Etnofilosofie - Wijsheidsweb - Quest for Wisdom

Weesper Filosofiekring o.l.v. Heidi Muijen

Verslag van de bijeenkomst, een bijdrage van Marianne Mak

Weesp, 1 juli 2020

Filosofie van Indianen met uitstap naar Daoïsme in China

Basis: model van Libbrecht

Het comparatief model van Ulrich Libbrecht

China, het Daoïsme. De grote beginselen van het Daoïsme zijn qi, energie/materie en Dao. De qi is de kracht of energie die, altijd al heeft bestaan en aan de hele kosmos ten grondslag ligt. Deze wordt door het principe volgens regels ontwikkeld en vorm gegeven (transformatie) tot wat we zien in de natuur.
Alles is in beweging, niets blijft. Beweging is cyclisch, dingen en mensen komen op en verdwijnen ogenschijnlijk.
Yin en Yang principes: leven en dood, licht en donker, man en vrouw etc.

Contact met de voorvaderen heel belangrijk.
Geen echte goden en geen scheppingsverhalen. Geen duidelijke ethiek maar wel houding van respect voor de ander. Talenten zijn ingeschapen, komen van boven af.

Confucius daarentegen meende dat je de oudere mensen aan jongere goed gedrag moesten leren.

Basis voor vergelijking

Model van Libbrecht

Assen van belangrijke factoren voor vergelijking:

Energie as, gebonden versus vrij; Chinese Dao De Jing
Ratio versus mystiek as, kennis versus ervaring
Verhouding subject/object(omgeving)

Zijn versus wording, Griekse filosofie van zijn versus Chinese van alles in beweging.
De Griekse filosoof Herakleitos hing wel dit idee dat alles beweegt aan.

Vraag: waarom wil iemand zo’n model voor vergelijking opstellen? Doel?

Indianen, enkele gegevens, over Indianenstammen

Nu leven nog ongeveer 40 miljoen Indianen wereldwijd waarvan de meeste in Midden en Zuid Amerika. In Noord Amerika nog ongeveer 5 miljoen. De VS kent 325 reservaten waarin de meeste Indianen een akelig bestaan lijden.

Vroeger was er een duidelijk verschil tussen nomadische stammen en sedentaire die landbouw pleegden. Er zijn dan ook mede daardoor grote verschillen tussen stammen in hun levensbeschouwing en manier van leven vooral op gebied van spiritualiteit.
De grote rijken vond je vooral in Midden en Zuid Amerika tot de Colombiaanse tijd: Inca’s, Maya’s, Azteken die grotendeels door de Spanjaarden zijn vernietigd, hetzij door geweld hetzij door ziekte.

Basis geloof bij de Indianen: de Grote Geest, of het Grote Mysterie

Alles is onderdeel van het grote geheel, alles hangt samen in de kosmos en is bezield door/onderdeel van de Grote Geest. De mens is niet anders dan steen, plant of dier. Alle dingen zijn ook personen met wie men kan communiceren. De binding met andere wezens is horizontaal. Ook bij de Indianen spelen wording en de cycli in de natuur een grote rol. Het is moeilijk te beschrijven wat die Grote Geest of het Grote Mysterie is. Het is een alomvattende kracht. Vanuit dit animistische wereldbeeld is er geen begrip voor de westerse God als transcendent.

In de westerse wereld is er wel pantheïsme (god is gelijk aan de natuur), panentheïsme (God is in alle wezens aanwezig maar niet gelijk aan en ook een transcendent element), Spinoza.

Religie is bij de Indianen een kwestie van ervaring, zich verbonden voelen met anderen en de natuur. Vandaar ook heilige plaatsen voor rituelen in de natuur.
Jodendom, christendom en islam zijn godsdiensten van het woord en het boek, de verering vindt plaats in speciale gebouwen.

Goden bij de Indianen

De meeste Indianen vereren wel één of meer goden. Belangrijk zijn de Zonnegod als vader en de godin Moeder aarde. Er zijn ook goden voor Regen, Oorlog, de Onderwereld bijvoorbeeld. Ook zijn er stammen die heel veel goden hebben en waar bijvoorbeeld diergoden worden vereerd.

Al die Goden vallen wel binnen het grote geheel van de Grote Geest (volgens Libbrecht tenminste).

Vooral in Zuid Amerika bij de Inca’s, Azteken, Maya’s speelden goden een belangrijke rol. Daar werden ook vaak mensenoffers gebracht om de goden goed te stemmen.

Land en natuur

Land en eigenlijk de natuur is heilig bij de Indianen. Het is ook de bedoeling daar zo weinig mogelijk in te veranderen en er met respect mee om te gaan.
Land bezitten privé is niet mogelijk, alleen gebruiken wat nodig is voor landbouw of wonen.
Dieren doden mag alleen als het nodig is voor overleven. De Indianen vroegen dan vergiffenis aan het dier dat ze op de jacht doodden. Dit was een groot probleem bij de invasie van de koloniale overheersers.

Vraag: kun je je dit soort levenshouding voor stellen?

Heilige plaatsen en rituelen

Hoewel land in het algemeen heilig is zijn er speciale heilige plaatsen waar ceremonies en rituelen zich afspelen. Dit kan een bergtop zijn of juist een vallei, een rivieroever.
Ceremonies bij belangrijke overgangssituaties zoals geboorte, puberteit, huwelijk, dood. Belangrijke ceremonies zijn o.a. die van de pijp, de zonnedans, de zweethut en het zoeken van een visioen. Ook voor het markeren van de seizoenen zijn ceremonies en rituelen belangrijk.
De rituelen moeten helpen de cyclische perioden te markeren en in stand te houden. Rituelen gaan vaak gepaard met muziek en dans, de pijp speelt bij sommige rituelen een rol. Soms dagen lang tot uitputting toe. Bekend is ook de dag van de doden, waarop de doden worden herdacht en die nog steeds gevierd wordt.

Sjamanen, een soort bemiddelaar tussen Grote Geest en mens spelen in sommige stammen een belangrijke rol, vooral bij de rituelen. Zij kunnen de mening of bedoeling van de Grote Geest inbrengen. Vaak ook geconsulteerd bij ziektes.

Om een sjamaan te worden is het belangrijk om visioenen te hebben waarbij de kandidaat sjamaan in contact komt met de Grote Geest, soms via visioenen van een voorvader. Deze visioenen kunnen ook aanwijzingen geven voor doelen in het leven of belangrijke beslissingen.

Visioenen kunnen uitgelokt worden door verblijf in eenzaamheid, vasten, soms drugs.

Vraag: kun je je iets voorstellen bij die visioenen? Bekend ook van christelijke belangrijke figuren….

Leven en dood

De meeste indianenstammen geloven niet in een schepping: het leven is een deel van een groot cyclisch gebeuren. Sterven hoort bij het leven. Mens wordt stof en keert terug naar de aarde en voedt de planten. Na de dood werden de lijken in leer gewikkeld op een stellage geplaatst. Begraafplaatsen zijn ook heilig.

De voorouders zijn heel belangrijk en worden vereerd en beschouwd als nog steeds bij de levenden betrokken.

Vraag: hoe staat het met onze betrokkenheid bij onze voorouders, eventueel andere familieleden of vrienden?

Individu versus gemeenschap, bestuur, bezit

Individu is bij de Indianen wel belangrijk, maar de motieven voor besluiten berusten meestal meer op behoud van de gemeenschap: de familie, de clan en de stam.
Er wordt veel besloten na gespreks- en overlegronden. Soort democratie dus. Voor belangrijke beslissingen wordt ook vaak de sjamaan geconsulteerd.

Land kan geen persoonlijk bezit zijn, maar men kent wel bezit. Dit bestond voornamelijk uit bizons, paarden, dekens. Dingen dus die praktische waarde hebben.

Cyclische tijdervaring en causaliteit

Dagen, seizoenen, jaren, leven versus dood, alles is steeds in verandering (net als bij de Chinese Dao). Het ritme van de natuur is wat het leven bepaalt, niet de klok.

Wij ‘westerllingen’ denken vooral lineair. Niets komt weer terug zoals het was. Wij denken ook logisch lineair: A ->B ->C. Indianen zien dat niet zo, omdat ze in cirkels denken en alles met alles in de breedte samenhangt.

Vraag: in hoeverre herkennen wij ons nog wel in het cyclisch tijddenken?

Talen en symbolen, kunst

Adelaar (boodschapper van de Grote Geest) — foto Joke Koppius

Voor de komst van de kolonisatoren waren er waarschijnlijk wel 2000 talen. Nu spreekt nog een op de vijf Indianen hun stamtaal goed.

Vooral dieren waren symbolen: beer (kracht en bescherming), bever (harmonie, samenwerking), adelaar (boodschapper van de Grote Geest), kraai (wijsheid), raaf (creativiteit), lijster (vreugde en tevredenheid).
Veren waren belangrijk en vooral die van de adelaar. Veren op de hoofdtooi moesten verdiend worden door moedige daden.

Kunst bestond vooral uit het bewerken of beschilderen van huid (tatoeages) en gebruiksvoorwerpen, het weven van kleden en het maken van houtsnijwerk (o.a. maskers en totempalen).