Een pleidooi voor het recht van nabijheid …

Kathy Anita de Vries-de Graaf

Hoeveel betogen zijn er al niet verschenen over de meest uiteenlopende onderwerpen en nu waag ik het er nog eentje aan toe te voegen.

Psychisch lijden van ouderen

Een pleidooi voor het verstrekken van hulp bij psychisch lijden van ouderen met name in verpleegtehuizen door het schenken van nabijheid, maar minstens even belangrijk door het verband te leggen met enige kennis van het brein. Deze kennis is namelijk van groot belang bij het trachten psychisch leed te verzachten.

De directe aanleiding voor het aangaan van dit onderzoek is o.a. het leed gedurende de laatste vier jaren van mijn geliefde pianopedagoge Elly Salomé.

Het zien van het psychisch lijden van een zo geliefd persoon wil ik mede zelf verwerken door op zoek te gaan naar de innerlijke bron of bronnen verborgen in de diepte van iedere ziel. Daarom vraag ik mij af: in hoeverre kan de taal van deze bronnen opgeroepen worden door omgevingsfactoren?

Ik ben er diep van overtuigd dat het hieraan voorbijgaan, aan het individuele lijden, zijn repercussies zal hebben op de samenleving als geheel.

Graag laat ik nu eerst Rita Levi Montalcini^[2] aan het woord. Zij stelt dat drie redenen de aspecten van verval bij de leden van de menselijke soort beter zichtbaar en dramatischer laten verlopen dan bij andere levende wezens:

• onze langere levensduur.
• de aftakeling van de organen als gevolg van slijtage, hetgeen met name lichamelijk tot uiting komt.
• de afwijzing van de bejaarde mens door de samenleving.

Drie dimensies, te weten, rouw, dementie en depressie

In deze laatste periode in het leven van mensen kunnen rouw, dementie en depressie in een persoon samenkomen en zijn deze in hun uitwerking op gedrag en beleving soms moeilijk van elkaar te onderscheiden.^[3]

Drie belangrijke onderdelen van ons brein ― te weten de frontaalkwab, de amygdala en de hippocampus ― ondergaan onder invloed van fysieke, geestelijke en emotionele stress grote veranderingen. Deze veranderingen hebben weer grote invloed op de wijze van denken, voelen en handelen.

Een heel belangrijke vraag is daarom, in hoeverre kunnen omgevingsfactoren het functioneren van deze cognitieve functies positief beïnvloeden? Ook moet hierbij onderscheid worden gemaakt tussen verschillende oorzaken van dementie, zoals een primair degeneratief proces of dementie veroorzaakt door cerebrovasculaire stoornissen.

Eenzaamheid

Welke rol speelt eenzaamheid in dit proces bij genoemde drie dimensies?

En welke definitie geven wij aan eenzaamheid? Eenzaamheid zal door een ieder zeer waarschijnlijk verschillend worden ervaren en daardoor anders worden gelabeld.

Voor mijzelf is eenzaamheid vooral verbonden met afgescheidenheid. In mijn onderzoek zal ik nog nader ingaan op de betekenis van eenzaamheid.

Een eenzaam brein loopt het risico van fysieke en cognitieve achteruitgang. Bij metingen is gebleken dat onze hersenen meer synchroon werken naarmate de betrokken persoon meerdere intieme relaties heeft.

Een van de gevolgen van eenzaamheid is rusteloosheid, dat betekent als vanzelf minder in staat zijn om te focussen, waardoor weer sneller fragmentatie ontstaat.

Wanneer deze situatie zich langdurig en frequent voordoet leidt dit zeker tot stress. Langere tijd in eenzaamheid leven zorgt ervoor dat het brein structureel verandert. Langdurig in chronische stress leven maakt ons brein chemisch gestresst, toxisch en uiteindelijk gaan diverse andere systemen in ons lichaam disfunctioneren en het gevolg hiervan is ziekte.

Terwijl eenzaamheid dus belangrijke gevolgen heeft voor functie en structuur van het brein is bekend dat depressie de hippocampus in hoge mate doet verschrompelen waardoor de geheugenfunctie sterk achteruitgaat. De hippocampus ordent namelijk recente informatie.

De ouder wordende mens

Hoe belangrijk is het aandacht te besteden aan deze drie dimensies die zich zo kunnen vervlechten en daarmee een ernstige bedreiging vormen voor de oudere en ouder wordende mens.

Bovendien beperkt het niet meer toekomstgericht kunnen zijn iemands copingstrategieën, zoals Carl Rogers beschrijft. Kortom het vraagt nogal wat van ieder mens in deze levensfase om in staat te zijn nog een betekenisvol leven te leiden.

De mens die op de drempel staat van de overgang naar het grote mysterie van het sterven, heeft meer dan ooit de nabijheid en misschien wel het recht van nabijheid en aandacht van de ander nodig die hem of haar hierin verstaat.

Kwaliteit van relaties

Een heel interessant gegeven dat ik nog wil accentueren is dat de kwaliteit van de relaties van groot belang is. Het gaat dus niet om het feit dat de persoon in kwestie verschillende mensen even ziet binnenlopen gedurende de dag. Dit feit heeft al vaak tot misverstanden geleid. Het gaat hier echt om nabijheid of betekenisvolle uitwisseling.

Ik benadruk nog wel dat dit pleidooi een fragment is van een veel groter onderzoek naar de positieve invloed van omgevingsfactoren. Een manier is bijvoorbeeld nabijheid in de vorm van pastorale en/of psychische hulp, waar tevens enige geriatrische kennis aanwezig zal /behoort te zijn. Dit heeft niets van doen met een overbodige luxe, integendeel. Ik hoop zelfs aan te tonen dat het verlichten van psychisch lijden uiteindelijk een kosten-baten analyse oplevert die de kosten die hiermee gepaard gaan, opheft.

Andere wijzen van verzachten van psychisch lijden zal ik verder in mijn onderzoek aantonen en in een volgende bijdrage bespreken.

Noten

^[1] Bron: Rita Levi Montalcini
^[2] Montalcini (1999). p. 9.
^[3] Luteijn en Barelds (2019)