Maand Februari 1

Mensis Februarius, sprokkelmaand, schrikkelmaand, kortemaand, slijkmaand, regenmaand

Machteld Roede

januari 1, januari 2 en januari 3 — februari 1, februari 2 en februari 3 — maart 1, maart 2 en maart 3 — april 1, april 2 en april 3 — mei 1, mei 2 en mei 3 — juni 1, juni 2 en juni 3 — juli 1, juli 2 en juli 3 — augustus 1, augustus 2 en augustus 3 — september 1, september 2 en september 3 — oktober 1, oktober 2, oktober 3 en oktober 4 — november 1, november 2 en november 3 — december 1, december 2 en december 3

Februari is op het noordelijk halfrond de derde en laatste maand van de meteorologische winter, op het zuidelijk halfrond de derde en laatste maand van de meteorologische zomer.

In februari ligt de temperatuur gemiddeld een fractie hoger dan in januari. Wel zijn juist in februari meerdere koud records gebroken en is meer dan eens de eerste februariweek de koudste periode van het hele jaar.

Deze kortste maand van het jaar telt 28 dagen in gewone jaren en 29 dagen in schrikkeljaar. Hierdoor duurt in een schrikkeljaar een kalenderjaar niet 365 maar 366 dagen. Die extra dag is nodig omdat ons kalenderjaar circa 5 uur, 48 minuten en 45,1814 seconden korter is dan het tropisch jaar; de tijd waarin de Aarde in haar baan om de Zon loopt van lentepunt naar lente punt.
Daarom wordt elke vier jaar de correctie van een schrikkeldag toegepast, met uitzondering van de eeuwjaren die geen veelvoud van 400 zijn. Bij het toelaten van de afwijking zou Oud en nieuw te vroeg worden gevierd, en wel bijna een dag voordat de aarde werkelijk helemaal rond de zon is gegaan, en de lente zou elke 100 jaar ongeveer 24 dagen vroeger beginnen.

De bijnaam sprokkelmaand is mogelijk afgeleid van het Oudnederlandse sporkelen, dat springen betekent; een verwijzing naar de schrikkeldag. In Oudnederlandse teksten wordt februari sporcle genoemd, een verbastering van sprokkel.

Numa Pompilius

De oudste versie van Romeinse kalender telde slechts tien maanden. Het jaar begon met maart en eindigde met december; daartussen in zaten enige naamloze weken. In de zevende eeuw v.o.j. werden er echter twee maanden toegevoegd met de namen Ianuarius en Februarius

Dit zou zijn gebeurd tijdens de regering van koning Numa Pompilius, naar verluid de tweede van de zeven koningen van Rome (716-673 v.o.j.), vooral bekend uit meerdere legenden. De wijze vredestichter Numa wilde door godsvrucht de ruwe zeden van de eerste Romeinen verzachten.

Oude godsdienstige instellingen werden in de regel aan Numa toegeschreven, zoals de oprichting van het college van de Vestaalse Maagden. Om respect af te dwingen voor zijn wetgeving beriep hij zich op de raad en inspiratie van de nimf Egeria, een Vestaalse Maagd met wie hij een vertrouwelijke omgang had. Ook zou hij met Jupiter in debat zijn gegaan over zijn wetgeving.

Aangezien aanvankelijk de nieuwe maand Februarius de nieuwe laatste maand van het jaar was, sloot de noodzakelijke schrikkeldag aan het einde van elk vierde jaar februari af. Al werd later januari de eerste maand van het jaar en februari de tweede, de schrikkeldag bleef aan het eind van februari staan.

Ook in de gregoriaanse kalender is februari de tweede maand, met ook elk vierde jaar een schrikkeldag.

De Franse republikeinse kalender (1793 tot 1806) kende gedurende februari de maanden Pluviôse (Regenmaand: 22 Januari-20 februari) en Ventôse (Windmaand: 21 februari-20 maart).

Februus

Onderwereld, reiniging en boetedoening

Mensis Februarius is genoemd naar de pas later in de godenwereld verschenen Romeinse god Februus. Geëerd als god van de onderwereld, ja soms vereenzelvigd met de onderwereld god Pluto. Februus werd aangeroepen bij bezweringen om de Larvae, onheilbrengende spoken af te weren, want hij bezat de macht om de spoken en plaaggeesten in hun onderaardse holen op te sluiten.

Februus was ook god van de purificatie en Februarius was de maand van de Februa, de grote reiniging en boetedoening. In de tweede helft van de maand mochten geen vrolijke bijeenkomsten worden georganiseerd zoals bruiloften, niets wat vroeg om gunstige voortekenen.

Wel werden op 15 februari de Lupercalia gevierd, reinigings- en vruchtbaarheidsfeesten ter ere van de wolfsgod Lupercus (lupus Latijn wolf), een oude Romeinse rurale godheid, beschermer van de vruchtbaarheid. Eerst geïdentificeerd met de wolf, die was gewijd aan Mars — bij de Romeinen niet alleen zeer vereerd als oorlogsgod maar ook als god van de vruchtbaarheid en beschermer van het vee.

Daarna werd Lupercus echter gezien als de god — later bosgod — Faunus en tenslotte gelijkgesteld aan de Griekse god Pan.

In Rome was de Lupercal — een grot aan de voet van de Palatijnse heuvel — als heiligdom aan Lupercus gewijd. In deze grot zouden de jonge tweeling Romulus en Remus, de latere stichters van Rome, zijn gevonden.

Bij de zuiveringsrituelen werden geiten en een hond geofferd. De jonge priesters van het heiligdom werden vervolgens ingewijd door hun voorhoofd te doordrenken met het offerbloed, waarna ze naakt rond de Palatijn liepen en een ieder die ze ontmoette, vooral vrouwen, sloegen met de tot een zweep gesneden huid van de offerdieren.

De Germaanse stammen langs de Romeinse grenzen vierden in de tijd van de Lupercalia een eigen ontuchtig vrouwen- en vruchtbaarheidsfeest. De Romeinse overheersers betitelden deze in hun ogen barbaarse riten als de Spurcalia (spurcus latijn smerig). Onze bijnaam sprokkelmaand kan ook hiernaar hebben verwezen.

Februari is in de westerse astrologie de maand van de sterrenbeelden Waterman (21 januari — 18 februari) en Vissen (19 februari — 20 maart)

Het sterrenbeeld Waterman — Aquarius

Het astronomische sterrenbeeld Waterman — in het Latijn Aquarius — heeft als symbool de waterdrager. Volgens de astrologie werd Saturnus werd beschouwd als de heerser van dit teken; later werd deze rol overgenomen door Uranus (verbonden met het derde oog of het zesde chakra).

Het Jantar Mantar observatorium

Het astronomisch Jantar Mantar observatorium in Jaipur (India) werd door de monarch Sawai Jai Singh begin 18^e eeuw aan het einde van de Mogol-periode opgericht. Het observatorium is het grootste ter wereld en bevat 18 belangrijke, goed bewaarde instrumenten, ontworpen voor observatie van astronomische posities met het blote oog. In 2010 is het op de werelderfgoedlijst geplaatst.

De mythe van Ganymedes

Bij de Waterman hoort de mythe van Ganymedes (Oud grieks Γανυμήδης; Latijn Ganymedes of Catamitus, waarvan het woord catamiet, schandknaap is afgeleid). Hij was de oogverblindende knappe zoon van Tros, de stichter en koning van Troje en de herder van het vee van zijn vader. Homerus noemde hem ‘de mooiste van de stervelingen’ (Ilias 20, 233).

Zijn haar was goudkleurig, zijn huid als warme honing, zijn lippen nodigde uit tot onstuimige kussen …. Meisjes en vrouwen gilden en vielen flauw door zijn blik; ook hetero mannen raasde zodra ze hem zagen het bloed door de oren, begonnen onzin te stamelen. Hij was daarbij buitengemeen charmant en innemend; zijn innerlijke pracht overtrof zijn uiterlijke schoonheid.^[14]

Omdat de goden een oogje op hem lieten vallen, zo vertelt Homerus, kreeg zijn vader als vergoeding een aantal paarden van Zeus (Ilias 5, 265-267). In latere versies ontbrandt in Zeus zelf de liefde toen hij Ganymedes schapen zag weiden op de berg Ida. Hij roofde hem met behulp van een adelaar, ja zelf in de gedaante van een adelaar en vloog hem naar de Olympus. Die laatste versie verhaalde Ovidius in zijn Metamorfoses (XI, 765), de meest bekende bron voor deze mythe.

De godenvader raakte ooit verliefd op Ganymedes, een Phrygiër, en vond dat hij zich niet als Jupiter (Zeus) moest voordoen, maar als adelaar, de enige gedaante die bij hem paste en die ook zijn bliksems dragen kon.
Direct daarop joeg hij met valse vleugels door het luchtruim en schaakte de Trojaan, die nu nog steeds de beker vult en ondanks Juno’s (Hera) afgunst Jupiter de nectar aanreikt.

Ovidius, Metamorfosen, Boek X, 765

De adoratie van Zeus voor de schone knaap werd steeds intenser. Hij benoemde hem tot hofwijnschenker om hem zo altijd dicht bij zich te hebben en schonk hem de eeuwige jeugd en de onsterfelijkheid.
Tenslotte beloonde Zeus zijn trouwe dienaar en geliefde door hem voor eeuwig als hofschenker, de Waterman, als sterrenbeeld in de dierenriem te plaatsen.

Ganymedes — waarvan de samengestelde naam ‘de verblijdende prins met de verblijdende genitaliën betekent — werd tot symbool van de specifieke homoliefde, die zo’n essentieel deel van het Griekse leven vormde. In de Middeleeuwen werd nog Ganymedes en Helena opgevoerd, waarin homoseksualiteit openlijk werd besproken.

Ganymedes met de adelaar werd een geliefd motief in de kunst, vooral tijdens de renaissance en de barok. Het zou het verlangen weergeven naar de vereniging van de menselijke ziel (Ganymedes) met God (Zeus). Waarschijnlijk was de allegorie echter een voorwendsel om homo-erotiek uit te beelden.

Ganymedes is ook de grootse maan van Jupiter, ja de grootste maan van het hele zonnestelsel; ontdekt door Galilei op 16 januari 1610.

Het tijdperk Aquarius — The age of Aquarius

Een volledige omgang of recessie van het zogeheten lentepunt van de zon langs alle twaalf tekens van de dierenriem duurt ongeveer 26.000 jaar, en elke sterrenbeeldperiode gemiddeld 2150 jaar. Astrologen kennen een grote betekenis toe aan de overgang naar een volgend tijdperk. We zitten nu in de overgang van het Vissentijdperk naar het Watermantijdperk, ook wel het Aquarius tijdperk, the Age of Aquarius of New Age genoemd. Astrologen zijn het er echter niet over eens wanneer het Aquariustijdperk gaat beginnen of dat het al aangebroken is.

De overgang van het Vissentijdperk — dat in het teken zou hebben gestaan van religieuze hiërarchie en het individu — naar het Aquariustijdperk — met meer menselijke waarden — beslaat ongeveer 85 jaar.

Tijdens de Flowerpower, de artistieke jeugdcultuur uit de late jaren 1960 en de vroege jaren 1970, was er veel aandacht voor de New Age. De verwachting was dat de mensen zich anders zouden gaan gedragen en met andere uitdagingen zouden worden geconfronteerd dan tijdens Pisces. De wereldwijd succesvolle musical Hair (1968) verkondigde:“This is the dawning of the Age of Aquarius” …

Enkele jaarlijkse dagen uitgelicht

Wereld Peulvruchten Dag: 10 februari

In 2019 benoemde de VN Voedsel- en Landbouworganisatie (Food and Agriculture Organization, FAO) 10 februari tot Wereld Peulvruchten Dag, om de voordelen van peulvruchten onder de aandacht te brengen. Eerder riep de FAO 2016 uit tot het Internationaal Jaar van de Peulvruchten.

Peulvruchten vormen een uitstekende bron van hoogwaardige eiwitten, vezels en mineralen — zoals vitamine B1, magnesium, zink en ijzer — bevatten maar weinig calorieën en hebben een laag vetgehalte. Ze leveren een belangrijke bijdrage voor een gezond dieet, en zijn een uitstekend, goedkoop alternatief voor vlees.

De vele soorten erwten, bonen, linzen, kikkererwten en sojabonen behoren tot de oudste en belangrijkste geteelde gewassen. De zaden groeien in een schil of peul; meestal worden de alleen de zaden gebruikt. Sommige varianten als sperziebonen, snijbonen, sugarsnaps, peultjes en kousenband worden echter met de omringende peul gegeten.

Peulvruchten zijn tevens belangrijk bij duurzame voedselproductie aangezien hun stikstofbindende eigenschappen de vruchtbaarheid van de bodem verbeteren. Ze hebben een positieve invloed op het milieu.

Valentijnsdag: 14 februari

In het jaar 496 riep Paus Gelasius 14 februari uit tot de dag van de Heilige Valentijn. Het was de feestdag van twee in de 3^e eeuw ter dood gebrachte christelijke martelaren met de naam Valentinus, een priester in Rome en een bisschop van Terni. Volgens de legende voltrok eén van hen, de ‘liefdespriester’, in het geheim verboden huwelijken en werd daarom op 14 februari ter dood veroordeeld. Over hen zijn geen nadere biografisch gegeven bekend; mogelijk gaat het hier om een zelfde persoon.

Lang was 14 februari de dag van de anonieme liefde. Commercieel Amerika breidde het uit naar de liefde voor wie dan ook. Het de geliefden maar ook vrienden overstelpen met rode rozen of bloemstukken vol hartjes, met kaarten vol hartjes, engeltjes, minnedichten of andere zoete teksten, en ook andere attenties zoals lingerie, werd ook elders populair, zeker ook in Nederland en België.

Scouting Denkdag: 22 februari

Sinds 1932 is 22^e februari 1932 de jaarlijkse Denkdag binnen de internationale scoutingbeweging. Het is de verjaardag van zowel Robert Baden-Powell (1857-1941) — de oprichter van scouting als van zijn 32 jaar jongere vrouw Olave Baden-Powell (1889-1977). In ons land heet de verkennerij en padvinderij sinds de fusie in 1973 Scouting Nederland.

Aanvankelijk zongen ‘s ochtends vroeg op Olave’s verjaardag alleen de kabouters — de jongste groep meisjes vanaf 7,5 jaar — en de 11-15 jarige padvindsters het Lady Baden–Powell lied.
Die hele dag droegen de kabouters hun lichtbruine jurk en de padvindsters hun donkerblauwe rok en een lichtblauwe blouse, ook naar school. Met wat sneeuwklokjes en klimop opgespeld, allebei symbool voor eerlijkheid en trouw.

Later werd 22 februari een algemene Baden–Powell dag, ook voor de jongens — de welpen en de (zee)verkenners. Tegenwoordig heet deze dag Denkdag. (Met jeugdherinneringen van redacteur Joke.)

Noten

^[1] Bron: Les Très Riches Heures du duc de Berry, februari — Gebroeders Van Lymborch (1411-1416). Niet helemaal duidelijk is wat van het miniatuur van de hand van de gebroeders is. Het verbeeldt het dagelijks leven, realistisch en met details van het boerenleven, zoals de kringelende rook, de ademwolkjes, de voetafdrukken in de sneeuw … De erfafscheiding bestaat net als de schaapskooi uit gevlochten wilgentenen. Voor de ‘oogst’ van honing en kaarsenwas worden bijen gehouden. De vier korven zijn van gevlochten stro. De belangrijke bijenhouderij wordt — naast een tiende van de oogst en van de slacht — ook belast met een ‘bieëntiend’. Duiven houdt men voor vlees en mest. Achter de duiventil (of zelfs een duiventoren) hakt een man hout. Verderop is een man op pad met een met hout beladen ezel. In de boerderij warmen de vrouw des huizes, een knecht en een meid zich aan het vuur; de laatsten sans gêne. Rond 1400 raakte het dragen van ondergoed in zwang — eerst bij de gegoede burgerij, later wordt het algemeen.
^[2] Bron: De nimf Egeria dicteert de wetten van Rome aan Numa Pompilius — Ulpiano Checa (1860–1916), foto Poniol60, Museo del Prado, Madrid
^[3] Bron: Pluviôse, de regenmaand, is de vijfde maand van de Franse republikeinse kalender en de tweede wintermaand — Tresca, Salvatore (graveur), Louis Lafitte (dessinateur du modèle, 1770-1828); allégorie pour le mois de Pluviôse. Domaine public français, bibliothèque nationale & Bureau des Longitudes.
^[4] Bron: Februus en Febris (1698) — gravure Jacobus Harrewyn, British Museum P_1904-0711-4
^[5] Bron: Lupercalia of dies Februatus (circa 1635) — Andrea Camassei, Museo del Prado, Madrid
^[6] Bron: De lupercal (98-117) — foto Marie-Lan Nguyen, Romulus en Remus worden gevoed door de wolvin Lupa omringd door afbeeldingen van de Tiber en de Palatijnse heuvel, Palazzo Massimo alle Terme, Rome
^[7] Bron: A map of the constellation Aquarius (1911) — suitable to use for simple star-gazing (eyes and binoculars). Image for the book A Field Book of the Stars: Aquarius
^[8] Bron: Aquarius symbool (circa 1440-1450) — Getijdenboek, the Fastolf Master, Bodleian Library, Oxford C.160. MS. Auct. D. inf.2, 11, fol 1r
^[9] Bron: Aquarius (circa 1750) — John Bevis, A rare star chart centered on Aquarius, showing a man holding a water jug. Aquarius represents the shepherd son of Tros whom Zeus fell in love with and ascended into the stars. This constellation is radiant for four meteor showers, including the South Delta Aquariids.
^[10] Bron: Aquarius (1822) — Alexander Jamieson, Plaat 21 van een hemelatlas met een systematische weergave van de hemel in een reeks van dertig kaarten geïllustreerd met wetenschappelijke beschrijving van hun inhoud en vergezeld van catalogi van de sterren en astronomische oefeningen, United States Naval Observatory Library
^[11] Bron: Feesten en het sterrenbeeld Waterman, uit de kalenderpagina januari (circa 1410-1430) — Anna Bedford, Anna Sophie en Anna Jacques Stanley, detail. Uit het getijdenboek de Bedford Hours, Add MS 18850, f. 1r, British Librairy.
^[12] Bron: Aquarius (18^e eeuw) — foto © Yann Forget, Wikimedia Commons, CC-BY-SA, Jantar Mantar observatorium, Jaipur, India.
^[13] Bron: De ontvoering van Ganymedes (1635) — Rembrandt van Rijn, Staatliche Kunstsammlungen Dresden
^[14] Informatie uit: Stephen Fry (2017). Mythos. Amsterdam: Thomas Rap en wikipedia.
^[15] Bron: Ganimedes dorst de adelaar Zeus (1817) — Bertel Thorvaldsen, foto Carsten Norgaard, Thorwaldsen-Museum, Kopenhagen, Ganymedes met Phrygische muts
^[16] Bron: Tuinboon — foto Rasbak
^[17] Bron: Denkdag affiche van 1976 — nl.scoutwiki.org