Mensis Maius, bloeimaand, Mariamaand
Machteld Roede
calendarium 1, calendarium 2, calendarium 3 en calendarium 4 — januari 1, januari 2 en januari 3 — februari 1, februari 2 en februari 3 — maart 1, maart 2, maart 3, maart 4 en maart 5 — april 1, april 2, april 3 en april 4 — mei 1, mei 2, mei 3, mei 4 en mei 5 — juni 1, juni 2 en juni 3 — juli 1, juli 2 en juli 3 — augustus 1, augustus 2 en augustus 3 — september 1, september 2, september 3 en september 4 — oktober 1, oktober 2, oktober 3 en oktober 4 — november 1, november 2, november 3 en november 4 — december 1, december 2, december 3 en december 4
Mei 2022, upgrade april 2025
Enkele jaarlijkse dagen uitgelicht (vervolg)
Meidagen 1940
Voorspel
Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914–1918) bleef Nederland neutraal. Wel was er een algemene mobilisatie; meer dan 200.000 dienstplichtigen werden opgeroepen. De oorlog eindigde in een totale nederlaag voor Duitsland.
In 1929 breekt de grote wereldcrisis uit. Ook in Europa lopen de spanningen op. In Duitsland zijn eind 1932 7,5 miljoen mensen werkloos, er heerst bittere armoede. De Nationaalsocialisten, de nazi’s, worden onder leiding van de Oostenrijkse Adolf Hitler steeds machtiger. In 1933 wordt hij, mede onder druk van een aantal grootindustriëlen, benoemd tot rijkskanselier. Hij trekt alle macht naar zich toe en binnen een jaar maakt hij zichzelf president van de republiek en opperbevelhebber van het leger.
Hitler bespeelde de mensen met de pseudoleer dat het ware Duitse volk bestond uit ariërs, het sterkste en beste ras. Nu zouden we zeggen een neptheorie. De Duitse fysisch antropologen werden hiervoor onder druk gezet hun eerdere publicaties over lichamelijke kenmerken te herschrijven, lees vervalsen. (Alleen topwetenschapper Rudolf Martin kon het zich permitteren te weigeren). Hitler gebruikte zijn rassenleer om de Duitsers een gevoel van eigenwaarde terug te geven.
De joden werden tot zondebok verklaard, een verderfelijk ras dat, met de zigeuners, een grote bedreiging vormde voor de oeroude edele Arische cultuur. (Waar echter totaal geen feitelijkheden over zijn aan te tonen). Tussen 1933 tot 1940 waren er al tienduizenden opgesloten in concentratiekampen. Vele Duitse joden emigreerden naar West-Europa en de Verenigde Staten.
Hitler beloofde Duitsland een grote toekomst, waarbij het Arische ras in één groot rijk zou worden verenigd. Hiervoor was wel meer ruimte nodig. De wapenindustrie gaf velen weer werk, evenals de aanleg van grote autowegen. Men doorzag niet dat zo later legers snel verplaatst konden worden. Velen kregen hoop op eindelijk een beter leven; een groeiende aanhang volgde hun grote Führer klakkeloos.
Hitler gaat werk maken van de volgens hem noodzakelijke gebiedsuitbreiding. De Engelse minister Neville Chamberlain denkt de vrede te redden door op 30 september 1938 bij de Conferentie van München samen met Frankrijk een grote concessie te doen, te buigen voor Duitsland en Mussolini Italië. Zonder aanwezigheid van Tsjechoslowakije werd besloten dat Hitler het Tsjechische Sudetenland mocht inlijven, een gebied met veel industrie en verdedigingslinies waar veel Volksduitsers[1] woonden.
September 1939 valt Duitsland toch Polen binnen. England en Frankrijk vertrouwen Hitler’s mooie beloftes dat hij vredesgezind was niet langer en verklaren Duitsland de oorlog. De Tweede Wereldoorlog was begonnen.
Nederland
Nederland houdt zich neutraal en hoopt als eerder bij WOI buiten de strijd te kunnen blijven.
Persoonlijke herinneringen
Op 10 mei 1940 werd ik, ruim drie jaar, geschrokken wakker. De vroege lentezon scheen stralend mijn kamertje in Amsterdam Zuid binnen. Maar wat was dat enge, onheilspellende gedreun in de verte. Angstig liep ik naar de grote slaapkamer en maakte mijn moeder wakker.
“Laat die mevrouw aan de overkant toch ophouden met nu al zo hard matten te kloppen”. (Toen nog een gebruikelijke huishoudelijke bezigheid).
Mamma schoot overeind. Maar in plaats van mij te kalmeren brak ze in tranen uit, stootte in paniek vader wakker:
“Het is begonnen, Oh nee, het is begonnen”. (Ik herinner me alles nog letterlijk).
Inderdaad, op 10 mei 1940 viel nazi Duitsland ook Nederland binnen. Wat mij wakker had gemaakt was het bombardement van de Luftwaffe op het iets zuidelijker van ons gelegen Schiphol. De Duitsers slaagden er echter niet in om de Nederlandse militaire vliegtuigen te vernietigen. (Later, op 13 december 1943 bombardeerden de geallieerden Schiphol om te voorkomen dat de luchthaven de Duitsers nog van dienst kon zijn).
Vader schoot zijn bed uit, kleedde zich vlug aan. Er wachtte hem drukke dagen. Hij was immers Blokhoofd, dus hoofd voor een bepaald deel van onze buurt van de Luchtbeveiligingsdienst. De in 1939 opgerichte burgerorganisatie om de burgerbevolking bij te staan en te beschermen tegen de gevolgen van luchtaanvallen. Ik was onder de indruk dat Pappa opeens met zo’n vreemde grote band om zijn arm liep. Vaag herinner ik me nog het komen en gaan van vele vrij verwarde en angstige mannen.
Mijn ouders schermden me zoveel mogelijk af van alle angst en leed, maar ik kreeg er toch het een en ander van mee. Ik weet nog hoe bedroefd mijn moeder was toen het nieuws rondzong dat mijn kinderarts een einde aan zijn leven had gemaakt.
Dr. Maurits de Bruin (27.10.1898-18.05.1940) was tien jaar chef de Clinique in de Amsterdamse Universiteits-Kinderkliniek, leidde een consultatiebureau voor zuigelingen, en had daarnaast een huispraktijk. In 1938 publiceerde hij het bekende boekje over de ‘Verzorging van den zuigeling’. In vakbladen schreef hij over ‘Onderzoekingen over de grondstofwisseling bij kinderen’. Zijn in memoriam in het Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde beschreef hem als een arts vol toewijding.
Vanaf mijn geboorte was er het probleem dat mijn darmen geen voedsel vast hielden. Dokter de Bruin kwam daarom veelvuldig thuis langs (toen gebruikelijk). Heel toevallig vond ik onlangs het Nutriciaboekje terug uit mijn babytijd, met acht door hem met de handgeschreven voorschriften. Zoals “zoo noodig (met een Duitse z) na elke voeding theelepeltjes rijstewater”. Gelukkig was toen al binnen een paar dagen een goede stijging van mijn gewicht te zien. Die goede dokter heeft je in het leven gehouden, zei Mamma later.
Wat me ook helder voor ogen staat, mede omdat mijn moeder ruim een halve eeuw later op haar sterfbed deze geschiedenis weer ophaalde, is het relaas over de buurman van driehoog:
Wij woonden op de eerste etage; op de derde woonde een Duitser met vrouw en zoontje Klaus. De post voor alle buren viel beneden op de huisdeurmat. Als wij het vonden werd de post voor 2 en 3 hoog op de trap naar hen toe gelegd. Er zaten meer dan eens dikke brieven tussen, met grote stempels uit Duitsland.
Voor de oorlog uitbrak rapporteerde mijn moeder bij de politie dat ze dit niet vertrouwde; zij was bang dat de Duitse buurman een spion was. De politie deed er niets mee. Mamma kreeg gelijk. Meteen na de capitulatie verscheen de brave burgerbuurman in een Duits uniform. Hij bleek een hoge naziofficier te zijn. Vrij kort daarna is deze Duitse familie verhuisd.
Het verhaal kreeg een staartje. Ruim twee jaar later werd mijn moeder gesommeerd zich te melden in de Euterpestraat. Hier was tijdens de bezetting in het voormalige pand van de meisjes HBS het hoofdkwartier van de Nederlandse afdeling van de Duitse Sicherheitsdienst gevestigd, en later ook de Zentralstelle fur jüdische Auswanderung, die de deportatie van Joden uit Nederland organiseerde. Veel Joodse Amsterdammers en ook verzetsmensen werden naar het gebouw gebracht en daar gemarteld en/of op transport gesteld naar concentratiekampen. “Naar de Euterpestraat” voorspelde dan ook weinig goeds. (Na de oorlog kreeg de beladen straat de naam van de verzetsheld Gerrit van der Veen).
Mamma besefte dat het om haar aangifte van de verdachte buurman ging. Ze nam geëmotioneerd afscheid van ons; bereidde ons erop voor dat ze misschien niet terug zou komen. Een paar uur kwam ze opgelucht weer thuis. De naziofficier aan wie ze werd voorgeleid behandelde haar met respect. Ze weigerde echter de haar beleefd aangeboden stoel en bleef staan; deed of ze geen Duits verstond en sprak, terwijl ze die taal vloeiend beheerste. De officier had dat wellicht door; hij begon over die mooie Duitse poëzie, waar Mamma goed mee bekend was, maar ze gaf geen krimp. Met een buiging kreeg de gnädige Frau te horen dat ze vrij was om te gaan. “Hij was eigenlijk een heer”, zei ze later. “Onbegrijpelijk, maar hij blijft een vreselijke fascist”.
Algemene feiten
Op 12 mei 1940, de eerste Pinksterdag, bracht prins Bernhard prinses Juliana en de prinsesjes Beatrix (1938) en Irene[3] (1939) naar Londen. Ze reisden in juni door naar Ottawa, Canada. Op 13 mei 1940 verhuisden koningin Wilhelmina en de regering naar Londen, waar Bernhard zich bij hen voegde.
Op 14 mei 1940 werd de binnenstad van Rotterdam zwaar gebombardeerd. Rond 19 uur melde generaal Winkelman dat Nederland zich op 15 mei ging overgeven. Die avond dreven over Amsterdam dikke zwarte wolken nadat Britse mariniers in de petroleumhaven de olietanks in brand hadden gestoken.
Op 15 mei capituleert Nederland, op de provincie Zeeland na. Rond 13 uur arriveren Duitse troepen aan de rand van Amsterdam. Via de Berlage brug over de Amstel marcheren ze de stad binnen, om door te trekken naar Haarlem.
Op 16 mei houden ze een triomftocht door Amsterdam. Velen kijken verbijsterd, verslagen toe. Het is echter een feestdag voor de NSB’ers, die fanatiek de vijand begroeten met de rechterarm schuin omhooggestoken, de Hitlergroet.
Op 17 mei vallen tijdens de strijd om Zeeland dat weigerde zich over te geven, bommen op Middelburg. Door Duitse vliegtuigbommen en vijandelijk Duits en/ of verdedigend Frans artillerievuur ontstaan meerdere branden. Ze kunnen niet allemaal worden geblust omdat de meeste bewoners zijn geëvacueerd. Ongeveer een kwart van de historische binnenstad wordt verwoest. Er gaan bijna 600 panden verloren, waaronder een groot aantal onvervangbare monumentale gebouwen verloren, zoals het stadhuis, het abdijcomplex, en een aantal voormalige pakhuizen van de VOC.[4]
Er heerste veel angst en paniek. Mensen met geld lukte het vanuit IJmuiden per schip naar Engeland te gaan.
In die beladen meidagen 1940 benamen meerdere Joden zich, meer dan eens in familieverband, het leven. Intriest, maar de ondenkbare verschrikkingen van de holocaust bleven hen wel bespaard.
Meidagen 1945
Op 4 mei 1945 capituleerde de Duitse admiraal Von Friedeburg op de Lüneburger Heide namens de Duitse troepen in Noordwest-Duitsland, Nederland, Sleeswijk-Holstein en Denemarken.
Op 5 mei ontbood de Canadese generaal Charles Foulkes de Duitse opperbevelhebber Johannes Blaskowitz naar Hotel De Wereld in Wageningen om de uitwerking van de capitulatie van de Duitse troepen in Nederland te bespreken. Ook prins Bernhard, commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten, was hierbij aanwezig.
Persoonlijke herinneringen vervolg
Van die meidagen herinner ik me bepaalde momenten goed. Wij woonden schuin tegenover de zijingang van een lang groot gebouw waar voor de oorlog drie scholen naast elkaar in waren gevestigd. Het hele gebouw was aan het begin van de oorlog al snel in beslag genomen door het Duitse leger. Regelmatig marcheerden de moffen (zo blijf ik de nazi’s soldaten van toen noemen) stoer vanuit de zijingang door onze straat. Ik leerde al snel ze te negeren en ver weg van ze te lopen. De buurt had stil plezier om het leuke hondje van de kruidenier op de hoek dat tegen niemand uitviel, maar altijd woedend kefte en hapte naar een passerende nazi laars.
En toen stond ik begin mei 1945 op ons balkon 1 hoog en zag samen met mijn moeder hoe vele gehate soldaten nu letterlijk met hangende pootjes, niet meer in strak gelid, onze straat uit sjokten. Ach, zei mamma, wat heb ik ze verafschuwd… maar kijk ze nu toch, ik krijg haast medelijden; wat een zielenpieten, het zijn nog bijna kinderen; ze moesten wel… (Zovelen waren gesneuveld; er waren steeds jongeren gerekruteerd).
Vader was weer druk als Blokhoofd. En samen met hem stond ik langs de Apollolaan een eind verder op om de binnentrekkende Canadezen toe te juichen.
Al heel snel zat het hele schoolgebouw vol Canadezen. Nu zwermden de kinderen, ook van straten ver, bij de zijingang. We juichten als we onze bevrijders zagen op straat. Ik hield me verlegen wat op de achtergrond, mijn mooie 13jarige zusje met haar dikke bruine vlechten deed wel mee met de baretdragers aan te klampen, en kwam verheerlijkt thuis met onbekende heerlijkheden. Chocola, kauwgom, en kleine rolletjes pepermunt met een gat in het midden.
De vieringen van 4 en 5 mei
Het Nationaal Comité 4 en 5 mei is een overheidsstichting die de Nationale Dodenherdenking op 4 mei op de Dam in Amsterdam organiseert en de Nationale Viering van de Bevrijdingsdag op 5 mei. Het is medeverantwoordelijk voor de 14 bevrijdingsfestivals en het afsluitende 5 mei-concert op de Amstel. Het Comité is in 1987 opgericht. In het bestuur zitten onafhankelijke leden en ambtenaren van enkele ministeries. Zij worden benoemd bij koninklijk besluit voor een periode van zes jaar.
Ieder jaar kiest het Comité een thema dat inspireert om herdenken en vieren aan elkaar te verbinden en om de historische gebeurtenissen in verband te brengen met de actualiteit wereldwijd. Het jaarthema voor 2025 is 80 jaar vrijheid. Met aandacht voor de littekens die de Tweede Wereldoorlog achterliet en die nog steeds zichtbaar zijn.
Nationale dodenherdenking
Op 4 mei hangen de vlaggen halfstok; er vinden op vele plekken in het land herdenkingen plaatst. Om 20.00 uur is er landelijk twee minuten stilte, waarbij de straatlantarens even aangaan.
Oorlogsslachtoffers worden herdacht en er wordt herinnerd aan de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog en aan het feit dat onze vrijheid niet vanzelfsprekend is. Sinds 1961 werden ook de Nederlandse gevallenen herdacht in de oorlogen die plaats vonden na de Tweede Wereldoorlog, omgekomen Joden sinds 1966. Nu luidt de tekst:
Wij herdenken de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, de koloniale oorlog in Indonesië, en van oorlogssituaties en vredesmissies
.
Sinds eind 1987 is het Nationaal Comité 4 en 5 mei de organisator.
Waalsdorpervlakte
De Waalsdorpervlakte is een van de belangrijkste herdenkingsplaatsen van de oorlog. In dit duingebied bij Scheveningen zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog tussen de 250 en 280 verzetsstrijders uit de nabijgelegen Scheveningse gevangenis, het Oranjehotel, geëxecuteerd
In 3 mei 1946 richtte hier een aantal verzetsstrijders spontaan vier houten fusilladekruisen op en hielden een dag later een eerste dodenherdenking ter nagedachtenis aan de gruwelijkheden van de oorlogsjaren. De kruizen zijn in 1980 vervangen door de huidige bronzen replica’s.
Het verzetsmonument Waalsdorpervlakte bestaat uit een eenvoudige natuurstenen rand met de tekst 1940-1945. En een granieten plaquette met de tekst:
“Hier brachten vele landgenoten het offer van hun leven voor uw vrijheid. Betreed deze plaats met gepaste eerbied.”
Daarnaast is in 1959 de imposante Bourbonklok geplaatst. Met op de voorzijde de tekst van voormalig Oranjehotel-gevangene, de Leidse prof. Rudolph Cleveringa:
Ik luid tot roem en volging van hen die hun leven gaven tot wering van onrecht, tot winning der vrijheid en tot waring en verheffing van al Neerlands geestelijk goed.
De klok — tot in de wijde omtrek te horen — wordt op 4 mei even voor 19.30 uur geluid tot de laatste belangstellende langs het monument is gegaan.
Jaarlijks begeeft zich een stille stoet van familie/nabestaanden, genodigden en belangstellenden naar het monument. Om even voor acht uur stopt de klok met luiden en klinkt het Signaal Taptoe. Na de twee minuten stilte en aansluitend het Wilhelmus volgt een defilé langs het monument. Er worden kransen en bloemen neergelegd onder aan de Nederlandse driekleur. De herdenking is live op de tv te volgen.
Parlement in Den Haag
In den Haag komen op 4 mei Leden van de Staten-Generaal overdag bijeen in de hal bij het boek De Erelijst van de Gevallen 1940 – 1945. Er worden kransen gelegd door de voorzitter van beide Kamers en door de minister-president namens de Raad van Ministers.
Op 4 mei 1960 werd De Erelijst- opgesteld door het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie — door koningin Juliana aan de Staten-Generaal aangeboden. De Erelijst bevat de met de hand 18.000 namen van militairen en verzetsmensen die in de Tweede Wereldoorlog zijn gesneuveld. Elke dag opnieuw wordt een bladzijde met 24 namen omgeslagen.
Nationale Dodenherdenking
Al vele jaren vindt de Nationale Herdenking plaats bij het Nationaal Monument op de Dam in Amsterdam, na een herdenkingsbijeenkomst in De Nieuwe Kerk. De koning en koningin leggen een krans namens de hele Nederlandse bevolking; ook diverse ministers en anderen leggen kransen voor verschillende groepen oorlogsslachtoffers. In een afsluitend defilé worden bloemen gelegd, het eerste door kinderen. Op de tv is de plechtigheid te volgen.
Vanaf 1957 woonden Koningin Juliana en Prins Bernhard de Nationale Herdenking bij die toen ’s middags om 16.00 uur op de Dam werd gehouden. Sinds 1988 is de Nationale Herdenking om 20.00 uur.
Het Nationaal Monument werd ontworpen door de architect Jac. Joh. Pieter Oud, de beelden gemaakt door Joh. Anton Rädecker en de reliëfs door Paul Grégoire. Zij kregen in 1952 de opdracht, in de zomer van 1955 startte de bouw. Het monument is op 4 mei 1956 onthuld door Koningin Juliana.
Het Monument bestaat uit een witte 22 m hoge natuurstenen pilaar, geplaatst op een vierkant voetstuk. Aan de voorkant bevindt zich een reliëf van vier geboeide mannenfiguren. De gekruisigde man refereert aan de kruisiging van Jezus. De drie geboeide mannen verbeelden de verschrikking van de oorlog. Boven het reliëf staat een beeld van een vrouwenfiguur met kind. Zij symboliseert de overwinning, vrede, en nieuw leven.
Aan weerszijden staat een beeld van een mannenfiguur met aan zijn voeten een huilende hond. Zij symboliseren het verzet, van zowel intellectuelen en arbeiders, terwijl de honden smart en trouw verbeelden. Aan de achterzijde van de pilaar bevindt zich een reliëf met omhoogvliegende duiven. Zij beelden de vrede en de bevrijding uit. Enkele meters voor het monument zit aan weerszijden een leeuw op een cirkelvormig voetstuk.
Achter de pilaar staat een halfronde gedenkmuur. In de nissen van de muur zijn urnen met aarde bijgezet. De aarde is bijeengebracht uit de provincies, uit voormalig Nederlands-Indië, Suriname en de Antillen, van plaatsen waar Nederlanders gemarteld en vermoord zijn. Boven de urnen nissen staat een tekst van Prof. dr. N.A. Donkersloot: Aarde, door het offer gewijd, samengebracht uit gans het land, teken tot in verren tijd van heugenis en vasten band.
Ook staat op het monument een Latijnse tekst van dr. J.D. Meerwaldt:
Hic ubi cor patriae monumentum cordibus intus quod gestant cives spectet ad astra dei .
(Hier, waar het hart des vaderlands is, moge het herinneringsteken dat de burgers in het binnenste hunner harten dragen, schouwen tot de sterren Gods).
Langs de bovenrand van de muur werden dichtregels van Adriaan Roland Holst uitgehakt. De belettering was van typograaf Jan van Krimpen:
Nimmer, van erts tot arend, was enig schepsel vrij onder de zon,
noch de zon zelve, noch de gesternten.
Maar geest brak wet en stelde op de geslagen bres de mens.
Uit die eersteling daalden de ontelbaren.
Duchtend zijn hoge blik
deinsden hun zwermen binnen de wet terug
en werden volkeren en stonden elkander naar het leven,
onder nachtgewolkten verward treurspel, dat wereld heet.
Sindsdien werd geen mens vrij dan ontboden van boven zijn dak,
geen volk dan beheerst van boven zijn torens.
Blijve ons dat bij,
verlost als we werden uit het schrikbewind van een onderwereld.
Niet onbeheerst, doch enkel beheerst van boven de wereld
blijft vrijheid ons deel.
In 1965 en 1998, en van mei 2022 tot en met december 2022, werd het monument grondig gerestaureerd.
Apololaan Amsterdam
Ook komen op 4 mei mensen bijeen op de Apollolaan, Amsterdam Zuid, om de twee minuten stilte te houden. Hier werd in 1952 een monument geplaatst op de plek waarheen op 24 oktober 1944 de bezettingsmacht 29 gevangenen uit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans bracht. Zij werden zonder vorm van proces gefusilleerd als represaille voor de actie van het verzet, dat op 23 oktober 1944 SD-er Herbert Oelenschläger had vermoord. De gefusilleerden hadden niets met die aanslag te maken.
Persoonlijke herinneringen vervolg
Ik zat op de lagere school in een straat pal achter de fusilladeplek op de Apollolaan. Op 25 oktober 1944 gingen we niet de school binnen, die was dicht. We dromden verward samen op het schoolplein. Gruwelverhalen van kinderen die daar woonden deden de ronde. We liepen naar de bunker, waar de lichamen waren weggehaald. We wezen elkaar naar plekken waar we dachten op de vele gevallen bladeren die het bunkerdak bedekten grote bloedvlekken te zien. Wij hadden geen telefoon, maar geruchten verspreiden zich snel. Zodra mijn moeder ervan hoorde kwam ze, hoewel ze slecht liep, doodongerust naar ons toegerend. Ruim 20 minuten lopen. En haalde me weg uit de verschrikte kinderschaar.
Het ontwerp van het monument van Jan Haverman beeldt drie mannen af, symbolisch voor de groep van 29. De man in het midden probeert het gevaar met rechte schouders tegemoet te gaan, de twee andere figuren tonen door hun lichaamshouding woede, verbijstering en berusting. De beeldengroep kijkt uit op de villa’s waarvan als aanvullende strafmaatregel indertijd een villa werd vernietigd door middel van handgranaten.
Op 25 oktober 1952 werd een provisorische versie onthuld door burgemeester Arnold d’Ailly, aangezien door een gietfout de beeldengroep was mislukt, terwijl al een onthullingceremonie was georganiseerd. De onthulling van de voorlopige gipsen beeldengroep met bronslaag vond mede doorgang omdat in die periode juist was besloten de doodstraf voor Willy Lages — die (mede)verantwoordelijk was geweest voor de fusillade — om te zetten in een levenslange gevangenisstraf. Enige maanden later kon het bronzen exemplaar worden geplaatst.
Marnixkade 402 Amsterdam
Op 4 mei worden ook bloemen gelegd bij het gedenkteken Marnixkade 402. Een door Hildo Krop gemaakt bronzen beeldje op een zuil met een gedenksteen voor de gevallenen vijf jonge mannen. Op januari 1945 op klaarlichte dag gefusilleerd tegen de muur, als represaille voor de op 5 januari 1945 gepleegde aanslag op de daar gevestigde beruchte Arbeitseinsatz. Toevallige omstanders werden gedwongen toe te kijken.
Persoonlijke herinneringen vervolg
Ik noem de herdenkingsplekken in Amsterdam omdat ik daar mee opgroeide. Maar er zijn door het hele land monumenten en plaquettes, in de buitenlucht en in gebouwen en scholen.
Bevrijdingsdag
Op 5 mei wordt jaarlijks de bevrijding van Nederland in 1945 van de Duitse bezetting (1940-1945) herdacht en gevierd.
Op 31 augustus 1945, toen Koninginnedag, was de eerste viering van de bevrijding dat jaar van zowel de Duitse en Japanse bezetters. Koningin Wilhelmina stelde echter dit feest op haar verjaardag niet op prijs.
In 1946 besloot de regering Bevrijdingsdag op 5 mei te laten plaatsvinden, de dag van de capitulatiebesprekingen in Wageningen; behalve wanneer 5 mei op zondag viel, om niet de christelijke zondagsrust te verstoren.
In 1968 werd echter besloten Bevrijdingsdag op 5 mei te vieren, ongeacht welke dag van de week. In 1990 werd de datum van 5 mei uitgeroepen tot een nationale feestdag. Het is echter niet automatisch een vrije dag. In de meeste cao’s is vastgelegd dat 5 mei alleen een vrije dag is in de lustrumjaren. Personeel in (rijks)overheidsdienst heeft, voor zover de dienst het toelaat, op 5 mei een vrije dag. Semioverheden volgen deze regeling zoveel mogelijk.
Sinds 1990 is de viering sterk uitgebreid. Sinds 2012 begint de viering, in aanwezigheid van de minister-president, steeds in een andere provincie. Het ontsteken van het bevrijdingsvuur is het startsein voor de festiviteiten in het hele land.
‘s Avonds wordt de viering van de bevrijding feestelijk afgesloten met het 5 mei-concert op de rivier de Amstel voor theater Carré, in aanwezigheid van het staatshoofd en zijn echtgenote. In 2025 is dat al voor de 31e keer. Vele Amsterdammers genieten in hun publiekboten mee. Omdat er geen plaats is voor allemaal wordt om een plek op het water geloot. Na afloop vertrekken koning Willem-Alexander, koningin Maxima en de burgermeester in een rondvaartboot richting Magere Brug, onder de klanken van het door allen uit volle borst meegezongen We’ll meet again. (Tijdens WO-II over-populair, gezongen door Vera Lynn.)
Noten
[1] De aanduiding van de nationaalsocialisten voor etnische Duitstalige minderheden buiten Duitsland
[2] Bron: Armband van een plaatsvervangend Blokhoofd — Museum Rotterdam 1940-1945 Nu
[3] Haar naam Irene, wat vrede betekent in het Grieks, werd gekozen gezien de toen dreigende oorlogstoestand in Europa.
[4] Zie ook: Machteld Roede wijsheidsweb.nl/nicolaaskerken-in-zeeland
[5] Bron: Hotel De Wereld — foto Doorwerth, 5 Meiplein Wageningen
[6] Bron: Logo van de fakkel voor 4 en 5 mei
[7] Bron: Monument Waalsdorpervlakte — foto JvL
[8] Bron: De Erelijst van de Gevallen 1940–1945 — Pvt pauline
[9] Bron: Nationaal Monument op de Dam, Centrale beeldengroep met de vier geboeide mannen — reliëfs Paul Grégoire
[10] Bron: Verzetsgroep Apollolaan — Jan Havermans, foto Vysotsky
[11] Bron: Monument Marnixstraat — Hildo Krop, foto Ceescamel
[12] Bron: Nationaal Bevrijdingsmonument (Blote Gerrit) — Han Richters, foto Collectie Wageningen 1940-1945, 5 Meiplein Wageningen
[13] Bron: Vrijheidsvuur — Hanshan Roebers, foto Hjvannes, Generaal Foulkesweg 1 Wageningen
