Mensis Julius, hooimaand
Machteld Roede
januari 1, januari 2 en januari 3 — februari 1, februari 2 en februari 3 — maart 1, maart 2 en maart 3 — april 1, april 2 en april 3 — mei 1, mei 2 en mei 3 — juni 1, juni 2 en juni 3 — juli 1, juli 2 en juli 3 — augustus 1, augustus 2 en augustus 3 — september 1, september 2 en september 3 — oktober 1, oktober 2, oktober 3 en oktober 4 — november 1, november 2 en november 3 — december 1, december 2 en december 3
Julius was volgens de Romeinse kalender de vijfde maand en werd dan ook aanvankelijk door de Romeinen Quintilis (de vijfde maand) genoemd. Na de dood van Julius Caesar in het jaar 44 v.o.j werd het Julius. De Latijnse vorm Julius en de verbogen vormen Julij (genitief) en Julio (datief) waren bij ons nog tot in de 19e eeuw gebruikelijk.
Juli telt 31 dagen en is de zevende maand van het jaar in de Gregoriaanse kalender.
De Franse republikeinse (of Jakobijnse) kalender (1793 tot 1806) kende de zomermaanden Messidor (Oogstmaand) van 19 juni-18 juli en Thermidor (Hittemaand) van 19 juli-17 augustus.
Een jaar van 365 dagen is half voorbij op 2 juli om 12 uur ‘s middags. Alleen een schrikkeljaar is vanwege de extra 29 februari al om middernacht van 1 op 2 juli, half voorbij.
De 1e juli hoort dus nog bij de eerste helft van het jaar.
Julius Caesar
De maand Julius is vernoemd naar Gaius Julius Caesar, de Romeinse politicus, generaal, veldheer, staatsman en ook schrijver, zowel beschreven als held en als oorlogsmisdadiger. Na zijn verovering van Gallië en de burgeroorlog tegen zijn vroegere bondgenoot Pompeius, die getrouwd was Caesars dochter Julia, werd hij dictator van het Romeinse Rijk. De Romeinse republiek werd tot het Romeinse Keizerrijk. Caesar was geboren in een arme wijk van Rome op 12 of 13 juli rond het jaar 100 v.o.j. en werd vermoord met 23 dolkstoten tijdens een bijeenkomst van de Senaat op de Idus (de 15e) van maart 44. Na zijn dood werd zijn geboortemaand omgedoopt in Iūlius.
Romeinse generaals waren verplicht hun veldtochten te rapporteren, maar Julius Caesar beschreef zijn vele veldtochten in een eigen typerende stijl. Vooral zijn verslagen De bello Gallico, over zijn verovering als proconsul van Gallië (rond 58 tot 50), werden bekend, ja werden zelfs leesvoer voor gymnasiasten.
Sectio caesarea
De benaming van de keizersnede of sectio caesarea — de operatieve verlossing van een zwangere vrouw via de buikwand — zou verwijzen naar Julius Caesar die zo ter wereld zou zijn gekomen. (Hoewel Caesar geen keizer was, zijn van zijn familienaam wel ‘keizer’ en ‘tsaar’ afgeleid).
In klassieke tijden overleefde echter de moeder de ingreep vrijwel nooit; de eerste keer dat de moeder in leven bleef was rond 1500. Caesars moeder Aurelia, die hem grotendeels alleen opvoedde, is zeker niet bij zijn geboorte overleden. Het misverstand ontstond waarschijnlijk door de passage van Plinius de Oudere, die vermelde dat ‘de eerste der Caesars uit de baarmoeder van zijn moeder was gesneden’, wat verwees naar de verlossing van Gaius’ verre voorouder Sextus Julius Caesar.
Zomermaand
Juli is een echte zomermaand, met veel zonnige dagen. Een vakantiemaand, al zijn ongemerkt de dagen steeds wat korter, lengen de nachten. En de eerste vogelsoorten trekken al richting zuiden, zoals de steltlopers grutto’s, groenpootruiters en krombekstrandlopers, evenals de visarend. Ook de gierzwaluw begint al met de terugkeer naar tropisch Afrika, evenals de koekoek en de bosrietzanger.
De kreeft
Toen de astronoom Claudius Ptolemaeus in de 2e eeuw gedetailleerd de sterrenbeelden van de noordelijke hemelkoepel beschreef, stond de zon vanaf circa 21 juni in het dierenriem sterrenbeeld Kreeft. Door de langzame beweging van de aardas (precessie) treden echter verschuivingen op en de zon staat tegenwoordig in dit sterrenbeeld van 20 juli tot 10 augustus.
De naam Kreeftskeerkring is dus eigenlijk niet meer correct. Het blijft echter de benaming van de hoogste breedte op het noordelijk halfrond waar de zon loodrecht boven het aardoppervlak kan staan. Deze meest noordelijke positie wordt bereikt rond 21 juni, de zomerzonnewende.[5] Het markeert het begin van de noordelijke astronomische zomer, die eindigt rond 23 september. De meteorologische zomer loopt van 1 juni tot 1 september.
Juli is de maand van het sterrenbeeld kreeft (22.06–22.07) en leeuw (23.07-22.08).
Volgens de Griekse mythologie hangt het sterrenbeeld Kreeft (Latijn Cancer) samen met het tweede van de twaalf werken van de halfgod Herakles (Hercules bij de Romeinen), de zoon van oppergod Zeus en prinses Alkmene. Hij vocht hierbij met de veelkoppige waterslang Hydra. Dit was extra moeilijk doordat oppergodin Hera — die uit wraak voor het overspel van haar echtgenoot Herakles steeds weer dwars zat — een grote krab stuurde om de Hydra te helpen. De kreeft (het Latijnse cancer betekent zowel kreeft als krab) beet Heracles in zijn hiel en bemoeilijkte zo zijn aanval, maar Hercules wist hem te doden. Daarna nam Hera hem mee en plaatste hem als het sterrenbeeld Kreeft aan de hemel.
Hooimaand
Juli werd hooimaand genoemd omdat het hooien van het gras veelal in juli plaatsvond; tegenwoordig vindt de eerste snede (beste kwaliteit, veel voedingswaarde, eiwitten) al in juni plaats.
In het verleden waren benamingen — zoals haymanoth (circa 1050), hoimant (1240), hoiemaent (1265) — gebruikelijker dan juli.[8]
De wakkere hooimaand geeft de zeisen,
de maaier in de hand met vlijt,
daar lege schuren hooi vereisen,
om het vee te voeden in wintertijd.
Het hooien was dan ook een belangrijke, omvangrijke activiteit, waarbij veelal het hele boerengezin bij mee hielp.
Het gras moest worden gemaaid, gedroogd, gekeerd om ook de andere kant te drogen, gebundeld en tenslotte met paard en wagen vervoerd naar de grote hooiberg of –schuur, op het erf van de boerderij.
Vroeger werd alles gedaan met behulp van zeis en grote hooihark; tegenwoordig gebeurt het allemaal veel sneller machinaal.
In juli worden veel groentes geoogst, zoals komkommers, tomaten, sla, worteltjes, boontjes en doperwten, rapen, spinazie en bloemkool.
1 juli
Herdenking afschaffing slavernij
Op 1 juli 1863 schafte Nederland de slavernij in zijn koloniën af. Dat is laat. Het Britse Rijk verbood de slavernij in 1833 met de Slavery Abolition, Frankrijk volgde in 1848.
Nederland schafte de slavernij in etappes af. Weliswaar schaftte Koning Willem I in 1815 de slavenhándel af en besloot Nederland In 1848 dat de slavernij zou worden afgeschaft. Maar pas januari 1860 kwam in Nederlands-Indië een einde aan de slavernij, en juli 1863 met de Emancipatiewet aan de slavernij in Suriname en het Caribisch gebied.
De slavenhouders werden voor elke slaaf met 300 gulden schadeloos gesteld. De ruim 45.000 oorspronkelijk Afrikaanse vrijgemaakten, waarvan 34.441 in Suriname, kregen niets. Bovendien was helaas in de wet vastgelegd dat de slaven op de plantages in Suriname nog tien jaar onder toezigt van den Staat bleven vallen. Zodat ze, nu wel betaald, nog tot 1873 op de plantages moesten blijven werken.
Tachtig jaar later op juli 1943 herdacht Suriname al 1 juli 1863. Op 1 juli 1955 werd Keti koti (Sranantongo, Ketenen Gebroken) een officiële Surinaamse feestdag.
Sinds 2000 viert ook Nederland Keti koti, met sinds 2009 een officiële bijeenkomst bij het op 1 juli 2002 in het Oosterpark in Amsterdam onthulde monument, met speciale rituelen, toespraken en kransleggingen. De Engelstalige Bovenwindse eilanden Saba, Eustatius en Sint Maarten noemen de feestdag Emancipation Day.
Op 1 juli is het de Nationale Komkommerdag, sinds de introductie in 2010 door het Groent en Fruit Bureau. Het is tevens het begin van de komkommertijd, waarin nieuwsredacties en politici met vakantie gaan, wat ruimte in de media geeft voor wat luchtiger, minder relevante bijdragen.
Multatuli gebruikte de term al.
De 4e juli is in de Verenigde Staten van Amerika Independence Day of the Fourth of July een nationale feestdag, met parades vol traditie en historie, barbecues en ‘s avonds overal groot vuurwerk. . Al worden de vuurpijlen vanwege het grote risico op natuurbranden nu steeds meer vervangen door aan de hemel figuren vormende ‘zwermen’ van drones.
Gevierd wordt de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring op 4 juli 1776, waarbij de onafhankelijkheid van het koninkrijk Groot-Brittannië werd vastgelegd.
De 14e juli — Quatorze Juillet — is in Frankrijk is sinds 1880 de nationale feestdag, ter herinnering aan de bestorming van de Bastille-gevangenis in 1789, het begin van de Franse Revolutie.
Het wordt gevierd met veel vuurwerkshows op de voorafgaande avond en op de avond van de 14e zelf.
‘s Morgens is er in Parijs op de Champs-Elysées een grote militaire parade, afgenomen door de Franse president.
Sinds 1976 wordt in het tweede weekend van juli het ooit door Paul Acket opgerichte driedaagse NN North Sea Jazz Festival georganiseerd.
Het festival is sinds het begin toegenomen tot vijftien podia, 150 acts en meer dan 25.000 bezoekers per dag.
Sinds 1990 is de eerste maandag van de juli-kermis in Tilburg Roze Maandag. Het groeide uit tot een van de grootste homo-emancipatie en –integratie evenementen met jaarlijks tussen de 250.000 en 300.000 bezoekers.
Het grootste wandelevenement ter wereld — de 4Daagse van Nijmegen — gaat op de derde dinsdag in juli van start.
Na de start in 1909 nu met zo’n 45.000 deelnemers van meer dan 70 nationaliteiten.
Weerspreuken
Als het op Sint Godelieve regent, vult zij haar putje 40 dagen met regen.
Bouwt op Sint Anna de mier grote hopen, dan zal de winter niet zacht verlopen.
Regen met Sint Margriet, geeft zes weken boerenverdriet.
Regen op Sint Magdaleen, dan regent het dagen achtereen.
Sint Jacob koud en rein, koud zal de Kerst zijn.
Op Sint Henricus droog of regen, veertig dagen duurt die zegen.
Fluit de merel heel de dag, dan komt er wel een regendag.
Is juli heet en droog, dan houdt de winter kwaad betoog.
Juli louter zonneschijn, zeker krijgen we gouden wijn.
Veel slakken op de wegen voorspelt ons doorgaans heel veel regen.
Wil september vruchten dragen, dan in juli hitte om te klagen.
Zomergedichten
Zomerlied
Op tengere stengelen bengelt
De haver al heen ende weer
En ‘t zilverig zwellende koren
Wuift wiegelend op ende neer.
O kom, waar roosbloemige klaver
Het bieken tot azen verleidt,
Waar, klapwiekend, zich met de klaproos
De goudenen vlinder vermeit!
Kom dolen door vroolijke velden
En plukken de bloemekens fijn,
En drinken de schoonheid der zonne,
Als gouden, etherische wijn!
Kom zwerven door zeeën van koren!
Zij zandig en zonnig het pad,
Ginds lokt ons de blauwgroene woudzoom;
In nevelen ligt reeds de stad.
Wij poozen op grazige heuvels,
Waar het krekeltje zingt, en wij zien
De torens in ‘t blauw zich verheffen,
De sneeuwwitte wolken vliên.
Straks zinkt in de mollige zode
De klanklooze voetstap weg.
Buig dan naar mijn lippen en luister
Naar wat ik u fluisterend zeg!
Hélène Swarth (uit: Beelden en Stemmen, 1887)
Korenloop
‘t Groen geboren
jonge koren
schiet zich in den zonnelach,
zienderooge
recht omhooge,
drie, vier duimen, elken dag.
Al de pijlen
ijlen, ijlen,
vóór het kruipend-lage kruid,
en ze stroopen
onder ‘t loopen
hunne lichte kleeren uit.
Dan, verflauwend,
grijzegrauwend,
gaan ze mijde, gaan ze moe,
hijgend, zwijgend,
nederzijgend,
naar den heeten zomer toe.
Oud geworden,
goud geworden,
ei, daar liggen ze overhoop,
en nog spreken,
ze in de reken,
van den lastig-langen loop.
René de Clercq (uit: Gedichten, 1911)
Zomervlaag
Regen en hagel, al dooreen!
Ruischend
en bruisend,
in eens beneên,
klettert
en spettert
het, steen op steen.
Gruisdikke dansen de beiers in ‘t rond,
en plekken
en dekken
den grauwen grond.
Goten gieten
water en schuim.
Grebben groeien
ongestuim;
vlieten
vloeien
rustig ruim.
De regen valt schuiner;
de hagel houdt op;
de grond wordt bruiner
bij elken drop.
‘t Plankiertje ligt nog dikbeleid
met korrelronde wittigheid,
die bleeker,
weeker,
saamgepakt,
flets wegdooit waar een zool in zakt.
Het water kruipt
en krimpt al lager.
De regen druipt,
maar trager, trager …
Heisa! Daar zijn de jongens! Hop!
De broeken op!
Blootbeende
en druistig, dretst
en plast en pletst
er één de
bende voor, in ‘t water!
De zonne schingt en lacht om hun geschater.
René de Clercq (uit: Gedichten, 1911)
Tegen de zomer
Niets is vernielender dan de warmte
De kou houdt in stand, is statisch;
de warmte beweegt met de vernieling mee
en wekt een valse schijn
van zon, gezondheid, zinvolle zonde
De warmte vleit, paait, belooft,
maakt stofgoud van stof
liefde van begeerte,
poëzie van leugens
Ik hou niet van warmte,
broedplaats van muggen en maden
poel van limonade en andere slopende dranken
Schenk mij liever klare
kou en koffie,
destructie bevroren, duidelijk zichtbaar
en aanvaardbaar
Wie in de kou zit schept geen illusies,
Maar schept sneeuw, vrij ongenaakbaar,
in de menselijke
soms bovenmenselijke winter
Remco Campert (1929-2022)[17]
Noten
[1] Bron: Les Très Riches Heures du duc de Berry, juli — Gebroeders Van Lymborch (1411-1416). In de miniatuur snijden twee mannen de tarwe kort onder de halm met een sikkel af. Ze bewerken het perceel van buiten naar het midden toe. Een van hen draagt een wetsteen in zijn riem. Ondanks alle inspanningen was de hoeveelheid onkruid in het koren toen overweldigend; een gemiddelde Nederlandse boer produceert nu zo’n 220 maal zoveel als toen. Een vrouw en een man scheren de schapen. Meer dan de helft van de veestapel bestond toen uit schapen. Die leverden melk, kaas, vlees, wol en mest op.[2] Bron: Julius Caesar op de Via Appia — foto Leomudde.
[1a] Bron: Messidor, oogstmaand, was de tiende maand van de Franse republikeinse kalender — Tresca, Salvatore (graveur), Louis Lafitte (dessinateur du modèle, 1770-1828); allégorie pour le mois de Messidor. Domaine public français, bibliothèque nationale & Bureau des Longitudes.
[3] Bron: Middeleeuwse voorstelling van de geboorte van Julius Caesar (1506)
[4] Bron: Claudius Ptolemaeus
[5] Zie: Machteld Roede Oerangsten, winterdemonen en zonnewendes 17 januari 2022
[6] Bron: Klassieke weergave van het sterrenbeeld kreeft (1801)
[7] Bron: Casper Luyken, Iulius (1700) ets en gravure afgezet met waterverf. Collectie Amsterdam Museum
[8] Philippa, M., Debrabandere, F., Quak, A., Schoonheim, T., en van der Sijs, N. (2003-2009) Ethymologisch Woordenboek van het Nederlands. Amsterdam: Meertens Instituut.
[9] Bron: Hooien in de Da Costa hours — Simon Bening (circa 1515)
[10] Bron: Nationaal Monument Slavernijverleden, Oosterpark, Amsterdam — Erwin de Vries (2002), foto Arthena
[11] Bron: Slavenhuisjes op Bonaire — foto David Burley
[12] Bron: Nog 10 jaar doorwerken na de afschaffing van de slavernij
[13] Bron: Independence Day of the Fourth of July parade in Washington DC — foto S Pakhrin
[14] Bron: Vuurwerk aan de oevers van de Loire — foto Antoine Montulé
[15] Bron: Gouden 4daagse kruis met kroon, 14 deelnames — foto Vincent de Groot
[16] Bron: Korenveld met kraaien — Vincent van Gogh (1890), Van Gogh museum
[17] Uit: Campert, Remco (1995) Dichter. Amsterdam: De Bezige Bij
