Mensis Martius, lentemaand, buienmaand, guldenmaand, windmaand, dorremaand
Machteld Roede
calendarium 1, calendarium 2, calendarium 3 en calendarium 4 — januari 1, januari 2 en januari 3 — februari 1, februari 2 en februari 3 — maart 1, maart 2, maart 3, maart 4 en maart 5 — april 1, april 2, april 3 en april 4 — mei 1, mei 2 en mei 3 — juni 1, juni 2 en juni 3 — juli 1, juli 2 en juli 3 — augustus 1, augustus 2 en augustus 3 — september 1, september 2, september 3 en september 4 — oktober 1, oktober 2, oktober 3 en oktober 4 — november 1, november 2, november 3 en november 4 — december 1, december 2, december 3 en december 4
April 2023, upgrade maart 2025
Enkele jaarlijkse dagen uitgelicht
Meteorologische lente
De meteorologische lente begint op 1 maart, zoals in 1780 werd besloten door de in dat jaar opgerichte Societas Metereologica Palatina. De eerste weerorganisatie die wereldwijd weerwaarnemingen liet doen en publiceerde. Zij besloten dat elk seizoen steeds drie opeenvolgende kalendermaanden lang is.
Obesitas
Op 4 maart wordt op Obesitasdag aandacht gevraagd voor het wereldwijd probleem van de chronische ziekte obesitas. Hierbij is in het lichaam te veel vet aanwezig. Dit heeft een negatief effect op de gezondheid, ja kan leiden tot ernstige gezondheidsrisico’s. De opzet is mensen hiervan (nog) meer bewust te maken en te wijzen op de mogelijkheden van preventie, diagnostiek en behandeling.
En om te proberen de taboes te doorbreken die hangen rond een te groot overwicht, waardoor mensen met nare vooroordelen en stigmatisering worden geconfronteerd. Te makkelijk klinkt eigen schuld, dikke bult, krijgt men en public commentaar op het eetgedrag, of komt Jan en Alleman met ongevraagd advies om eens meer te gaan bewegen Terwijl er meerdere medische onderliggende achtergronden zijn waardoor het ontwikkelen van obesitas moeilijk is te vermijden en langdurig afvallen vrijwel onmogelijk. Dikheid is niet altijd iets maakbaars.
BMI
Internationaal wordt obesitas gemeten door het vaststellen van de body mass index (BMI): het gewicht in kilo’s, gedeeld door het kwadraat van de lichaamslengte in meters. Het geeft een goede inschatting hoe gezond je lichaamsgewicht is.
Voor volwassenen van 19 tot en met 69 jaar ligt een gezonde BMI tussen de 18,5 en de 25. Tussen 25 en 30 is sprake van overgewicht. Een BMI van 30 of hoger wordt als ernstig overgewicht of obesitas beschouwd, een BMI boven 35 als ernstige obesitas, terwijl een BMI boven 40 als morbide obesitas wordt gecategoriseerd. Bij een BMI onder de 18,5 is er sprake van ondergewicht; ook dit geeft gezondheidsrisico’s.
Met een gezond gewicht is er minder kans op diabetes type 2, hoge bloeddruk, galstenen, hart- en vaatziekten, rug- en gewrichtsklachten en bepaalde soorten kanker.
Voor kinderen en jongeren, en voor ouderen vanaf 70 jaar zijn er andere grenswaarden voor onder, gezond, en overgewicht. Ouderen hebben pas bij een BMI-score van 28 of hoger een groter risico op ziekten en bij een BMI-score lager dan 22 al een groter risico op ondervoeding. De BMI bepaling is minder geschikt bij iemand die erg gespierd is, of uitzonderlijk klein of lang. En al evenmin tijdens de zwangerschap en het geven van borstvoeding. Mensen met een Aziatische, ook die uit Suriname en het Caribisch gebied, hebben bij een vergelijkbare BMI gemiddeld een hogere vetmassa dan mensen met een Westerse achtergrond. Er zijn andere BMI grenzen voor mensen met een Hindoestaanse achtergrond vanwege hun lichtere lichaamsbouw.
Ook de middelomtrek geeft een goede inschatting van de vetverdeling van het lichaam. Het is namelijk ook belangrijk te weten waar het vet in en rond de buik zit. Bij vrouwen is een omtrek van 80 tot 88 cm verhoogd en vanaf 88 te hoog; bij mannen is dat van 94 tot 102 cm en vanaf 102 cm.
De rol van mode en maatschappij[2]
De mode en de maatschappij kunnen een rol spelen in de mate waarin overwicht en obesitas voorkomen in een bepaalde tijd, bij bepaalde culturen, in bepaalde landen.
Vertoon van rijkdom
In ontwikkelingslanden waren lang en zijn helaas nog steeds vele meisjes en ook zwangere en zogende vrouwen geconfronteerd met chronische ondervoeding. Ze zijn het niet waard om er veel geld aan te besteden.
Daarentegen kan bij een minderheid juist ernstige obesitas hun gezondheid in gevaar brengen. Het zijn de meisjes die werden gedwongen vrijwel continue zich met rijke maaltijden vol te proppen. Letterlijk vet gemest, omdat een voluptueus meisje het goed deed op de huwelijksmarkt. Haar goed gevulde lijf straalde de rijkdom van haar echtgenoot uit. Dit is onder andere bekend uit Djené (Mali).
Schoonheidsidealen
Selfimage: Is our body our own body? Or do we have the body that society wants us, tells us, to have?
Het schoonheidsideaal van het vrouwenlichaam is veranderlijk, en omdat het vrouwenlichaam tot op zekere hoogte maakbaar is, veranderen de vrouwenlichamen mee met de trend. Kunst illustreert meermaals overduidelijk de heersende voorkeur.
De oeroude eerste beelden van vrouwen (godinnen?) lichamen, zoals de paleolithische Venus van Willendorf, vallen duidelijk in de categorie obees.
De geliefde Peter Paul Rubens schilderde rond 1630-1635 de drie Gratiën, de Griekse en Romeinse personificaties van schoonheid en charme. Hij gaf deze idealen van vrouwelijkheid weelderige lichamen. De forse dijen tonen vetribbels en cellulite (sinaasappelhuid).
In de dagen dat het modebeeld vroeg om een superslanke taille werden vrouwen geperst in overstrakke korsetten en extreem ingesnoerd. Het maakte het ontspannende buik-ademhalen onmogelijk. Ze kregen letterlijk geen lucht en vielen bij het minste geringste flauw.
Toen het mode werd een bad in zee te nemen waren de baadsters zeker niet slank.
Een van de iconische foto’s van Marilyn Monroe (uit 1954) toont haar gevulde dijen (helaas niet de hier getoonde geflatteerde versie). Daarmee zou zij in de jaren na haar dood (in augustus 1962) zeker niet in aanmerking zijn gekomen voor het meedoen aan een schoonheidswedstrijd.
In de jaren 1960 werd de superslanke Twiggy het cultmodel van niet alleen Swigging London. Door de wens om zo superslank te zijn als de mannequins op de catwalk ontwikkelden veel meisjes anorexia.
Regionale verschillen
Er zijn niet alleen over de tijd heen sterke verschillen in het nagestreefde ideaalbeeld van het lichaam, er zijn (steeds meer waren) ook simultaan regionale verschillen.
Tijdens de Koude oorlog, met het IJzeren Gordijn, de vrijwel onneembare grens tussen de communistische Oostbloklanden en het kapitalistische West Europa, bezocht ik als fysisch antropoloog meerdere vakcongressen in Hongarije. Wij Westerlingen konden daar een visum voor krijgen. Ook (in hun land streng geselecteerde) collega’s uit Oostbloklanden kregen toestemming Hongarije te bezoeken. Het bood over en weer unieke gelegenheden de overigens zo onbereikbaren te ontmoeten.
Ik was verbijsterd over de in mijn westerse ogen vele extreem zware Oostblokkers. Ook door de enorme porties die zij tijdens de maaltijden verwerkten. Terwijl zij hun verbazing uitten over hoe weinig wij in hun ogen aten. Manlijke Westerlingen hoorde ik er weinig eerbiedig grappen over the beef market.
Een grotere verbijstering overviel me bij bezoeken aan de Verenigde Staten. Waar mensen, zo volumineus dat ze in trein of vliegtuig twee zitplaatsen nodig zouden hebben, geen uitzondering waren.
Onlangs werd gemeld dat de Chinese overheid maatregelen overweegt ter bestrijding van het grote overgewicht en de obesitas bij rond 70% van de bevolking, waardoor wordt gevreesd voor grote extra kosten in de gezondheidszorg.
Nederland
Ook in Nederland vertonen de laatste decennia steeds meer mensen overgewicht en obesitas. RIVM en het CBS melden alarmerende cijfers. Obesitas bleek in 40 jaar verdrievoudigd. Eén op de vijf Nederlanders tussen 65 en 75 jaar is obees.
In 1990 had één op de drie Nederlanders van 18 jaar en ouder overgewicht. Dat is gestegen tot de helft van alle volwassenen. Naar verwachting blijft overgewicht toenemen, vooral onder jongeren, en heeft in 2050 64% van de Nederlanders overgewicht.
Het percentage van 18 jaar en ouder met obesitas is sinds 1990 meer dan verdubbeld. In 2023 vertoonde 16% van de bevolking van 20 jaar of ouder obesitas. Dat is drie keer zoveel als begin jaren tachtig, toen was dit percentage 5. Ook de ernstigere vormen van obesitas namen toe, van 1% in 1981 naar 4% in 2023. Obesitas komt vaker voor onder vrouwen dan onder mannen.
Er worden herhaaldelijk adviezen gegeven over meer bewegen en gezonder eten. Complexe maatschappelijke en individuele factoren maken het echter moeilijk om overwicht terug te dringen.
Steeds meer tijd wordt zittend doorgebracht, ook door de jeugd. De zo gezonde dagelijkse straatspelletjes als hinkelen, steltlopen of touwtje springen zie je niet meer. Supermarkten bieden voor 80% ongezond eten. Geijverd wordt om groente en fruit goedkoper te maken en de suikertax op zuivel, frisdranken en sapjes verder te verhogen.
De slanke Nederlandse jeugd rond 1980
In 1980 had ik de leiding van het grote landelijke groeionderzoek om nieuwe groeidiagrammen voor de jeugdgezondheidszorg op te stellen. Die waren hard nodig omdat de jeugd in die jaren steeds maar langer werd vergeleken bij voorgaande jaren.
De berekeningen van gewicht naar lichaamslengte gaven duidelijk aan dat de Nederlandse kinderen toen gemiddeld slank waren; er was vrijwel geen obesitas. De mate van overgewicht was lager dan bij kinderen die in dezelfde periode waren gemeten in de Verenigde Staten, Frankrijk en Noorwegen.
Een vooraanstaand epidemioloog uit Londen vroeg daarom toestemming om de originele lengte en gewichtgegevens, door het hele land verzameld bij 42.000 gezonde 1-19 jarigen, om te rekenen naar BMI waarden. De verkregen tabel vormde een geschikte uitgangswaarde om internationale trends op het gebied van obesitas sindsdien te volgen.
Rond 1980 waren alleen woonwagenkinderen aantoonbaar te zwaar. Een schoolarts met speciale aandacht voor deze unieke minderheid, gaf als verklaring dat de grootmoeders, die hun zware tijden met veelal weinig te eten hadden doorgemaakt, hun kleinkinderen graag vaak en veel snoep toestopten.
Internationale Vrouwendag (VN)
Op 8 maart staat de wereld in het teken van de Internationale Vrouwendag, waarbij de strijdbaarheid en solidariteit van vrouwen centraal staat. Aandacht wordt gevraagd voor nog steeds schrijnende achterstanden, voor misbruik en femicide. Maar vooral wordt gewezen op de mogelijkheden en prestaties van vrouwen, het bevorderen van gelijke kansen. Vieringen geven inspiratie en wijzen op mogelijkheden om samen te werken aan een betere toekomst.
De Internationale Vrouwendag ontstond in de twintigste eeuw toen vrouwen massaal gingen opkomen voor hun rechten op het gebied van arbeid en vrouwenkiesrecht.
New York
Op 8 maart 1908 marcheerden circa 15.000 textielarbeidsters door New York om te staken tegen de slechte arbeidsomstandigheden in de textielindustrie. Ook vrouwen in Chicago staakten. Beroemd werd hun eis voor Brood en Rozen. Het werd het startpunt van jaren van strijd voor gelijk loon, betere arbeidsomstandigheden en een einde aan seksuele intimidatie op de werkvloer.
In 1910 tijdens een socialistische Internationale Vrouwenconferentie in Kopenhagen, waaraan honderd mannen en vrouwen uit 17 landen deelnamen, stelde de Duitse socialiste Clara Zetkin voor om 8 maart uit te roepen tot Internationale Vrouwendag. En in 1911 werd de dag van de Vrouw door een aantal landen voor het eerst gevierd. De datum werd echter niet overal aangehouden.
Nederland
Nederland bijvoorbeeld vierde de eerste Vrouwendag op 12 mei 1912, het jaar daarna op zondag 9 maart 1913, en pas in 1914 op 8 maart. Het idee was in Nederland overigens niet nieuw. De feministe Aletta Jacobs, de eerste vrouwelijke arts van Nederland, sprak al in 1901 over een speciale dag voor de vrouw.
De eerste Nederlandse Vrouwendag in 1912 vroeg aandacht voor de in 1894 door Wilhelmina Drucker opgerichte de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, die al jarenlang ijverde voor algemeen kiesrecht voor vrouwen. Met succes. In 1917 werd het passief kiesrecht voor vrouwen ingevoerd en in 1919 het actief kiesrecht.
Tot de Eerste Wereldoorlog werden in een groeiend aantal landen op 8 maart demonstraties en vergaderingen gehouden. Het kiesrecht voor vrouwen werd een centraal thema.
Sint-Petersburg
Op 8 maart 1917 brak in Sint-Petersburg een staking uit vanwege de slechte arbeidsomstandigheden in de textielindustrie aldaar. Het Internationale Vrouwensecretariaat van de Communistische Internationale in 1921 verkoos daarop 8 maart definitief tot datum van de Internationale Vrouwendag. In veel socialistische landen zoals Rusland werd 8 maart een officiële vrije feestdag. Vanwege de sterk socialistische oorsprong vierden tijdens de Koude oorlog veel kapitalistische landen de dag niet algemeen.
Tweede feministische golf
Sinds de opkomst van tweede feministische golf (1960–1980) wordt de Internationale Vrouwendag echter door vrouwen van gezindten en politieke stromingen overal volop gevierd, met demonstraties, bijeenkomsten en conferenties. Over de hele wereld wezen feministische bewegingen steeds sterker op het belang van gelijkheid tussen mannen- en vrouwenrechten.
Het jaar 1975 werd door de Verenigde Naties uitgeroepen tot Internationaal Jaar van de Vrouw. En in 1978 erkenden ook zij 8 maart als de Dag van de Vrouw.
De dag krijgt dan ook meer betekenis in Nederland. De 8ste maart wordt door diverse vrouwengroepen en vrouwenorganisaties op veel verschillende manieren gevierd. Met aandacht voor economische zelfstandigheid, of zorg en arbeid. maar ook seksueel gewelddiscriminatie, racisme. Amnesty voerde acties voor o.a. meer vrouwelijke gewetensgevangenen, en aandacht voor slachtoffers van marteling en geweld, en mensenrechtenverdedigers.
België
België viert sinds 1972 hun Nationale Vrouwendag op 11 november. Dit gaat terug op de eerste Vrouwendag georganiseerd door het toenmalige Vrouwen Overleg Komitee op hun nationale Wapenstilstanddag (herdenking van het einde van WOI) , zodat Simone de Beauvoir en Germaine Greer die dag in Brussel konden komen spreken.
Italië
Italië vierde op initiatief van de Italiaanse Communistische Partij de Dag van de Vrouw voor het eerst in 1922. Op 12 maart, omdat op 8 maart al het begin van de Februari revolutie van 1917 werd herdacht. Het veertiendaags tijdschrift Compagna herinnerde er op 1 maart 1925 aan dat vrouwen actief hadden deelgenomen aan de sociale strijd en de verwerping van het tsarisme.
Vanaf 8 maart 1946 erkende Italië de Dag van de Vrouw, zij het met horten en stoten. Een voorstel voor de viering door een drietal linkse Eerste Kamerleden werd genegeerd. Hoewel het politieke klimaat daarna verbeterde kreeg de Vrouwendag aanvankelijk toch geen algemeen gehoor. In de jaren zeventig blies echter, als elders, de feministische beweging de feestdag nieuw leven in.
Mimosa
Drie communistische politici introduceerden de mimosa, die voornamelijk bloeit op de eerste dagen van maart, als symbool van de Dag van de Vrouw. Straatverkopers gingen op 8 maart mimosa’s verkopen. Begin jaren negentienvijftig in de jaren van de Koude Oorlog werd het uitdelen van mimosa’s echter voorgesteld als een manier om de openbare orde te verstoren. De mimosa kraampje op straat werden als een ‘illegale bezetting van de openbare grond’ betiteld.
Nu is de mimosa echter geliefd. Mannen geven ze aan hun vrouwen en moeders, maar nemen verder nauwelijks deel aan Vrouwendag. Internationale vrouwendag wordt beschouwd als een gelegenheid om zonder het gezin een avond uit te gaan met vrouwelijke collega’s of vriendinnen. Restaurants bieden speciale vrouwenmenu’s, in discotheken zijn er themafeesten speciaal voor vrouwen
Tot slot. Tegenwoordig lijkt de oorspronkelijke waarde van, en ook de aandacht voor de internationale vrouwendag wat verloren te gaan. In Nederland althans zijn er veel minder acties dan voorheen. Hoewel er nog steeds achterstanden bestaan in bijvoorbeeld salariëring of aandacht voor typische vrouwenziekten.
Noten
[1] Bron: BMI weight obesity scale with man shapes — afbeelding Thiruthonti
[2] Roede, MJ (1982) Growth in Dutch caravan-camp children. Anthrop. Közl. 26: 119-122. Roede, MJ. (2002) Gesundheitsbezogene Gendereffekte: ‘The Girl Child’. In: Kurt W. Alt und Ariane Kemkes-Grottenthaler (eds) Kinderwelten: Anthropologie, Geschichte, Kulturvergleich. Cologne/Vienna: Böhlau Verlag: 321-346. Cole, TJ and MJ Roede (2004) A Baseline to Monitor International Secular Trends in Obesity. Centiles of Body Mass Index for Dutch Children Aged 0-20 Years in 1980. Biennal Books of EAA. 3: 149-155.
[3] Bron: De Venus van Dolní Věstonice (29.000-25.000 v.o.j.) — kunstenaar onbekend, foto Petr Novák, Mammoth Hunters tentoonstelling, Nationaal museum, Praag.
[4] Bron: Venus van Lespugue (25.000 v.o.j.) — kunstenaar onbekend, foto Vassil, Musée de L’Homme, Paris.
[5] Bron: Venus von Willendorf (24.000-22.000 v.o.j.) — kunstenaar onbekend, foto Don Hitchcock, Naturhistorisches Museum, Wenen.
[6] Bron: De Drie Gratiën (1630-1635) — Peter Paul Rubens, Museo Nacional del Prado
[7] Bron: Peter Robinsons Corset Perfecta (circa 1890) — affiche
[8] Bron: Badpakken, zwempakken, strandmode — GetArchive
[9] Bron: Marilyn Monroe (1954) — foto Sam Shaw, while filming The Seven Year Itch on the streets of New York
[10] Zie: Centraal Bureau voor de statistiek, Obesitas afgelopen 40 jaar verdrievoudigd, 4-3-2024, cbs.nl/nl-nl/nieuws/2024/10/obesitas-afgelopen-40-jaar-verdrievoudigd. In 2023 had 16% van de bevolking van 20 jaar of ouder obesitas. Dat is drie keer zoveel als begin jaren tachtig, toen 5% obesitas had. Ook het voorkomen van ernstigere vormen van obesitas nam toe, van 1% in 1981 naar 4% in 2023 (RIVM en het CBS).
[11] Bron: 8 maart Internationale Vrouwendag — foto Soman, Betoging in Dhaka, Bangladesh 2005
[12] Bron: Buste van Aletta Jacobs — foto Bvhensbergen, Sappermeer
[13] Bron: Mimosa — foto Claudio Donati
