Filosoferen over de dood - Wijsheidsweb

Weesper Filosofiekring

Heidi Muijen

Wijsheidsweb, 4 december 2019

De derde bijeenkomst van de Weesper Filosofiekring in dit najaar op woensdag 13 november 2019 stond in het teken van het thema ‘de dood’.
Zittend rond de tafel in de prettige ambiance van het achterzaaltje bij Restaurant Aaltje leidde Marianne Mak deze keer het thema in aan de hand van citaten en verwijzingen uit het boek van Bert Keizer: Reis om de dood.
Dit boek snijdt het onderwerp niet systematisch als een filosofische uiteenzetting aan, maar is als een alfabet opgesteld.

Aan de hand van de volgende ordening dialogeerden we rond de volgende vijf thema’s, waarbij er een boeiend gesprek ontstond: de eigen gedachten en ervaringen werden steeds weer afgewisseld met en gespiegeld in citaten van bekende filosofen:

Levenskunst is omgaan met leven maar ook met de dood

Wittgenstein: alleen de dood geeft het leven zin. Plinius: de dood is de grootste gave van de natuur waar God zijn stervelingen om zou moeten benijden.

Elias Canetti: ik erken de dood niet. De dood is altijd zinloos.

Anatole France: onwetendheid, niet willen weten is de enige manier waarop leven mogelijk is.

Houding t.o.v. leven versus dood is ook afhankelijk van karakter, aanleg. Soms kunnen trauma’s mensen het leven onmogelijk maken. Je kunt iets doen aan de omstandigheden maar niet aan die basis die een mens meekrijgt of overkomt.

Wat is dood?

Weten we eigenlijk niet. Dood is niet meer leven.

Connectie slaap en dood: slaap vriendelijk bezoek van de dood. Thanatos versus Hypnos.

Dood wordt vaak gezien als weggaan. Anton Korteweg typeert het als een auto die in de regen staat en wegrijdt. De plaats blijft nog even droog…
Leven is een onderbreking in het niet bestaan, een zucht, een fase van actie tussen twee grote stiltes, verwoordt door dichter Bloem. Of onderweg zijn naar eeuwig leven? Eeuwigheid? Kunnen we ons dat voorstellen? Oneindige tijd. Vraag aan Robert Dijkgraaf: wat gebeurde er voor de oerknal? Niets want er is dan ook geen tijd.

Heidegger: Waarom is er iets en niet veeleer Niets? Vreemde vraag want als er niets is kun je daarover ook niet filosoferen. Wij kunnen alleen denken vanuit ons eigen perspectief (ook letterlijk: het is heel moeilijk je in te denken hoe het er in de vierde of hogere dimensies uitziet).

Hiernamaals?

In veel beschavingen en godsdiensten bestaat er een voortleven: hemel, Hades, voorouderverering, reïncarnatie.

Canetti: Religie is het gevoel van verbondenheid met de doden.

In onze Westerse wereld speelde het vertrouwen in het hiernamaals een grote rol, ook in het aanvaarden van slechte leefomstandigheden.
Karl Marx: opium voor het volk.

Waarom zoekt de mensheid zo collectief naar een ‘Hiernamaals’?

Poging om te accepteren dat je dood gaat: je gaat ergens naar toe
Geen definitieve breuk met je geliefden, hereniging of contact na de dood
Rechtvaardigheid, oordeel over je daden
Troost in onmogelijke omstandigheden of lijden, er komt een eind aan en dan wordt het beter.

Confrontatie met de aanstaande dood

Die van anderen, die van onszelf

De enige zekerheid in ons leven is dat we zullen sterven.

Doodsangst? Angst om er niet meer te zijn of angst voor een “laatste oordeel”?

Angst voor wat er tussen diagnose of veroordeling en dood ligt? Afscheid moeten nemen. Gevoel niet klaar te zijn met wat je wilde of moest doen in je leven. Spijt, verdriet, rouw. Deze factoren gelden voor degene die gaat sterven maar ook voor degenen daar om heen. Sterven van kinderen is extra pijnlijk en onacceptabel. Gevoel van onrechtvaardigheid. Kon ik maar in haar/zijn plaats …

Mentaal sterven: dementie, afasie, ernstig isolement

Rouw, 5 fases van verwerking Kübler-Ross

Ontkenning, boosheid, gevecht aangaan, depressie, aanvaarding

Rouw speelt zowel voor als na de dood en voor de stervende zowel als voor de naasten.

Wat helpt ons bij omgaan met de dood? Religie, muziek, literatuur, poëzie filosofie, gezelschap van begripvolle medemensen. Rouwverwerkingscursussen? Herinneringen koesteren of vastleggen.

Omgaan met de dood van mensen die ons lief zijn: Dickinson heeft dat prachtig verwoord: iedereen die van ons weggaat neemt een stukje van je mee. Er blijft een maansikkeltje over dat door de getijden wordt meegenomen. Iemand is pas echt dood als hij of zij niet meer herinnerd wordt.

Rituelen

Voor, rond en na de dood. Zalving, 40 dagen-mis en 1 jaars-mis en bijeenkomst, balseming, begrafenis rituelen, rondjes om de kerk, boze geesten weghouden. Begraven of cremeren. Vrouw of slaven mee sturen in de dood. Grafgiften, grafschriften, bloemen meegeven of op graf plaatsen. Maaltijden op of bij graf, Indonesië, Frankrijk. Allerzielen tradities.

Omgaan met mensen in de rouw

Luisteren, aanwezig zijn, er wel over praten als je behoefte peilt, afleiden, geduld …. Gemis en verdriet gaan nooit helemaal weg. Kinderen verliezen is notoir moeilijk om mee om te gaan. Niet praten over een plek geven of de tijd doet zijn werk. Rouwverwerking is een heel persoonlijk iets en sommige mensen blijven daar de rest van hun leven mee bezig.