Mensis Aprilis, grasmaand, kiemmaand, Paasmaand, eiermaand
Machteld Roede
calendarium 1, calendarium 2, calendarium 3 en calendarium 4 — januari 1, januari 2 en januari 3 — februari 1, februari 2 en februari 3 — maart 1, maart 2, maart 3 en maart 4 — april 1, april 2, april 3 en april 4 — mei 1, mei 2 en mei 3 — juni 1, juni 2 en juni 3 — juli 1, juli 2 en juli 3 — augustus 1, augustus 2 en augustus 3 — september 1, september 2, september 3 en september 4 — oktober 1, oktober 2, oktober 3 en oktober 4 — november 1, november 2, november 3 en november 4 — december 1, december 2, december 3 en december 4
April 2022, upgrade april 2024
Enkele jaarlijkse dagen uitgelicht (vervolg)
Koninginnedag en Koningsdag
Een voorloper van het nationaal vieren van de verjaardag van het staatshoofd waren de Prinsessedagen (1885–1890). Ooit begonnen op 31 augustus 1885 toen een liberale lokale krant in Utrecht de eerste ‘Prinsessedag’ organiseerde voor de vijfde verjaardag van het prinsesje Wilhelmina.
Toen na het overlijden van haar vader in november 1890 Wilhelmina koningin werd (tot 1898 onder regentschap van koningin moeder Emma)-is vanaf 1891 Koninginnedag gevierd. De 31ste augustus was aanvankelijk de laatste dag van de schoolvakantie en het was vooral een feestdag voor kinderen. Vanaf 1902 werd het een echt volksfeest.
Tijdens WO-II, toen Wilhelmina vanuit Londen regeerde, was vieren van haar verjaardag door de bezetters verboden. Men probeerde toch ongemerkt de dag te gedenken. Door goudsbloemen in een vaas (op kleding gespeld was te gevaarlijk), of zoals bij ons thuis juist die dag oranje wortelen te eten.
Mijn vader moest niet veel hebben van het oranje straatgebeuren. In 1948 trok hij daarom met mij voor een lange warme zomerdag naar het opmerkelijk verlaten strand van Zandvoort.
Toen koningin Wilhelmina troonafstand deed en op 6 september 1948 haar dochter Juliana werd ingehuldigd, werd Koninginnedag vanaf 1949 op 30 april gevierd. Koningin Beatrix eerde bij haar inhuldiging op 30 april 1980 haar moeder door de datum van Koninginnedag op 30 april te handhaven en niet te verplaatsen naar haar eigen verjaardag aan het einde van de koude januarimaand. Sinds het aantreden van Willem Alexander op 30 april 2013 werd in 2014 op 27 april voor het eerst Koningsdag gevierd.
De feestelijkheden
In de naoorlogse jaren was Koninginnedag een gewone werkdag. In de loop der jaren kregen steeds meer mensen een vrije dag. 30 April werd tot een landelijke feestdag, voor velen de leukste vrije dag van het jaar.
Koningin Wilhelmina en haar familie woonden de festiviteiten nooit bij.
Koningin Juliana daarentegen stond jaarlijks — omringd door kinderen en steeds meer kleinkinderen — op het bordes van Paleis Soestdijk, waar uren lang mensen uit het hele land voorbij trokken en de door hen neer gelegde bloemen steeds meer de trappen bedekten.
Koningin Beatrix bracht vanaf haar aantreden met familieleden een bezoek aan een gemeente van het land (soms aan twee).
Koning Willem Alexander heeft dit gebruik op 27 april overgenomen. Na de ceremoniële ontvangst door de burgemeester vroeg in de morgen trekt de vorstelijke stoet gedurende enige uren langs diverse lokale gebruiken en korte optredens van verenigingen.
Door het hele land zijn er optochten, straatoptredens, concerten, en er worden spelletjes georganiseerd, zoals het niet uit te roeien zaklopen en koekhappen, er staan extra kramen met lekkernijen. Velen lopen met oranje kleding, de kleur van het koningshuis, met oranje corsages, strikken, kinderen met een kroon op hun bol. Er zijn oranje tompoucen en er wordt oranje bitter gedronken.
En als het zonnig is, vliegt het oranjetipje weer rond (zie Maand Maart deel 2).
Vrijmarkten
En er zijn gezellige vrijmarkten, waarbij particulieren — vaak kinderen, gratis, zonder vergunning — hun goederen of iets te drinken, te eten, op straat aanbieden. Veelal wordt daarvoor de nacht van te voren al een gunstige plek gereserveerd. Op sommige plaatsen, zoals in Utrecht, is er dan vanaf 18 uur vergunning om dingen te verkopen. Vrijmarkten werden al snel overal populair, nadat Amsterdam hier in 1966 mee was begonnen. Overvolle treinen brengen bezoekers voor de drukbezochte vrijmarkt in de Jordaan.
Koningsnacht
Op meerdere plaatsen wordt door de avond voorafgaand aan Koningsdag al druk gefeest, zijn er speciale nachtconcerten, Zoals in den Haag de Koningsnach, sinds 2011 The Life I Live festival, en in Rotterdam de Nacht van Oranje.
Koningsspelen
De Koningsspelen[4] is een vrijwillige jaarlijkse landelijke sportdag voor kinderen van basisscholen, ook in het Caribisch gebied, op de laatste vrijdag voorafgaand aan Koningsdag. Het initiatief voor dit evenement nam oud-tennisser Richard Krajicek in 2013 naar aanleiding van de inhuldiging van koning Willem Alexander. De bedoeling is kinderen bewust(er) te maken van gezond eten en bewegen. Inmiddels doen ruim 6000 basisscholen er aan mee.
Mocht de sportdag op Goede Vrijdag vallen, dan wordt de sportdag een week eerder gehouden. In 2023 was de sportdag voor islamitische scholen een dag eerder, omdat die vrijdag het Suikerfeest (einde Ramadan) werd gevierd.
Gedecoreerden
Gemeentes verschillen in het op Koningsdag al dan niet speciale aandacht geven aan hun geridderden. Op veel locaties worden allen die in het verleden door Hare Majesteit en nu door Zijne Majesteit zijn onderscheiden uitgenodigd voor een speciale bijeenkomst
In Maastricht bijvoorbeeld, worden alle gedecoreerde stadsbewoners op de vroege ochtend van Koningsdag uitgenodigd in de eeuwenoude Sint Janskerk voor een Oecumenische Gebeds- en Dankdienst, met veel gewijde muziek. De dienst wordt bijgewoond door de gouverneur, de burgermeester en vertegenwoordigers van onder andere politie, brandweer, het leger en de universiteit. De plechtigheid wordt afgesloten met het gezamenlijk zingen van het Wilhelmus, ook het 11e couplet waarin Maestricht wordt genoemd. Marechaussees in gala uniform staan bij binnenkomst en het verlaten van de kerk met getrokken sabel.
Als een Prins opgheseten
Met mijner Heyres cracht,
Vanden Tyran vermeten
Heb ick den slach verwacht:
Die, bij Maestricht begraven,
Bevreesde mijn ghewelt,
Mijn Ruyters sachmen draven
Seer moedich door dat velt.[5]
Op de nabij gelegen Vrijthof wordt vervolgens gezamenlijk gekeken naar de traditionele Vlaggenparade en naar het afschieten van het kleine Momuskanon (ook gebruikt om op de Vrijthof het carnaval in te schieten). In het Theater aan het Vrijthof biedt de burgemeester tenslotte een gevarieerd programma aan. Afgesloten met veel oranjebitter.
Koningsdagconcert
De avond van Koningsdag zendt de NTR het Koningsdagconcert op de televisie uit. Koningin Beatrix en Prins Claus introduceerden in 1985 deze nieuwe traditie. Het concert — met muziek uit diverse genres, jaarlijks uitgevoerd door andere ensembles en artiesten — wordt kort voor de nationale feestdag opgenomen. Tijdens het bewind van Beatrix tot en met 2013 op Paleis Noordeinde; sinds 2014 in de gemeente die dat jaar de koning ontvangt.
Ter afsluiting van de nationale feestdag is er op vele plaatsen een openbare vuurwerkshow.
Natuur[6]
April doet wat hij wil.
April kan erg droog zijn, april kan echt nat zijn. Er kunnen zware Noorderstormen razen. Bij een wolkeloze hemel kan het overdag al warm worden; er is echter meermaals ‘s nachts (lichte) nachtvorst. Steeds meer bloemsoorten komen weer tevoorschijn en gaan bloeien.
Bij de voor het voorjaar kenmerkende noordenwinden passeert de lucht de Noordzee, met nu zijn laagste temperatuur. Wanneer echter lucht tot uit de poolstreken wordt aangetrokken, fungeert de Noordzee als verwarmingsplaat. De daardoor onstabiele atmosfeer, met warmere onderste luchtlagen en een uiterst koude bovenlaag, resulteert in landwaarts drijvende buienwolken beladen met sneeuw en hagel.
Bij heldere nachten kan nachtvorst optreden die meestal laag bij de grond blijft. Door verlaging van het teeltniveau heeft de fruitteelt daar meer last van dan de oude hoogstamboomgaarden.
De warme periodes, met soms zelf al een zomerse dag (25°C) duren slechts kort.
Pollennieuws
In april zijn de berkenkatjes sterk allergeen. Bij een vervroegd al hogere temperaturen bloeien hazelaar en berk soms al weken eerder. Mooi om te zien, echter een wanhoop voor wie gevoelig is voor deze allergenen.
Zeer sterk allergeen zijn de grassoorten de grote vossenstaart, kropaar, het veldbeemdgras, het gewoon reukgras en de gestreepte witbol. De voorbloei van het straatgras kan allergene prikkels geven.
Het kruid klein glaskruid is matig allergeen.
Lentebloei
April is een maand vol lentepracht met bloemen, bloesem en ontluikend groen blad.
Hoewel officieel in maart de lente begint, ondergaan velen dit pas werkelijk wanneer in april bomen worden tot betoverende grote roze en witte bloesem wolken, zoals de grootbloemige magnolia, de prunus, de kersen-, appel- en perenbomen.
Het is altijd weer is een verrassing wanneer opeens de tot dan zo kale paardenkastanje zijn bladeren uitrolt en al kort daarna de vele nu volledig uitgespreide handvormige samen gestelde bladeren een volle dichte kroon vormen.
Nooit zijn de Amsterdamse grachten zo mooi als wanneer de iepen uitlopen met aanvankelijk fris lichtgroen blad.
Melchior Fokkens dichtte in 1662:
Dees Stadt zoo over al beplant met Yp’ en Linden,
Is hier in gadeloos, en nergens meer te vinden.
Het groen Bosschaadje zelf is hier voor onze deur,
En schaft ons veel vermaak vol aangename geur
Uiteenlopende struiken dragen volle bloementrossen, zoals de Japanse sierkwee en de rotsheide.
Terwijl in maart — zeker als het lang koud blijft — aanvankelijk de blauwe druiven en de grote en de kleine maagdenpalm zich nog maar hier en daar vertoonden, komen er in de loop van april steeds meer van deze inblauwe en lilablauwe bloemen bij. De kleine sterhyacinten of scilla’s vormen blauwe tapijtjes. Ook verschijnt het warme blauw van vergeet-me-nietjes. Het is ieder voorjaar weer een feest wanneer uit de zo lang kale grond met alleen maar herfstbladrestanten weer dierbare oude bekenden de weg terug naar het licht weten te vinden.
De gele sterretjes van het gewoon speenkruid worden echter steeds zeldzamer en steeds meer van het de bovengrondse deel van de plant sterft af.
Naarmate april vordert vormen de bloemen van het dalstro witte tapijtjes. Steeds meer steile groene punten van de lelietjes van dalen komen tevoorschijn en al snel zijn ook de stengels met knoppen te zien.
Tussen de zich ontrollende nieuwe bladeren van de adelaarsvarens bloeien de meestal blauwe, maar ook wel roze en witte zoet geurende bluebells (wilde hyacint, of elvenbloem) steeds uitbundiger, evenals de bosanemonen en de hondsdraf. Hier en daar schiet de kievietsbloem omhoog met een enkele witte, maar meestal de typisch wit geblokte bruine bloemen hoog aan de lange tere stengel.
Het bolgewas wilde hyacint heeft een knikkende stengeltop en wit stuifmeel. In onze duingebieden vormen ze onder bomen mooie uitgestrekte blauwe tapijten. De volksnaam elvenbloem wijst terug naar oude verhalen, waarin door het luiden van hun blauwe klokjes elfen werden uitgenodigd ‘s nachts in het bos te dansen. Ook zouden door hun geklingel kinderen verdwijnen.
De invasieve geurloze Spaanse hyacint heeft een rechte stengel, een blekere bloemkleur en blauw stuifmeel Deze soort hoort hier niet thuis, er wordt voor gewaakt kruisingen met onze wilde hyacint te voorkomen. Dat is echter niet eenvoudig. In België komt de zuivere bluebell voor, in Nederland veelal de hybride vorm.
Wanneer de zon volop schijnt zijn de grasvelden volop wit gespikkeld door de madelieven. Ook staan langs bermen en in het weiland veel zongele paardenbloemen. Ze behoren tot de composieten: een bloemhoofdje bestaat uit vele heel dunne lintjesbloemen. Ze worden door velen gezien als lastig onkruid, al verwerken Belgen en Fransen de molsla, vol mineralen en vitamine, graag in hun keuken.
Aan de waterkant openen de dotters hun botergele bloemkelken iedere dag wat verder. Als het niet te warm is kan de bloei dagenlang doorgaan.
Flora foto’s — Joke Koppius, tenzij anders vermeld
In april zijn er nog late narcissen. De wat kleinere witte narcissen bloeien nu volop, evenals veel tulpen.
Noten
[1] Bron: Viering van Koninginnedag 2010 — foto Carmelrmd, Amsterdam
[2] Bron: Koning Willem-Alexander, koningin Máxima en prinses Beatrix (2014) — foto Erikt, viering van Koningsdag 2014 in Graft-De Rijp.
[3] Bron: Koningsspelen (2023) — foto Pieter Deurne
[4] Zie onder andere nl.wikipedia.org/wiki/Koningsspelen
[5] Willem Willink (1994) Het Wilhelmus. Amsterdam: Van Goor
[6] Informatie onder meer uit: Jan Nijkamp, Ruud Rook, Henk Slijper en Ko Zweeres (1976) De 12 maanden van het jaar. Utrecht: Het Spectrum; Vlinders (1986).
Reader’s Digest veldgids voor de natuurliefhebber. Amsterdam: Reader’s Digest
Zoogdieren (1986). Reader’s Digest veldgids voor de natuurliefhebber. Amsterdam: Reader’s Digest
[7] Bron: Hollandse iepen — foto Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad, op de Korte Prinsengracht in Amsterdam
[8]Bron: Blad uit een tulpenboek (circa 1640) — Jacob Marrel, Rijksmuseum Amsterdam, RP-T-1967-86
[9] Bron: Allegorie op de Tulpenmanie (1640) — Jan Brueghel (II), Frans Hals museum Haarlem
