse Rijk.
Er kwam een lang verdedigingssysteem, de Limes, met overal forten en legionairs.
Er zijn nog veel resten van aanwezig. Nu vormen de Neder-Germaanse Limes het grootste archeologische monument van Nederland, in 2021 erkend als UNESCO Werelderfgoed.
Saeculum Augustum
In het jaar 14 stierf Augustus in de keizerlijke villa in Campanië met Livia aan zijn zijde.
De tijd heeft mee gewerkt aan zijn succes. Augustus regeerde meer dan 40 jaar. Toen hij stierf, waren er nog maar weinigen die de wantoestanden van de oude republiek en de minder goede kanten van zijn vroegere optreden hadden meegemaakt.
Na zijn dood werd Augustus’ lichaam in Rome verbrand en zijn as bijgezet in het mausoleum op het veld van Mars. Zijn daden en werken werden voor het nageslacht in marmer uitgehouwen.
Augustus werd vergoddelijkt nadat omstanders van de crematie beweerden en praetor Numerius Atticus onder ede verklaarde dat zij Augustus ten hemel hadden zien opstijgen.
De regeringstijd van de eerste princeps van Rome werd na zijn dood bejubeld als de lange periode van de Pax Augusta, de Augusteïsche vrede, die heerste van de Atlantische Oceaan tot de Eufraat. Men sprak van de Saeculum Augustum.
Hondsdagen
Al sinds de Middeleeuwen wordt de periode van ongeveer 20 juli tot rond 20 augustus de Hondsdagen genoemd.
De episode van de Hondsdagen is gemiddeld de warmste periode van het jaar. Hitte records worden gebroken. In de loop van de maand loopt de gemiddelde etmaaltemperatuur iets terug, waardoor de gemiddelde temperatuur over de gehele maand ligt een fractie lager dan in juli.
De naam Hondsdagen is afgeleid van het sterrenbeeld de Grote Hond (Canis major), met de opvallend heldere ster de Hondsster Sirius, die in Zuid-Europa in de warme dagen van 23 juli tot 24 augustus kort voor zonsopgang opkomt.
Volgens de Griekse mythologie doodde de godin van de jacht Artemis — misleid door haar broer Apolo — per ongeluk haar geliefde, de jager Orion. Ze plaatste hem als een sterrenbeeld aan het hemelgewelf, met zijn trouwe hond Sirius naast zich, zodat ze hem kon blijven zien.
De Hondsdagen vallen min of meer samen met het dierenriem sterrenbeeld Leo of leeuw (23 juli t/m 23 augustus). De rest van augustus staat in het teken van het sterrenbeeld maagd, dat duurt tot 22 september.
Het sterrenbeeld Leo of de Nemeïsche leeuw
Het sterrenbeeld Leo is makkelijk herkenbaar aan de noorder sterrenhemel. Het is reeds beschreven door de Babyloniërs (Mesopotamië 1800 v.o.j.-539 o.j.).
Bij hen waren astronomie en astrologie belangrijk. Om de wil van de goden te kunnen voorspellen was een groep priesters gespecialiseerd in het bestuderen van de ingewanden van offerdieren. Een andere groep observeerde vanaf de hoge tempeldaken de nachtelijke hemel om de banen van de sterren en planeten te bestuderen. Zij beschreven als eersten de twaalf sterrenbeelden van de dierenriem. Ze meenden een verband te zien tussen het tijdstip van onze geboorte en de stand van de sterren, het begin van de astrologie.
Volgens de Grieken vormde deze sterrenconstellatie de Nemeïsche leeuw, gedood door Herakles. Volgens de Griekse mythologie leefde deze onverslaanbare vervaarlijke leeuw van de vallei van Nemea in de bossen van de Peloponnesos en doodde mens en vee. Geen wapen was in staat het te kwetsen.
De halfgod Herakles was de zoon van oppergod Zeus en de mensenvrouw Alcmene. Oppergodin Hera bezorgde als wraak voor de ontrouw van haar echtgenoot Heracles een aanval van waanzin waarin hij zijn kinderen vermoordde. Om aan de straf van de wraakgodinnen te ontkomen trad hij in dienst bij de koning Eurystheus van Mycene, die hem als boetedoening twaalf onmenselijk zware taken uit liet voeren.
De eerste opdracht was de leeuw van Nemea te verslaan, en als bewijs zijn huid aan de koning te brengen.
Een maand lang joeg Herakles op de leeuw. Maar zijn pijlen en zijn zwaard deerden het monster niet. Toen drong Herakles het hol van de leeuw binnen en wist hem met een uitgetrokken olijfboom als knuppel tegen de grond te krijgen en vervolgens te wurgen. De huid van de gedode leeuw was alleen af te stropen door hiertoe de scherpe klauwen van het beest te gebruiken.
Let wel — In de sterrenhemel uit de 2e eeuw stond de zon vanaf eind juli tot eind augustus in het sterrenbeeld Leeuw. Door de langzame beweging van de aardas is echter het teken Leeuw ten opzichte van de vaste sterren ongeveer een volledig teken verschoven, waardoor de zon nu van 10 augustus tot 16 september (schijnbaar) door deze sterrengroep beweegt.
Maar de Westerse astrologie beschrijft nog sterrenbeeld Leeuw nog steeds voor de vroegere periode van juli-augustus.
Vogeltrek
In augustus vindt — naast trekmaand oktober — veelvuldig vogeltrek plaats. In juli verlieten al enkele trekvogels ons land (koekoek, gierzwaluw), maar nu trekken vele soorten — met een goed nieuw verenpak na de rui en goed volgegeten (opgevet) — weg uit hun broedgebied naar meer zuidelijker warmere streken om daar te overwinteren. Dit kan tot diep in Afrika zijn, of nog verder tot zelfs op Madagaskar en Zuid-Afrika. Hun vertrek valt niet altijd op omdat soortgenoten die noordelijker de zomer doorbrachten hun plaats innemen. Tot het voor hen ook hier te koud wordt.
Ornitholoog Luuk Tinbergen[15] beschreef al hoe half augustus de zomertaling begint te vertrekken, terwijl het aantal wintertalingen dan juist toeneemt. Aan zee trekken in augustus en september sternsoorten en jagers zuidwaarts.
Er zijn in augustus ook vogelsoorten op doortrek te zien, broedvogels uit Scandinavië als kemphanen, regenwulpen, de groenpootruiter en de bosruiter. Ze kunnen weken bij ons blijven hangen maar zijn eind augustus weer ongemerkt verdwenen.
Want het merendeels van de trekvogels reist ‘s nachts; in het donker is er minder gevaar prooi te worden van roofvogels. Zo ontgaat ons mensen veel.
Mij trof in het boek van Laurence Rose over vogeltrek (p. 136)[16] het verhaal dat er tweeduizend jaar debatten zijn gevoerd of de vogeltrek wel plaats vond. Zo meende Aristoteles 350 v.o.j. al dat veel vogels niet wegtrekken maar zich tijdens de winter zouden schuilhouden in holen en rotsspleten.
Rond twee eeuwen maakt het ringen van vogels en nu ook het ze volgen via zendertjes en satellieten mogelijk de intrigerende verre verplaatsingen goed te bestuderen.
Oogstmaand
Augustus wordt de oogstmaand genoemd — hoewel ook de maand juli een oogstmaand is; het hangt er van af om welk gewas het gaat.
Het woord oogst is ontstaan uit de Latijnse naam Augustus.
In Oekraïne — een echt natuurvolk — verwijzen de namen van de maanden naar de natuur of naar de landbouw.
Серпень, augustus, is de tijd om te oogsten.
In de goede oude tijden werd tarwe (als elders, ook bij ons) geoogst met behulp van de sikkel, серп.
Het was zwaar werk en de серп werd een symbool voor de Oekraïense boerenstand.[0]
Heide
Van ongeveer half augustus tot midden september bloeien op zandgronden de heidevelden.
De droge heide is hoofdzakelijk begroeid met struikhei (Calluna vulgaris), de natte heide wordt gedomineerd door dophei (Erica tetralix). Een oud en door de eeuwen gevormd half natuurlijklandschap, met vegetatie van vooral dwergstruiken uit de heide familie.
Naast in Nederland en België slechts voorkomend in de kuststroken van West-Europa, Groot-Brittannië en Ierland.
The Heather Fairy
“Ho, Heather, ho! From south to north
Spread now your royal purple forth!
Ho, jolly one! From east to west,
The moorland waiteth to be dressed!”
I come, I come! With footsteps sure
I run to clothe the waiting moor;
From heath to heath I leap and stride
To fling my bounty far and wide.
Cicely Mary Barker (1895-1973)[19]
Bijzondere dagen
- 04 augustus — herdenking invasie 1914 België door Duitsland
- 15 augustus — Jaarlijkse herdenking van de Japanse capitulatie en bevrijding van Nederlands-Indië in 1945.
Het formele einde aan WOII voor het Koninkrijk der Nederlanden - 15 augustus — Maria Tenhemelopneming (In Limburg Sint Merie)
- 17 augustus — Jaarlijkse Tula herdenking, Dia di lucha pa libertat.
De Nederlandse Antillen herdenken de slavenopstand onder de leiding van vrijheidsstrijder Tula, nu de nationale held van Curaçao. - 31 augustus — einde grote schoolvakantie
- 31 augustus — laatste dag van de meteorologische zomer
Op het zuidelijk halfrond is augustus de derde en laatste maand van de meteorologische winter.
Weerspreuken
Als augustus zonder regen henen gaat, de koe mager voor de kribbe staat.
Als oogstmaand van kou beven doet, dan is het voor het landgewas goed.
Begin augustus heet, lang en wit het winterkleed.
Is het heet op Sint-Domijn (4), het zal een strenge winter zijn.
Geeft augustus veel noordenwind, dan blijft ‘t weer lang goed gezind.
Geeft augustus zonneschijn, zeker krijgen we gouden wijn.
In augustus zure druiven, in oktober zoete wijn.
Noordenwind in augustus opgestaan, brengt standvastig weder aan.
Op Sint-Laurentius (10) een regenvlaag, zes weken lang duurt die regenplaag.
Augustus poëzie
Oogstlied
Sikkels klinken;
Sikkels blinken;
Ruischend valt het graan.
Zie de bindster gaâren!
Zie, in lange scharen,
Garf bij garven staan!
‘t Heeter branden
Op de landen
Meldt den middagtijd;
‘t Windje, moê van ‘t zweven,
Heeft zich schuil begeven;
En nog zwoegt de vlijt!
Blinde Maaijers;
Nijv’re Zaaijers,
Die uw loon ontvingt!
Zit nu rustig neder,
Galm’ het mastbosch weder,
Als gij juichend zingt.
Slaat uw oogen
Naar den hoogen
Alles kwam van daar!
Zachte regen daalde,
Vriend’lijk zonlicht straalde
Mild op hal en aar.
A.C.W. Staring (1767-1840), muziek A. Lijsen
La Belle Saison
A jeun perdue glacée
Toute seule sans un sou
Une fille de seize ans
Immobile debout
Place de la Concorde
A midi le Quinze Août.
Jacques Prévert (1900-1977)
Ek Wil Jou Ken
Jou vabond wag ek sal jou kry van jou sal net ′n bloedkol bly
Hier op my kamermure
Deur jou vervlakste gonsery deur jou gebyt en plaery
Kon ek nie slaap vir ure
Mag ek my voorstel eer ons skei
Eer jy die doodslag van my kry
My naam is Van der Merwe
Muskiet wees tog nie treurig nie
Wees ook nie so kieskeurig nie
Jy moet tog eendag sterwe
Verwekker van malaria sing maar jou laaste area
Nog een minuut vir grasie
Al soebat jy nou nog so lang al sê jy ook ek is nie bang
Nooit sien jy weer jou nasie
Nou gaan die vabond sterwe
Pardoef dis mis daar gaan hy weer
Maar dood sal hy sowaar ek sweer
My naam is Van der Merwe
Swets & Zeitlinger, “Gedigte” in Verzen, Deel I (1928). Amsterdam[23]
Pas op voor de hitte
Denk aan juffrouw Scholten,
die is vandaag gesmolten,
helemaal gesmolten, op de Dam.
Dat kwam door de hitte,
daar is ze in gaan zitten
— als je soms wil weten hoe dat kwam.
Ze hebben het voorspeld: Pas op, juffrouw, je smelt!
Maar ze was ontzettend eigenwijs …
Als een pakje boter,
maar dan alleen wat groter,
is ze uitgelopen, voor het paleis.
Enkel nog haar tasje
lag daar in een plasje …
Alle kranten hebben het vermeld
op de eerste pagina.
Kijk het zelf maar even na.
Ja, daar staat het, kijk maar: dame smelt.
Die arme juffrouw Scholten …
helemaal gesmolten …
Als dat jou en mij eens overkwam …
Laten we met die hitte
overal gaan zitten …
maar vooral niet midden op de Dam
Annie M.G. Schmidt (1911-1995), Uit: De mooiste versjes uit Ziezo, (2018)
Noten
[1] Bron: Les Très Riches Heures du duc de Berry, augustus — Gebroeders Van Lymborch (1411-1416). Op de achtergrond van deze miniatuur wordt geoogst en hoewel het de drukste maand van het jaar is, hoeft niet iedereen in die hitte te werken. Een adellijk gezelschap is op valkenjacht. Een valkenier begeleidt twee dames en drie heren te paard. Twee valken zitten op zijn handschoen en een lokvogel gegarneerd met vlees hangt aan zijn riem. Met dat vlees worden de valken verleid terug te keren. De jacht op klein wild en gevogelte was in de Middeleeuwen bijzonder populair en in die tijd waren valkeniers uit de Lage Landen door heel Europa beroemd. Ook is een dameszadel te zien waarmee vrouwen in amazonezit met de knieën tegen elkaar kunnen paardrijden. Dit dameszadel werd dankzij de modegrillen van die tijd snel populair in de rest van Europa. Een primeurtje in de westerse kunst: de vroegste poging om de breking van het licht in het water realistisch weer te geven.
[1a] Bron: Thermidor, hittemaand, was de elfde maand van de Franse republikeinse kalender kalender — Tresca, Salvatore (graveur), Louis Lafitte (dessinateur du modèle, 1770-1828); allégorie pour le mois de Thermidor. Domaine public français, bibliothèque nationale & Bureau des Longitudes.
[0] Zie: https://www.ukrainianlessons.com/months/
[2] Zie: Ter Haar, Jaap en Dr. K. Sprey (1982). Het Romeinse Keizerrijk. Bussum: Unieboek; en zoekmachines.
[3] Bron: Bronzen buste van Octavianus gevonden in Meroë, Nubië; nu in het British Museum — foto Steve F-E-Cameron.
[4] Bron: Lepidus, Octavianus en Marcus Antonius maken een lijst met namen van de voornaamste Romeinen, die ze ongestraft mogen executeren en hun bezit mogen onteigenen (het tweede triumviraat), Rijksmuseum
[5] Bron: Buste van Marcus Antonius, Vaticaans museum
[6] Bron: Zeeslag bij Actium (1672 ) — Lorenzo A. Castro, National Maritime Museum
[7] Bron: Augustus als Pontifex Maximus, circa 20 v.o.j. — foto Rabax63, Museo Nazionale Romano
[8] Bron: De slag in het Teutoburgerwoud
[9] Bron: Augustus van Prima Porta in de overwinningshouding, Vaticaans museum
[10] Bron: Sirius, sterrenbeeld de Grote Hond
[11] Bron: Sterrenbeeld leeuw. Tekening gebaseerd op Johann Bode (Uranographia 1801) en Samuel Leigh (Urania’s Mirror 1823)
[12] Bron: Herakles doodt de Nemeïsche leeuw. Uit: De Werken van Herakles, 1542-1548 door Hans Sebald Beham
[13] Bron: Astrologisch symbool voor Leeuw
[14] Bron: Zomertaling ― © de fotodagboeken van Adri de Groot
[15] Zie: Tinbergen, L. (1949). Vogels onderweg. Amsterdam: Scheltema & Holkema.
[16] Zie: Laurence Rose (2018, 2019). Het lange voorjaar. Met de vogeltrek mee door Europa. Amsterdam: Atlas Contact.
[17] Bron: Schoolplaat door Cornelis Jetses ‘Een Julidag op het land’
[18] Bron: Dopheide
[18a] Bron: Rode dopheide – foto Gwen and James Anderson / Bell Heather / CC BY-SA 2.0
[19] Bron: Barker, Cicely Mary (1930) Flower Fairies of the Summer. London and Glasgow: Blackie & Son Limited. Rode dopheide
[20] Bron: Sikkels klinken, sikkels blinken, Ruischend valt het graan — foto Bernard Eilers (1878-1951)
[21] Bron: Oogsttijd — Myles Birkett Foster (1825-1899)
[22] Bron: Muskiet (Aedes aegypti), een steekmug die vooral voorkomt in warmere streken en waarvan het wijfje bloed zuigt bij andere dieren en bij mensen en op die manier een aantal dodelijke ziektes kan verspreiden — foto James Gathany
[23] Te beluisteren: Anneli Van Rooyen (2009) Ek Wil Jou Ken, Album youtube.com/watch?v=EgRPhC7Xv7s
