Maand Augustus 2

Mensis Augustus, oogstmaand, korenmaand, arenmaand

Machteld Roede

januari 1, januari 2 en januari 3 — februari 1, februari 2 en februari 3 — maart 1, maart 2 en maart 3 — april 1, april 2 en april 3 — mei 1, mei 2 en mei 3 — juni 1, juni 2 en juni 3 — juli 1, juli 2 en juli 3 — augustus 1, augustus 2 en augustus 3 — september 1, september 2, september 3 en september 4 — oktober 1, oktober 2, oktober 3 en oktober 4 — november 1, november 2, november 3 en november 4 — december 1, december 2 en december 3

Enkele jaarlijkse dagen uitgelicht

Nationale Indië Herdenking

Op 15 augustus wordt jaarlijks bij het in 1988 door koningin Beatrix onthulde nationaal Indisch monument in den Haag de Japanse capitulatie en bevrijding van Nederlands-Indië in 1945 herdacht. Het vormde het formele einde aan WO-II voor het Koninkrijk der Nederlanden. Want hoewel Nederland op 5 mei 1945 was bevrijd, bleef de zware Japanse bezetting nog maanden doorgaan. Met honderdduizenden in kampen geïnterneerden, onmenselijke dwangarbeid, honger, tienduizenden ‘troostmeisjes’.
De oorlog begon op 8 december 1941 met meteen zware gevechten. Na de atoombomaanvallen op Hiroshima en Nagasaki capituleerde Japan op 15 augustus 1945. Herdacht worden alle slachtoffers van de strijd tegen Japan en de Japanse bezetting, Zij rusten in 25.000 erevelden en elders. Voor de gemiddelde Nederlander was het een onbekende verre oorlog. Bij zeker een twee miljoen Nederlanders leven echter nog steeds herinneringen aan de eigen oorlogservaringen of die van de familie.

Tula herdenking

Sinds 1985 wordt jaarlijks op 17 augustus op de Dia di lucha pa libertat, de Dag van de vrijheidsstrijd, ook wel de Tulaherdenking genoemd, de Curaçaose slavenopstand van 1795 herdacht. Tula (geboorteplaats en -datum onbekend, overleden Willemstad 3 oktober 1795) was de leider van de opstand.

Curaçao was een belangrijk handelscentrum en tussenhaven voor de slavenhandel door de WIC, met van 1662 tot 1689 het monopolie voor de levering van slaven aan de Spaanse gebieden. De naar Curaçao uitgeweken Sefarden waren de bankiers. Bij de Vrede van Utrecht verkreeg in 1713 Engeland dit monopolie. Het kleine eiland bleef een smokkelbolwerk voor illegale slavenhandel.

Een klein aantal aangevoerde Afrikanen bleef op Curaçao om als slaaf te werken voor de protestantse plantagehouders. Zij bezaten het merendeel van de op het rotsige eiland schaarse vruchtbare grond. Toen in 1863 de Nederlandse regering de slavernij afschafte waren er op Curaçao rond 6000 slaven. Zij waren bekeerd tot het rooms katholieke geloof.

De ideeën over vrijheid van de Franse Revolutie van 1789 drongen niet alleen door tot de Franse koloniën maar gaven ook onrust op Curaçao.

Tula was een slaaf van de indertijd welvarende plantage Kenepa (Knip), gesticht in 1693 of 1694. Op 850 hectare grond werden vruchten en aardappelen verbouwd en er was veeteelt (schapenwol). Op de plantage woonden in de hoogtijdagen rond 400 slaven, verdeeld over een 170 houten barakken en vijf stenen bouwsels.
Op 17 augustus 1795 nam Tula het initiatief om met zo’n veertig tot vijftig medeslaven het werk neer te leggen en bij de eigenaar van Knip voor hun vrijheid te pleiten. Zo begon de grootste slavenopstand in de geschiedenis van de Nederlandse Antillen.

Onder Tula’s leiding trokken de rebellerende slaven — hun aantal aangegroeid tot meer dan 1000 — op naar de gouverneur in Willemstad. Veel slaven voelden zich echter niet geroepen om zich bij Tula aan te sluiten. Solidariteit was ver te zoeken, en Tula en zijn medestrijders werden door hen verraden aan het Nederlandse gezag.
Na een maand rebellie werden ze bij de Christoffelberg overweldigd door het koloniale garnizoen, de opstand werd neergeslagen. De leiders werden ter dood veroordeeld door de Nederlandse autoriteiten. Tula stierf een wrede marteldood, hij werd levend geradbraakt. (Bij breken op een rad bond de beul de veroordeelde op een wagenwiel, brak zijn ledematen en bracht hem soms bij een negende slag ter dood om het verder lijden te bekorten).

Lang mocht zijn naam niet genoemd. Nu wordt Tula beschouwd als een van de belangrijkste vrijheidsstrijders van de Nederlandse Antillen. Hij werd uitgeroepen tot nationale held van Curaçao en in 2023 werd hij door de Nederlandse regering officieel gerehabiliteerd.

Wereld muggendag

20 augustus staat in het teken van de voortgang van het onderzoek en de bestrijding van muggen gerelateerde ziekten. Muggen kunnen niet alleen malaria maar ook het zikavirus, dengue of chikungunya overbrengen. Weinigen beseffen dat muggen de meest dodelijke dieren op aarde zijn.

In Nederland, met zo’n dertig soorten steekmuggen, is het gevaar voor een gevaarlijke besmetting verwaarloosbaar, nadat in de jaren 1960 malaria hier was uitgeroeid. Wel kunnen reizigers met malaria terugkeren. En er zijn nu zorgen voor het zich mogelijk uitbreiden van de exoot de tijgermug.

Gronings Ontzet

Op 28 augustus viert de stad Groningen met veel activiteiten de dag van Bommen Berend. Herdacht wordt dat in het rampjaar 1672 op 17 augustus (28 augustus volgens de huidige gregoriaanse kalender) een einde kwam aan de belegering van amper een maand van de stad door Bernhard van Galen, de prins-bisschop van Munster. Hij Hij meende aanspraak op de gebieden in en om Groningen te kunnen maken, omdat deze ooit tot zijn bisdom hadden behoord. Hij had de bijnaam Bommen Berend vanwege zijn veelvuldige inzet van door kanonnen afgeschoten bommen, die aanzienlijke schade toebrachten. Dit wapentuig was nieuw voor die tijd.

Internationale dag van de walvishaai

Op 30 augustus wordt wereldwijd de dag van de walvishaai gevierd. Het is de grootse nog bestaande kraakbeenvis en een van de oudste dieren ter wereld. De rustige reus is gemiddeld 8 meter lang, maar kan tot 12 meter, ja 18 meter uitgroeien. De bek met 3000 tanden zit vooraan in de brede platte kop. Ze worden 80 tot 150 jaar en worden geslachtsrijp rond hun 30^e levensjaar. De levendbarende vrouwtjes zijn gemiddeld groter dan de mannetjes. Door overbevissing zijn ze bedreigd in hun voortbestaan; er zijn maatregelen genomen om ze te beschermen.

Natuur

Pollennieuws

In de maand augustus veroorzaken sterk allergene klachten de grassoorten de gestreepte witbol, het Engels raaigras, de glanshaver, het straatgras en het timoteegras. Sterk allergeen is het kweekgras en de mais. Matig tot weinig allergeen blijft het kamgras.
Het kruid de bijvoet is sterk allergeen, het klein glaskruid nu matig allergeen, evenals ambrosia.

Hondsdagen

Al sinds de Middeleeuwen wordt de periode van ongeveer 20 juli tot rond 20 augustus de Hondsdagen genoemd.

De episode van de Hondsdagen is gemiddeld de warmste periode van het jaar. Hitte records worden gebroken. In de loop van de maand loopt de gemiddelde etmaaltemperatuur iets terug, waardoor de gemiddelde temperatuur over de gehele maand ligt een fractie lager dan in juli.

De naam Hondsdagen is afgeleid van het sterrenbeeld de Grote Hond (Canis major), met de opvallend heldere ster de Hondsster Sirius, die in Zuid-Europa in de warme dagen van 23 juli tot 24 augustus kort voor zonsopgang opkomt.

Volgens de Griekse mythologie doodde de godin van de jacht Artemis — misleid door haar broer Apolo — per ongeluk haar geliefde, de jager Orion. Ze plaatste hem als een sterrenbeeld aan het hemelgewelf, met zijn trouwe hond Sirius naast zich, zodat ze hem kon blijven zien.

De Hondsdagen vallen min of meer samen met het dierenriem sterrenbeeld Leo of leeuw (23 juli t/m 23 augustus). De rest van augustus staat in het teken van het sterrenbeeld maagd, dat duurt tot 22 september.

Oogstmaand

Augustus wordt de oogstmaand genoemd — hoewel ook de maand juli een oogstmaand is; het hangt er van af om welk gewas het gaat. Het woord oogst is ontstaan uit de Latijnse naam Augustus.

In Oekraïne — een echt natuurvolk — verwijzen de namen van de maanden naar de natuur of naar de landbouw.

Серпень, augustus, is de tijd om te oogsten.
In de goede oude tijden werd tarwe (als elders, ook bij ons) geoogst met behulp van de sikkel, серп. Het was zwaar werk en de серп werd een symbool voor de Oekraïense boerenstand.^[7]

Heide

Van ongeveer half augustus tot midden september bloeien op zandgronden de heidevelden.

De droge heide is hoofdzakelijk begroeid met struikhei (Calluna vulgaris), de natte heide wordt gedomineerd door dophei (Erica tetralix). Een oud en door de eeuwen gevormd half natuurlijklandschap, met vegetatie van vooral dwergstruiken uit de heide familie.

Naast in Nederland en België slechts voorkomend in de kuststroken van West-Europa, Groot-Brittannië en Ierland.

Vogeltrek

In augustus vindt — naast trekmaand oktober — veelvuldig vogeltrek plaats. In juli verlieten al enkele trekvogels ons land (koekoek, gierzwaluw), maar nu trekken vele soorten — met een goed nieuw verenpak na de rui en goed volgegeten (opgevet) — weg uit hun broedgebied naar meer zuidelijker warmere streken om daar te overwinteren. Dit kan tot diep in Afrika zijn, of nog verder tot zelfs op Madagaskar en Zuid-Afrika. Hun vertrek valt niet altijd op omdat soortgenoten die noordelijker de zomer doorbrachten hun plaats innemen. Tot het voor hen ook hier te koud wordt.

Ornitholoog Luuk Tinbergen^[10] beschreef al hoe half augustus de zomertaling begint te vertrekken, terwijl het aantal wintertalingen dan juist toeneemt. Aan zee trekken in augustus en september sternsoorten en jagers zuidwaarts.

Er zijn in augustus ook vogelsoorten op doortrek te zien, broedvogels uit Scandinavië als kemphanen, regenwulpen, de groenpootruiter en de bosruiter. Ze kunnen weken bij ons blijven hangen maar zijn eind augustus weer ongemerkt verdwenen.
Want het merendeels van de trekvogels reist ‘s nachts; in het donker is er minder gevaar prooi te worden van roofvogels. Zo ontgaat ons mensen veel.

Mij trof in het boek van Laurence Rose over vogeltrek (p. 136)^[11] het verhaal dat er tweeduizend jaar debatten zijn gevoerd of de vogeltrek wel plaats vond. Zo meende Aristoteles 350 v.o.j. al dat veel vogels niet wegtrekken maar zich tijdens de winter zouden schuilhouden in holen en rotsspleten.
Rond twee eeuwen maakt het ringen van vogels en nu ook het ze volgen via zendertjes en satellieten mogelijk de intrigerende verre verplaatsingen goed te bestuderen.

Bijzondere dagen

• 7 augustus: Internationale Transgenderrechten Dag
• 8 augustus: Wereld ME-dag
• 9 augustus: Internationale dag van de inheemse volken in de wereld (VN)
• 12 augustus: Internationale dag van de jeugd (VN)
• 12 augustus: Internationale Dag van de Olifant (Elephant Reintroduction Foundation)
• 15 augustus: Nationale Indië Herdenking (NL)
• 15 augustus: Maria Tenhemelopneming (In Limburg Sint Merie; RK)
• 17 augustus: Jaarlijkse Tula herdenking
• 17 augustus: Herdenking Birma-Siam Spoorweg en Pakan Baroe Spoorweg — Landgoed Bronbeek
• 19 augustus: Internationale dag van de humanitaire hulp (VN)
• 20 augustus: Wereld muggendag (internationaal)
• 21 augustus: Internationale dag voor herdenking van en eerbetoon aan de slachtoffers van terrorisme (VN)
• 22 augustus: Internationale dag voor de herdenking van slachtoffers van geweld gebaseerd op religie of geloof (VN)
• 23 augustus: Internationale dag ter herinnering aan de slavenhandel en de afschaffing ervan (UNESCO)
• 28 augustus: Gronings Ontzet (NL)
• 30 augustus: Internationale dag van de Walvishaai
• 31 augustus: laatste dag van de meteorologische zomer op het noordelijk halfrond; van de winter op het zuidelijk halfrond.
• laatste weekend van augustus: Nacht van de vleermuis (Eurobats, Europa)

Weerspreuken

Als augustus zonder regen henen gaat, de koe mager voor de kribbe staat.
Als oogstmaand van kou beven doet, dan is het voor het landgewas goed.
Begin augustus heet, lang en wit het winterkleed.
Begin augustus regenvlagen, regen in de laatste dagen.
Op Sint Pietersbanden (1) trekken de ooievaars naar andere landen.
Is het heet op Sint Domijn (4), het zal een strenge winter zijn.
Geeft augustus veel noordenwind, dan blijft ‘t weer lang goed gezind.
Geeft augustus zonneschijn, zeker krijgen we gouden wijn.
Noordenwind in augustus opgestaan, brengt standvastig weder aan.
Op Sint Laurentius (10) een regenvlaag, zes weken lang duurt die regenplaag.
Als oogstmaand van kou beven doet, dan is het voor het landgewas goed.
In d’oogstmaand veel dauw, dan blijft de hemel schoon en blauw.
Is de eerste week van de oogstmaand heet, zorg voor goed warm winterkleed.
Is het weer de oogst goed gezind, valt er weinig regen en is er geen harde wind.
Is 15 augustus goed en klaar, wordt het een goed bijenjaar.
Is het weer op Maria Hemelvaart (15) uitgelezen, zo zal de herfst van het zelfde wezen.
Regen op Maria Hemelvaart (15), is weinig wijn en slecht van aard.
Maria Hemelvaarts zonneschijn (15) brengt goede wijn.
Na ons Lief Vrouwke Hemelvaart (15) draait het weer zijne staart.
Als de ooievaars na de 21^e nog blijven, zal een zachte winter binnendrijven.
Is in augustus de spin laat ter been, het zal gaan regenen, ik wed tien tegen één.
Blijven de zwaluwen ook na de 25^e lang, wees voor de winter niet bang.
Is het warm en voorspoedig weer, brengt augustus de eerste peer.
Augustus rijpt alle bessen, maar september viert de successen.
Na Sint Augustijn (28) zullen de onweders over zijn.
De noordoostenwind in augustus opgestaan, brengt standvastig weder aan.
In augustus regen, geeft de wijnoogst zegen.
Menigeen heeft het ondervonden, wervelwinden zijn aan augustusweer verbonden.
Valt in augustus veel regen, is dat voor het bos een zegen.
Voel je in augustus de wind zuidwest met felle stoten, dan is een witte kerst niet uitgesloten
Waren de Hondsdagen (19/7–18/8) schoon en klaar, verwacht dan maar een gunstig
jaar.

Noten

^[1] Bron: Tula, Emancipatiemonument ‘Desenkadená’ (1998) — Nel Simon, foto Kattiel, Willemstad, Curaçao
^[2] Bron: Landhuis Kenepa, Curaçao; bouwjaar 1830 — foto Charles Hoffman, Bandabou, Curaçao
^[3] Bron: Het beleg van Groningen in 1672 — Folkert Bock, Stadhuis Groningen
^[4] Bron: Walvishaai — foto Zac Wolf
^[5] Bron: Sirius, sterrenbeeld de Grote Hond
^[6] Bron: Schoolplaat door Cornelis Jetses ‘Een Julidag op het land’
^[7] Zie: ukrainianlessons.com/months/
^[8] Bron: Dopheide
^[9] Bron: Zomertaling ― Vogeldagboek van Adri de Groot
^[10] Zie: Tinbergen, L. (1949). Vogels onderweg. Amsterdam: Scheltema & Holkema.
^[11] Zie: Laurence Rose (2018, 2019). Het lange voorjaar. Met de vogeltrek mee door Europa. Amsterdam: Atlas Contact.
^[12] Bron: Da Costa Getijdenboek, augustus (circa 1515) — Simon Bening. Links oogst een man graan met een sikkel en een vrouw bindt deze in schoven, terwijl een andere man met twee dorsvlegels aan het dorsen is. Verderop is een paardenkar vol graanschoven op weg. Rechts in de kalenderpagina staat een mannelijke beeld in een illusionistische architectonische nis. In de onderrand een landschap met een beekje, bloeiende struiken en een hekwerk. De vrouwenfiguur staat voor het sterrenbeeld van de Maagd. De pagina’s hebben een illusionistisch houten frame. MS M.399, fol. 9v en MS M.399, fol. 10r, The Morgan Library & Museum.