Maand Maart 2

Mensis Martius, lentemaand, buienmaand, guldenmaand, windmaand, dorremaand

Machteld Roede

januari 1, januari 2 en januari 3 — februari 1, februari 2 en februari 3 — maart 1, maart 2 en maart 3 — april 1, april 2 en april 3 — mei 1, mei 2 en mei 3 — juni 1, juni 2 en juni 3 — juli 1, juli 2 en juli 3 — augustus 1, augustus 2 en augustus 3 — september 1, september 2 en september 3 — oktober 1, oktober 2, oktober 3 en oktober 4 — november 1, november 2 en november 3 — december 1, december 2 en december 3

Natuur

Pollennieuws

In februari veroorzaakt de bloei van de bomen de hazelaar, de witte els en zwarte els sterk allergene klachten. De Atlasceder kan zorgen voor matig allergene klachten.
De voorbloei van het straatgras geeft allergene prikkels.

Natuurontwikkeling

Maart roert meer dan eens behoorlijk zijn staart. Er kunnen bijna zomers aandoende dagen zijn, met kort daarna hagel, een dik sneeuwtapijt. Tot voorbij eind maart kan er ’s nachts nachtvorst optreden.

Flora

Ondanks de koude, sneeuw, en lichte nachtvorst verschijnen er steeds meer voorjaarsbloemen.

Flora foto’s — Joke Koppius

In maart kan het laagblijvende gewone speenkruid mooie fris groene tapijten vormen. Bij slecht weer blijven de bloemen gesloten, maar bij zon staan de botergele bloemen wijd open. Na de bloei verdwijnt geleidelijk het bovengrondse deel helemaal. Ondergronds zitten echter talloze knolletjes van waaruit het volgende vroege voorjaar weer op veel plekken het groen overal opduikt. Omdat de grond aanvankelijk verder nog vrij kaal is een welkome voorjaarsbode, maar er zijn tuinbezitters die tegen het woekerende speenkruid optreden.

Het speenkruid moet niet verward worden met de eveneens laag bij de grond met gele bloemen bloeiende winterakoniet, die van januari tot in maart ook gele vlaktes kan kleuren. Al staan ze op andere plekken slechts met enkele stuks. Het is een stinsenplant, die vooral bij op en nabij landgoederen valt te zien.

De tweeslachtige witte bosanemoon bloeit van maart tot in mei. Ze staan meestal met meerdere bij een, en kunnen in hun toptijd ook hele bloemtapijten vormen. Daarnaast zijn zeker in maart ook wat verscholen paarse anemoontjes te zien. Tussen de bladeren van het slingerende groenblijvende maagdenpalm verschijnt hier en daar een lila bloem. De kerstroos Helleborus bloeit tot eind maart nog uitbundig. En wie goed oplet ontdekt plat tegen de grond kleine toefjes van het welriekende maarts viooltje, dat ondanks de naam tot eind mei door kan bloeien. Vanaf maart tot juni zijn ook de paarse bloemetjes van de winterharde bodembedekker hondsdraf te zien.

Maart toont uiteenlopende bolgewassen. Begin maart bloeien er nog late krokussen. Er zijn blauwe en enkele witte druifjes. Er komen steeds meer narcissen in vele variëteiten. In plantsoenen en bermen langs de weg staat vooral talloze grote gele narcissen. Naarmate maart vordert staan er ook steeds meer hyacinten met hun volle trossen in bloei. Minder vaak ziet men de hoge kievitsbloem, met soms witte maar meestal wit-geblokte paarse kelkbladen. De wilde vorm is in Nederland vrijwel uitgestorven. maar de kievietsbloem komt voor als stinsenplant, en ook vandaaruit verwilderd, en is in tuincentra te koop.

De camilia’s met een mooie grote bloemen in diverse kleuren bloeien uitbundig tot april. De berberis struiken bloeien naar eind maart toe met steeds meer fel gele bloemtrossen. Op de nog bladloze takken van de forsythia komen steeds meer kleine gele bloemen zodat er enige weken fel gele ‘wolken’ worden gevormd. De kleinbloemige magnolia kan al eind maart volledig tot bloei komen.

Bloemenwinkels verkopen houtgewassen als peren- en appelbloesemtakken; prunus en wilgenkatjes.

Over de schepping van de hyacint verhaalt Ovidius in zijn Metamorfosen (Boek X vss 162-219). Zonnegod Apollo raakte zeer verliefd op de mooie jonge prins Hyacinthus (Hyakinthos), de zoon van Clio, de Muze van de geschiedenis, en de Macedonische koning Piërus. Meer dan eens daalde Apollo af van de berg Delphi om met Hyacinthus te wandelen, jagen en te zingen, en hem de lier leren te bespelen.
Op een dag besluiten ze een wedstrijd discuswerpen te houden. Apollo begint als eerste en werpt hard, om indruk op zijn geliefde te maken. Helaas stuitert de discus van de grond omhoog, recht in het gezicht van de prins. Hij is dodelijk getroffen.

Volgens een andere lezing bewonderde ook Zephyros, god van de westenwind, de knappe koningszoon. De jaloerse Zephyros gaf de discus extra vaart waardoor deze afweek van de geplande koers en het gezicht van Hyacinthus trof.
De 11-jarige Mozart schreef hier het vocaal intermezzo Apollo en Hyacinthus over.

Uit de bloeddruppels van de stervende prins die op de aarde vielen schiep Apollo ter eeuwige gedachtenis de paarsblauwe hyacint. Apollo’s tranen vormden op de bloembladen de letters αἰαῖ (‘aiai’; helaas). De hyacint de zo’n kenmerk vertoont is de Hyacinthus orientalis. Onze wilde hyacint Hyacinthoides non-scipta mist zo’n witte tekening.

De obscene lente

Bij het overlijden eind maart 2023 van de geliefde taalvirtuoos en tv-persoonlijkheid Wim de Bie werd mede herinnerd aan de boze uitvallen van zijn alter ego, de oud-leraar Duits O. den Beste:

Gegeneerd door die bloemen die maar schaamteloos opengaan zodat je in die kelken kan kijken .en die vieze meeldraden en stampers open en bloot ziet hangen…. De lente maakt teveel emoties los die de mensen niet kunnen hanteren.
Met op de achtergrond Franz Schuberts: Es lächelt am tiefblauen Himmel so mild
Und hat mir das Auge mit Tränen gefüllt! Warum? Warum? (Zie ook de videos in deel 3).

Vogels^[2]

Al valt de top van de vogeltrek in april en mei, ook in maart valt al van diverse vogelsoorten hun doortrek naar het hogere noorden of de terugkomst naar de broedgebieden hier te zien en ook te horen. Voor trekvogels biedt ons land, zeker de Waddenzee, een ideale tussenstop door onze natte gebieden met ondiep water met veel voedsel.

Juist langs onze kust valt veel waar te nemen gezien de trekrichting vanuit Zuid-Europa en Afrika veelal gaat van zuidwest naar noordoost. Liefst met een zwakke wind uit het zuiden in de rug volgen ze de kustlijn om de open Noordzee te mijden. Er wordt harder gevlogen dan bij de najaarstrek. Het is zaak zo vroeg mogelijk in het broedgebied te arriveren om op tijd een goede broedplek te kunnen veroveren.

Vogelaars bezoeken graag toplocaties voor speciale waarnemingen en goede tellingen, zoals in Zeeuws-Vlaanderen bij Breskens aan de zuidkant van de monding van de Westerschelde. Hier moet de keuze gemaakt tussen het grote open water van de Scheldemonding oversteken of de kustlijn naar het oosten volgen. Bij goede weersomstandigheden wordt het passeren gerapporteerd van onder andere wel tienduizenden piepers, kwikstaarten en zwaluwen. Ook zijn bijvoorbeeld al kemphanen en bonte strandlopers gezien.

Vogelfoto’s — Karel Odink

Eind februari waren er al enkele exemplaren maar begin maart keren de grutto’s massaal terug; ook de kemphanen, tureluurs en de zomertalingen.
Begin maart zijn de eerste tjiftjafs te horen. Aanvankelijk klinkt nog wat aarzelend de karakteristieke afwisseling van het hogere ‘tjif’ en het lagere ‘tjaf’ van het onopvallende kleine vogeltje.

Vanaf half maart wordt het steeds drukker. Vogelaars melden het arriveren van de eerste blauwborsten. Steeds beter kinkt het gezang van onder andere de zanglijster, merel, veld- en boomleeuwerik, groenling en de winterkoning. De spechten roffelen. De fitis, de roodstaart en de boerenzwaluw zijn terug. De bruine kiekendief laat zich zien, de lepelaar begint te arriveren, de kleine mantelmeeuw. Er zijn witte en rouwkwikstaarten, eind maart gevolgd door de gele kwikstaarten.

Broedseizoen

Eind maart is het broedseizoen in volle gang. Het broedgedrag wordt sinds 2007 tussen 1 maart en 1 juli bij uiteenlopende soorten gevolgd door miljoenen bezoekers op de gratis website Beleef de Lente van Vogelbescherming Nederland Zij stellen webcams op waarmee live in hun nest zowel het nestelen, het leggen van de eieren, het uitbroeden, het grootbrengen en tenslotte het uitvliegen van heel nabij is te volgen. Met ook mislukkingen, bedreigende vijanden, soms echte drama’s. Bij sommige soorten broedt alleen het vrouwtje, wat door het mannetje gevoerd kan worden; bij andere soorten broeden ze om beurten of samen.

Aaisykje

Kieviten zijn de eerste weide vogels die beginnen met eieren leggen; een week of twee later volgen de grutto’s, en weer later de tureluurs, en als laatste de scholeksters. Daarom geldt het eerste kievitsei als een symbool voor het begin van de lente.

Lang was het in Friesland een eer het eerste ei van dat jaar te vinden. Al vanaf eind februari werd in de weilanden gezocht, waarbij werd gelet op het gedrag van de kieviten. Het door een vogelpaar veel terugkeren naar een bepaalde plek, deze verdedigen tegen roofvogels kon duiden op een nest. Door de schutskleuren zijn de eieren dan toch nog niet makkelijk te vinden.
Het eerste opgeraapte ei werd vroeger aangeboden aan de koningin of de burgemeester. Sinds 2015 is echter het rapen van de eieren verboden De vinder mag het alleen laten registreren, en er komt een officiële melding. Er is een vroege melding van 6 maart; meestal is nog altijd aandacht trekkende vondst minstens een week later.

De regels zijn steeds strenger geworden. Er mag (vanaf een leeftijd van 12 jaar) alleen bij daglicht worden gezocht, in slechts een aantal weilanden; zeker niet in weilanden waar ganzen zitten. En zowel een account als een papieren nazorgpas is nodig om te mogen zoeken. Nazorg houdt in dat de vinder alles moet doen om te zorgen dat het ei alsnog wordt uitgebroed.

Bijzondere dagen

• 1 maart: begin van de metereologische lente
• 3 maart: Werelddag van de Wilde Dieren en Planten (VN, sinds 1973)
• 4 maart: Wereld Obesitas Dag (wereld, sinds 2020)
• 8 maart: Internationale Vrouwendag (VN)
• 12 maart: Internationale dag tegen internetcensuur (Verslaggevers zonder Grenzen (RSF), sinds 2008)
• 20 maart: Internationale Dag van de mus (wereld)
• 20 maart: Wereldverteldag (wereld)
• 20 maart: Internationale Dag van de Astrologie (association for Astrological Networking (AFAN sinds 1993)
• 20 maart: Internationale Dag van het Geluk (VN, sinds 2012)
• 20 of 21 maart: lente-equinox; start astronomische lente noordelijk halfrond; herfst-equinox zuidelijk halfrond, begin herfst
• 20 of 21 maart Nowruz, start Perzisch nieuwjaar
• 21 maart: Dag tegen Racisme en Discriminatie (VN, sinds 1960)
• 22 maart: Wereldwaterdag (VN, sinds 1993)
• 24 maart: Nationale Dag van de Muziek (NL, sinds 2017)
• 24 maart: Wereld Tuberculose Dag (IUATLD en WHO, sinds 1995)
• 24 maart: Internationale Dag voor het recht op de Waarheid aangaande Mensenrechtenschendingen en voor de Waardigheid van Slachtoffers (VN, sinds 2011)
• vrijdag voordat de lente begint: Internationale dag van de Slaap (wereld)
• laatste zondag van maart: Zomertijd (EU)
• 1^e dag van de maand Chaitra: Holi-Phagwa, het hindoeïstische Holi: lente-, overwinnings- en nieuwjaarsfeest: de overwinning van het goede op het kwade, de overwinning van de lente op de winter; nationale feestdag in Suriname.

Weerspreuken

Veel wind in maart geeft appels in de gaard.
Zaai in maart niet te vroeg, d’r is nog tijd genoeg.
Een koude maart, een lente te paard
Als ‘t lammetje danst in maart, pakt april ‘t bij de staart.
Danst in maart de mug, veel schapen op een dooie rug.
Een koekoeksroep ter helft van maart, is voor de boer een daalder waard.
Hoor je de koekoek al op 20 maart, doof dan maar gauw de haard.
De kievit legt in maart, ook al vriest het op zijn staart.
Op Onze Lieve Vrouwe Boodschap keren bij ons steeds de zwaluwen were.
Zolang de kikvors zingt voor half maart, zo lang zwijgt hij nadien, de mottigaard.
Als het dondert op een kale maartse top, voeren de boeren de aren op.
Als in maart veel mist valt, in de zomer het onweer bovenmatig knalt.
Als maart is zacht in wil, verwacht men een koude april.
Brengt maart storm en wind, de sikkel is de boer gezind.
Daar is geen maart zo goed, of het sneeuw wel op de boer zijn hoed.
De maand maart, heeft ‘t venijn in de staart.
Dondert ‘t in de maand maart, in mei dekt sneeuw de aard.
Een droge maart is goud waard, vochtige maart, dure haard.
Een droge maartse wind, maakt de boeren goed gezind.
Een natte maart, is niks waard.
Geeft maart al veel gedonder, dan is een witte Paas geen wonder.
Komt men in maart onweer tegen, dan krijgt men in juli regen.
Koude in maart, wordt een lente te paard en zaait vruchten in de haard.
Lentemaands ruwheid geeft zomermaands luwheid.
Maart guur geeft een volle schuur.
Maart koel en nat, veel koren in het vat.
Maart met een lange staart, brengt later spek en pens aan de haard.
Maart niet te droog en niet te nat, vult de boer zijn kist en vat.
Maart pakt ze bij de staart, april bij de bil.
Maart roert zijn staart, april doet wat hij wil en mei doet er ook nog wat bij.
Maartse buien beduien, dat de zomer aan komt kruien.
Maartse regen brengt geen zegen.
Maartse snee doet de akkervruchten wee.
Mist in maart, water en vorst in mei.
Niet te droog, niet te nat, dan vult maart een duchtig vat.
Nooit is maart zo goed, of het sneeuwt een hoed.
Oh, maart, wat roert ge uw staart, elk is verkouden, hoest en kucht en snakt naar zoele, reine lucht.
Op de lentedag de wind uit noord, blaast ze nog zeven weken voort.
Sint Mathilde (14) komt uit drie hoeken, met hagelstenen bakt zij koeken.
Sneeuw en hagel, regen en wind, daarvan is maart een vrind.
Voor oude lieden heeft maart kwaad in hare staart.
Zijn in maart de wolken groots en wijd, in mei is het dan het gewas dat goed gedijt.
Zo menig vorst in maart, zo menig dauw in april.
Zoveel nevels zich in maart vertonen, met zoveel onweer zal de zomer lonen.

Noten

^[1]  Bron: De dood van Hyacinthus (1636-1637) — Peter Paul Rubens, Museo del Prado, P002461
^[2] Zie: Vogelinformatiecentrum Texel
^[3] Bron: Een nest kievitseieren – foto Rasbak
^[4] Bron: Da Costa Getijdenboek, maart (circa 1515) — Simon Bening. Op een pad staat en man met een bont gevoerde jas naast een ander. Hij praat met twee tuinlieden die zaaibedden spitten. Verderop op het pad bindt een man wijnstokken aan een prieel. Rechts, op een brug over de slotgracht praat een stel met elkaar. Een ooievaarsnest zit op de schoorsteen van het kasteel. In de velden achter het kasteel praten twee andere personen met elkaar. Daarachter wordt het veld geploegd. Aan de rechterkant van de lijst van de maandkalender staan beelden van een vrouwen- en een mannenfiguur in illusionistische architectonische nissen. Langs de onderrand staat een ram — het sterrenbeeld Ram — in een landschap. De scènes zitten in illusionistische houten lijsten. MS M.399, fol. 4v en MS M.399, fol. 5r, Morgan Library and Museum, NY.