Mensis Aprilis, grasmaand, kiemmaand, Paasmaand, eiermaand
Machteld Roede
April 2022, upgrade april 2024
januari 1, januari 2 en januari 3 — februari 1, februari 2 en februari 3 — maart 1, maart 2 en maart 3 — april 1, april 2 en april 3 — mei 1, mei 2 en mei 3— juni 1, juni 2 en juni 3 — juli 1, juli 2 en juli 3— augustus 1, augustus 2 en augustus 3 — september 1, september 2 en september 3 — oktober 1, oktober 2, oktober 3 en oktober 4 — november 1, november 2 en november 3 — december 1, december 2 en december 3
De naam Mensis Aprilis is afkomstig van het Latijnse aperire (openen), omdat dit het seizoen is waarin de knoppen, ramen en paraplu’s beginnen te openen.
Aprilis was in de Romeinse kalender de tweede maand.
Tijdens het bewind van Nero kreeg de maand de naam Neroneus. Maar zodra iedereen zeker wist dat de keizer dood was, werd de naam veranderd in Aprilis.
Anders zou Browning geschreven hebben:
“Oh, om in Engeland te zijn, Nu Neroneus daar is …”
April — de vierde maand van het jaar volgens de gregoriaanse kalender — telt 30 dagen.
Volgens de Franse republikeinse kalender — in gebruik van 1793 tot 1806 ter vervanging van de christelijke, gregoriaanse tijdmeting — viel de eerste lentemaand Germinal (kiemmaand) van 21 maart–19 april; en Floréal (bloeimaand) van 20 april-19 mei.
In april vallen de sterrenbeelden ram of Aries (21 maart-19 april) en stier of Taurus (20 april-20 mei).
Sterrenbeeld Ram — Aries
In het gesternte Ram (hieronder) markeren twee sterren de horens van een liggende ram; rechtsonder staat een zwakkere ster, terwijl de sterren die zijn lijf zouden aangeven nog onduidelijker zijn.
Amon
Lang geleden werd het sterrenbeeld geassocieerd met de dierlijke verschijningsvorm als ram van de belangrijke oergod Amon. Deze werd aanbeden door de oude Egyptenaren, maar hij zou ooit ook de belangrijkste god zijn geweest van de Imazighen, de oude Berberstammen die al sinds duizenden jaren in Noord Marokko leven.
Chrysomallos
In de Griekse mythologie stelt dit sterrenbeeld echter Chrysomallos[13] voor, de goddelijke gevleugelde ram met de gouden vacht, het Gulden Vlies.
De mythe over het Gulden Vlies verhaalt over Phrixos en Helle, de kinderen van koning Athamas van Boiotia (het tegenwoordig Boeotië) en de onsterfelijke wolkennimf Nephele (Nubus in het Latijn). Een onsympathieke, door een ieder totaal niet geliefde vrouw, met wie Athamas onder dwang van godin Hera was getrouwd. Hij nam later Ino, een dochter van Kadmos, als vrouw.
Phrixos en Helle hadden zwaar te lijden onder hun stiefmoeder. Ino was hevig jaloers op de troonopvolger; zij wenste die positie voor haar eigen zoon. Ze wist via ingewikkelde intriges een hongersnood te veroorzaken, en vervolgens Athamas de vermeende orakel opdracht van de machtige god Apollo te geven dat hij om het land weer vruchtbaar te maken Phrixos aan Zeus moest offeren.
Op een aan Zeus gewijde berg stond omringd door familie en priesters de wanhopige Athamas reeds met het offermes geheven, toen onverwacht het gevleugelde ram Chrysomallos neerdaalde. Hij gebood Phrixos en Helle op zijn rug te klimmen en zijn gouden vlokken stevig te omklemmen. Chrysomallos steeg snel weer op voordat de aanwezigen beseften wat er gebeurde. De ontvoering was geregeld door Nephele, aan wie de god Hermes ooit de goddelijke Ram had geschonken.
Helaas keek tijdens hun vlucht over land en zee koningsdochter Helle naar beneden, werd duizelig en stortte in de zee onder haar. Deze plek, een zeestraat tussen Europa en Klein Azië, werd sindsdien Zee van Helle of Hellespont genoemd.
Phrixos werd veilig neergezet in Kolchis, aan de oostkust van de Zwarte Zee, waar hij gastvrij werd opgenomen door koning Aietes, de zoon van zonnegod Helios. Als dank voor zijn veilige overtocht offerde Phrixos de ram aan Zeus, waarna de goden Aries een plaats gaven tussen de sterren aan de hemelboog.
Het Gulden Vlies schonk Phrixos aan Aietes. Deze nagelde de kostbare vacht aan een boom in een heilig aan Ares gewijd bos en liet het bewaken door een vurige, nooit slapende draak. Hem was immers voorspeld dat zolang het door velen begeerde kostbare ramsvel daar hing, er welvaart zou heersen in zijn land en zijn leven veilig zou zijn.
Terzijde: offerverhalen
Het offerverhaal toont grote overeenkomst met het dramatische bijbel verhaal over Abraham Hij stond op het punt om op bevel van God Isaac te offeren, de enige en innig geliefde zoon van de bij zijn geboorte tot dan kinderloze 100-jarige Abraham en 90-jarige Sara. Zonder protest tegen het uiterst wrede bevel waarmee God zijn onvoorwaardelijk geloof op de proef stelde, beklom Abraham de berg Moria, bouwde een altaar, schikte het hout, bond zijn zoon er op vast en hief zijn offermes. Toen riep een engel
“doe hem niets”
Genesis 22: 1-13
Rembrandt, Titiaan, Caravaggio, Teniers en tientallen anderen schilderden dat reddende moment. Isaac blijf in leven en Abraham werd tot de gemeenschappelijke voorvader van jodendom, christendom en islam. De christelijke lezing van het verhaal is tevens een voorafbeelding van hoe tweeduizend jaar later ook God zijn geliefde Zoon offerde, waarbij Jezus wel stierf, geslacht als een lam.
Vrijwel alle godsdiensten kennen het offeren aan de hogere machten, meestal in de vorm van een op een altaar verbrand (deel van) een geslacht dier, of van een gewas of specerij. Bij een sprengoffer wordt bloed van een offerdier uit gesprenkeld. Er werd geofferd uit dankbaarheid of om een gelofte in te vullen, ter verzoening of reiniging, en ook ter versterking van de band met de godheid aan wie het offer werd opgedragen
Ooit waren in de meeste toenmalige culturen ook mensenoffers normaal, zoals de wrede offers van jaarlijks 20.000 slachtoffers, hoog op de piramide tempels van de Azteken.
Ook voor althans een aantal van de op uiteenlopende plaatsen in het hoogveen gevonden veenlijken — overblijfselen van een menselijk lichaam — zijn er aanwijzingen van een opzettelijke dood als offerande, voor ze in het moeras werden gelegd. De resten van een strop om de hals van de in foetushouding in het hoogveen gevonden Man van Tollund (Denemarken) wezen op een dood door ophanging. Zijn maaginhoud wees op een vlak voor zijn dood genoten overvloedig (galgen)maal.
Ook meestal jonge kinderen zijn wijdverbreid gebruikt als offergave, zoals bij de Kanaänieten die kinderen door het vuur aan Baal offerden. Onder de poort van het te herbouwen Jericho werden ritueel twee koningszoontjes begraven.
In de Koran roept profeet Mohammed echter op geen pasgeboren dochters te doden, ja levend te begraven. (zie meer details in het te verschijnen artikel over Infanticide op het wijsheidsweb).
Jason en de Argonauten
Het Gulden vlies was later het doel van de beroemde tocht van de Thessalische koningszoon Jason en de Argonauten.
In de loop der jaren was in Phrixos’ vaderland veel gebeurd. De goden, vooral Hera, straften zijn slechte stiefmoeder Ino en zijn vader Athamas, die waanzinnig en blind werd. Hij werd opgevolgd door zijn broer en vervolgens diens zoon Aison. Deze werd echter door zijn halfbroer Pelias verraderlijk afgezet en gevangen genomen.
Pelias leefde vol vrees dat hij ooit, zoals door een orakel voorspeld, door een telg uit Aisons geslacht zou worden gedood. Aisons zoontje kon dat niet zijn, want zijn moeder weeklaagde luid dat haar kindje dood was geboren. Haar kleine Jason was echter naar het Pelion gebergte gesmokkeld. Hier voedde de kentaur Cheiron hem op, onderwees en trainde hem — zoals ook later Achilles.
Als knappe twintigjarige keerde Jason terug naar zijn geboorteland en eiste de heerschappij weer op voor zijn vader. Huichelende wende oom Pelias voor dat hij daar vanwege zijn ouderdom wel in mee wilde gaan. Maar eerst eiste hij van Jason zijn land van een vloek te verlossen. Hij werd namelijk geplaagd door de schim van Phrixos, die in het verre Kolchis niet naar behoren was begraven. Zijn geest zou pas tot rust komen wanneer het gouden ramsvel zou worden teruggebracht naar zijn geboorteland.
De moedige, sterke Jason besloot naar Kolchis te reizen met steun van een groot aantal dappere Griekse helden en halfgoden — waaronder Hercules, Theseus, Peleus en Orpheus. Zij werden de Argonauten genoemd, naar de Argo, het spectaculaire lange schip met wel vijftig roeiers wat Jason liet bouwen. Onder bescherming van Hera beleefden zij de meest wonderlijke avonturen voordat uiteindelijk Kolchis werd bereikt. Na lang overleg werd besloten de eens zo gastvrije koning niet met een list of geweld, maar vriendelijk te benaderen.
Ondertussen bedachten Hera — een vijandin van Pelias — en Athene op de Olympos een list om Jason bij te staan. Ze wisten Aphrodite zover te krijgen haar zoon Eros te paaien om Aietes’ jongste dochter — de tovenares Medea — op het eerste moment dat ze Jason zou zien met een liefdespijl in het hart zou treffen. Vanaf dat moment bestond voor haar alleen nog maar Jason.
Koning Aietes bleek helaas zeer wantrouwend. Hij ontbrandde in grote razernij toen hem werd gevraagd afstand doen van de felbegeerde vacht. Uiteindelijk stemde hij schijnbaar toe. Hij eiste echter wel dat Jason eerst zou slagen in naar hij dacht onmogelijk uit te voeren opdrachten:
Tem en span de twee oersterke, vuurspuwende stieren met ijzeren hoeven in. Ploeg hiermee een akker om en zaai er drakentanden die ik u zal geven. Versla het leger woeste krijgers dat uit hieruit opgroeit.
Ontmoedigt keerde Jason terug naar zijn schip. Hij kreeg echter het verzoek de volgende morgen bij het ochtendgloren naar de tempel van Hekate te komen, waar Medea priesteres was. Jason werd totaal betoverd door de beeldschone Medea; vol verlangen blikten ze naar elkaar. Jason beloofde haar mee terug te nemen naar Griekenland en haar tot vrouw te nemen. Hierop gaf ze hem een toverzalf en advies hoe bij de opdracht te handelen.
Door Medea’s toverkunsten wist Jason de onmogelijke proef te volbrengen. Hij zalfde zichzelf, en ook zijn lans, schild en helm, in met haar tovermiddel. Het maakte hem een dag lang super moedig en sterk en hij slaagde er in de woeste stieren te laten doen wat hij wilde. Hun vuur kon hem niet deren. Toen daarna de kolossale krijgers uit de grond verschenen, gooide hij een enorme steen tussen hen. De giganten vielen die aan, en toen ook elkaar. De enkelen die overbleven wist Jason af te maken.
Aietes was zeer vertoornd over dit onverwachte succes en begon Medea te verdenken van een aandeel hierbij. Hij hield zijn woord niet en eiste dat Jason de volgende dag eerst de draak zou moeten verslaan. Hij besloot die nacht de Argo in brand te steken en de Argonauten te doen omkomen.
Hera waarschuwde Medea over de moordaanslag. Medea wist door haar toverdranken aan de wachten te ontkomen en het paleis te ontvluchten, waarbij ze haar broertje Apsyrtos meenam. Ze waarschuwde Jason, en ze wisten met de Argo te ontsnappen. Hierbij passeerden ze het gewijde bos met de draak. Medea bedwelmde de nooit slapende draak met haar toverdrank, waarna Orpheus de draak in slaap zong zodat Jason het Gulden Vlies kon wegpakken.
Aietes werd razend toen hij vernam dat niet alleen Medea, maar ook zijn zoon, de troonopvolger, met de Argo was vertrokken en dat met medeneming van het bijzondere ramsvel. Hij zette met zijn snelle schepen de achtervolging in. Medea kwam tot een onmenselijke redding. Ze sneed haar broertje in stukken en begon die over boord te gooien. Aietes liet de overblijfselen ophalen zodat de jongen kon worden begraven; ze raakten daardoor steeds meer achterop. Zo wist de Argo te ontsnappen.
Na een weer lange en bizarre reis keerden de Argonauten terug op de plek vanwaar ze hun reis waren begonnen. Er volgden nog vele andere, weer meer dan eens ontstellende ontwikkelingen.
Pelias kreeg de gouden vacht. Jason kwam echter er niet door op de troon, maar een zoon van Pelias.
Jason werd met Medea wegens de moord op de jonge Asyrtos verbannen naar Korinthië. Na een tiental gelukkige huwelijksjaren was uiteindelijk het einde van beiden, evenals van hun kinderen, uiterst gruwelijk.
Het Gulden Vlies van de tot sterrenbeeld verheven ram Chrysomallos had Jason eerder — onderweg bij het passeren van-Korinthië — in Boiotia naar de tempel van Zeus in de geboorteplaats van Phrixos gebracht. Diens ziel was nu tot rust gebracht.
Enkele jaarlijkse dagen uitgelicht
1 april
De 1-aprilgrap[17] is de onschuldige traditie op 1 april elkaar voor de gek proberen te houden. In de familie, vrienden- of werkkring melden dat er iets vreselijks of heel bijzonders is gebeurd; dat er op de nieuwe blouse een grote vlek zit. En dan bij schrikreactie “ha ha, 1 april”. Kranten kondigen een paar dagen van te voren een intrigerend’ openbare happening aan waar velen op afkomen om ter plekke te beseffen dat ze er in zijn gelopen.
De 1-aprilgrap komt in meerdere landen voor (April Fools’ Day; poisson d’avril). In Duitsland werd op 1 januari 2018 de Aprilscherz echter verboden vanwege het hoge nepnieuwsgehalte sinds ‘Trump’. Men stelde dat de Duitse grapjes-cultuur was verworden tot een beledigingscultuur, terwijl de snelle verspreiding via de sociale media kon resulteren in een massahysterie
1 Aprilgrappen gaan zeker terug tot het begin van de 16e eeuw. Er is een Franse poisson d’avril uit 1508 en rond 1560 schreef in Brugge de rederijker Eduard de Dene een gedicht met een 1 april parodie.
Sommigen gaan uit van een oudere oorsprong en wijzen op het Feest van de Zotten, buurtfeesten zoals nog steeds in bijvoorbeeld Vlaanderen gevierd. Ze kwamen al voor vanaf de vroege middeleeuwen en waren van de 5e tot de 16e eeuw vooral in Frankrijk echt populair. Het met veel feestelijkheden op 1 januari kiezen van een valse paus of bisschop en de geestelijkheid parodiëren zou zelfs te zijn terug te leiden tot de eerdere Romeinse saturnalia van 17 december, feesten ter ere van de god Saturnus.
Mij lijken echter feesten in januari en december toch wat anders. Ik houd het maar op de oude aprilgrap die verwijst naar 1 april van het bloedige jaar 1572 tijdens de Tachtigjarige Oorlog met Spanje. De dag van de bevrijding van de havenstad Den Briel en beschouwd als het begin van de opstand in Holland en Zeeland. Op 1 april verloor Alva zijn bril, oftewel hij verloor Den Briel.
Rokjesdag
Rokjesdag[18] is de term voor de eerste echte warme lentedag (een exacte datum is niet te geven) waarop na de lange winter meisjes en vrouwen massaal met een kort rokje de straat op gaan. De heren der schepping reageren verheugd op weer volop zicht op de vele dames benen Dit spontane voorjaarsgebeuren werd al bezongen in de film uit 1977 L’Homme qui aimait les femmes, van François Truffaut.
Martin Bril maakte het begrip Rokjesdag populair door er sinds 1996 verzaligd over te schrijven in Het Parool en De Volkskrant. Een jaar na zijn overlijden vond op 22 april 2010 een speciale Rokjesdag plaats, met een rokjesfeest, een rokjestentoonstelling en een rokjesontwerpwedstrijd. En de presentatie van Rokjesdag, een bundel met Bril’s mooiste verhalen Op 10 maart 2016 volgde de romantische film Rokjesdag, script Eveline Hagenbeek. De regisseur Johan Nijenhuis werd onderscheiden met een Platina Film.
Lintjesregen
Jaarlijks ontvangen ongeveer 3000 Nederlandse burgers een ridderorde, de koninklijke onderscheiding ook bekend als ‘lintje’. Een ridderorde kan worden uitgereikt bij een jubileum of een officieel afscheid van de werkkring.
De meesten lintjes worden uitgedeeld op de laatste werkdag voor de nationale viering van verjaardag van het staatshoofd.
De ridderorden worden toegekend als symbolische erkenning voor persoonlijke, bijzondere verdiensten voor de samenleving. Iedereen kan in aanmerking komen, ongeacht sociale status. Iedereen, werkgever, familie en/of bekenden, kan — wel ruim op tijd — een verzoek voor een onderscheiding indienen bij de burgemeester van de woonplaats van wie voorgedragen wordt.
Ridderorden zijn onderverdeeld in een militaire ridderorde en twee civiele ridderorden, de Orde van de Nederlandse Leeuw (drie klassen) en de Orde van Oranje-Nassau (6 klassen). Dit aloude decoratiestelsel is ingezet in 1815 door koning Willem I met de Orde van de Nederlandse Leeuw.
Toekenning
De toekenning van ridderorden is bij wet geregeld in Artikel 111 van de Grondwet. De ridderorde valt onder de ministeriële verantwoordelijkheid, en wordt door de regering verleend. Na weging van de maatschappelijke verdiensten en controle van antecedenten gaat de aanvraag door naar de Commissaris van de Koning en na goedkeuring door naar de Kanselarij der Nederlandse Orden. Vervolgens beslist de verantwoordelijke minister op wiens beleidsterrein de voorgestelde actief is over de toekenning. Tenslotte zetten het staatshoofd — Grootmeester van de ridderorden — en de verantwoordelijke minister hun handtekening onder het Koninklijk Besluit waarin de ridderorde vastgelegd wordt. Voor buitenlanders loopt de aanvraagprocedure via de minister van Buitenlandse Zaken.
Het staatshoofd reikt de ridderorden niet zelf uit. Meestal gebeurt dit door de burgemeester van de woonplaats waar de aanvraag is ingediend. Het stadhuis bericht de (hoofd)aanvrager dat het verzoek is ingewilligd en verzoekt te regelen dat de te decoreren persoon op de juiste tijd aanwezig is bij een gemeenschappelijke uitreikingsplechtigheid op het stadhuis of in de lokale schouwburg, of thuis om de burgemeester persoonlijk te ontvangen. Dit verschilt per gemeente.
Het is een ongeschreven traditie dat de betrokkene liefst geen weet heeft van wat hem of haar staat te wachten. In zeldzame gevallen wordt een uit te reiken decoratie geweigerd.
De Rechtsdeskundige Ulli d’Oliveira — zelf ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw — stelde de privacy bescherming van de mogelijke decorandus aan de orde[19] . Want nadat een aanvraag is ingediend wordt door verschillende instanties onderzoek gedaan naar een al dan niet onbesproken levenswandel van de voorgestelde persoon. In hoeverre is echter het antecedenten onderzoek — zoals naar een VOG (verklaring omtrent het gedrag) en controle op een mogelijk strafblad — in strijd met de Algemene verordening gegevens bescherming (AVG)? De decorandus heeft immers formeel een informatie- en inzagerecht op de resultaten van zo’n onderzoek. Maar wordt liefst hierover juist onwetend gehouden, opdat het een lintje opgespeld krijgen een verrassingsmoment wordt.
D’Oliveira meldt dat daarom met betrekking tot het decoratiestelsel intern vertrouwelijke richtlijnen zijn opgesteld over geheimhouding van beoordeling en advisering. December 2023 oordeelde de Raad van State dat specifieke en cruciale passage over de voor een decoratie voorgetelde persoon niet openbaar hoeven te worden gemaakt.
Bij de traditionele lintjesregen is tot nu toe minder dan 40 procent van de gedecoreerden vrouw; 87 procent wordt Lid in de Orde van Oranje Nassau. Ook in het Caribisch deel van het Koninkrijk krijgt een dertig- tot veertigtal mensen een onderscheiding. Bij een veroordeling tot gevangenisstraf van meer dan een jaar kan het lintje worden ontnomen.
Bruikleen
De gedecoreerde krijgt de versierselen voor de duur van haar of zijn leven in bruikleen. De onderscheidingstekens blijven eigendom van de Staat der Nederlanden. Bij een bevordering tot een hogere graad in dezelfde orde of na overlijden dienen de versierselen te worden geretourneerd aan de Kanselarij der Nederlandse Orden.[20]
Bij de uitreiking wordt door de burgemeester de grote decoratie opgespeld. Deze mag de hele verdere dag en de aansluitende Koningsdag worden gedragen. Daarna wordt, met een enkele uitzondering, volstaan met het dragen van slechts een klein stukje lint al dan niet met een zilveren kroontje of een rozet, in de kleuren van de verkregen onderscheiding, ter linkerzijde op de revers of een japon. Dit kreeg de informele term van ‘een lintje’.
Een persoonlijke noot
Nadat ‘s morgens burgemeester Leers mij thuis tot ridder van Oranje Nassau benoemde, volgde ‘s avonds een leuk onverwacht telefoongesprek. Of ik prijs zou stellen op een korte aubade door een harmonie de volgende morgen. Natuurlijk! Toen volgde nog de vraag of ik alleen het koper of de blazers wilde, of beiden. Allebei natuurlijk! In alle vroegte reden aan de overkant van het grote grasveld voor mijn appartement twee bussen voor. Uit de een klommen de blazers, uit de ander het koperwerk. Ze marcheerden links en rechtsom tot voor de galerij waar ik stond opgesteld en speelden kort, prachtig. De harmonieën hier zijn populair en van ware kwaliteit.
Voor hen stond hun in jacquet geklede bestuur. Terwijl de muzikanten terug keerden naar de bussen voor een volgende snelle aubade — want de oecumenische Koninginnedagdienst in de Sint Jan wachtte — kwam de voorzitter van het bestuur even naar boven om me te feliciteren. Waarbij ik volgens gebruik een envelopje overhandigde met een kleine bijdrage voor uniformen en instrumenten. Deze zo typisch Limburgse hulde gaf de decoratie een warme klank.
Koninginnedag en Koningsdag
Een voorloper van het nationaal vieren van de verjaardag van het staatshoofd waren de Prinsessedagen (1885–1890). Ooit begonnen op 31 augustus 1885 toen een liberale lokale krant in Utrecht de eerste ‘Prinsessedag’ organiseerde voor de vijfde verjaardag van het prinsesje Wilhelmina.
Toen na het overlijden van haar vader in november 1890 Wilhelmina koningin werd (tot 1898 onder regentschap van koningin moeder Emma)-is vanaf 1891 Koninginnedag gevierd. De 31ste augustus was aanvankelijk de laatste dag van de schoolvakantie en het was vooral een feestdag voor kinderen. Vanaf 1902 werd het een echt volksfeest.
Tijdens WO-II, toen Wilhelmina vanuit Londen regeerde, was vieren van haar verjaardag door de bezetters verboden. Men probeerde toch ongemerkt de dag te gedenken. Door goudsbloemen in een vaas (op kleding gespeld was te gevaarlijk), of zoals bij ons thuis juist die dag oranje wortelen te eten.
Mijn vader moest niet veel hebben van het oranje straatgebeuren. In 1948 trok hij daarom met mij voor een lange warme zomerdag naar het opmerkelijk verlaten strand van Zandvoort.
Toen koningin Wilhelmina troonafstand deed en op 6 september 1948 haar dochter Juliana werd ingehuldigd, werd Koninginnedag vanaf 1949 op 30 april gevierd. Koningin Beatrix eerde bij haar inhuldiging op 30 april 1980 haar moeder door de datum van Koninginnedag op 30 april te handhaven en niet te verplaatsen naar haar eigen verjaardag aan het einde van de koude januarimaand. Sinds het aantreden van Willem Alexander op 30 april 2013 werd in 2014 op 27 april voor het eerst Koningsdag gevierd.
De feestelijkheden
In de naoorlogse jaren was Koninginnedag een gewone werkdag. In de loop der jaren kregen steeds meer mensen een vrije dag. 30 April werd tot een landelijke feestdag, voor velen de leukste vrije dag van het jaar.
Koningin Wilhelmina en haar familie woonden de festiviteiten nooit bij.
Koningin Juliana daarentegen stond jaarlijks — omringd door kinderen en steeds meer kleinkinderen — op het bordes van Paleis Soestdijk, waar uren lang mensen uit het hele land voorbij trokken en de door hen neer gelegde bloemen steeds meer de trappen bedekten.
Koningin Beatrix bracht vanaf haar aantreden met familieleden een bezoek aan een gemeente van het land (soms aan twee).
Koning Willem Alexander heeft dit gebruik op 27 april overgenomen. Na de ceremoniële ontvangst door de burgemeester vroeg in de morgen trekt de vorstelijke stoet gedurende enige uren langs diverse lokale gebruiken en korte optredens van verenigingen.
Door het hele land zijn er optochten, straatoptredens, concerten, en er worden spelletjes georganiseerd, zoals het niet uit te roeien zaklopen en koekhappen, er staan extra kramen met lekkernijen. Velen lopen met oranje kleding, de kleur van het koningshuis, met oranje corsages, strikken, kinderen met een kroon op hun bol. Er zijn oranje tompoucen en er wordt oranje bitter gedronken.
En als het zonnig is, vliegt het oranjetipje weer rond (zie Maand Maart deel 2).
Vrijmarkten
En er zijn gezellige vrijmarkten, waarbij particulieren — vaak kinderen, gratis, zonder vergunning — hun goederen of iets te drinken, te eten, op straat aanbieden. Veelal wordt daarvoor de nacht van te voren al een gunstige plek gereserveerd. Op sommige plaatsen, zoals in Utrecht, is er dan vanaf 18 uur vergunning om dingen te verkopen. Vrijmarkten werden al snel overal populair, nadat Amsterdam hier in 1966 mee was begonnen. Overvolle treinen brengen bezoekers voor de drukbezochte vrijmarkt in de Jordaan.
Koningsnacht
Op meerdere plaatsen wordt door de avond voorafgaand aan Koningsdag al druk gefeest, zijn er speciale nachtconcerten, Zoals in den Haag de Koningsnach, sinds 2011 The Life I Live festival, en in Rotterdam de Nacht van Oranje.
Koningsspelen
De Koningsspelen[24] is een vrijwillige jaarlijkse landelijke sportdag voor kinderen van basisscholen, ook in het Caribisch gebied, op de laatste vrijdag voorafgaand aan Koningsdag. Het initiatief voor dit evenement nam oud-tennisser Richard Krajicek in 2013 naar aanleiding van de inhuldiging van koning Willem Alexander. De bedoeling is kinderen bewust(er) te maken van gezond eten en bewegen. Inmiddels doen ruim 6000 basisscholen er aan mee.
Mocht de sportdag op Goede Vrijdag vallen, dan wordt de sportdag een week eerder gehouden. In 2023 was de sportdag voor islamitische scholen een dag eerder, omdat die vrijdag het Suikerfeest (einde Ramadan) werd gevierd.
Gedecoreerden
Gemeentes verschillen in het op Koningsdag al dan niet speciale aandacht geven aan hun geridderden. Op veel locaties worden allen die in het verleden door Hare Majesteit en nu door Zijne Majesteit zijn onderscheiden uitgenodigd voor een speciale bijeenkomst
In Maastricht bijvoorbeeld, worden alle gedecoreerde stadsbewoners op de vroege ochtend van Koningsdag uitgenodigd in de eeuwenoude Sint Janskerk voor een Oecumenische Gebeds- en Dankdienst, met veel gewijde muziek. De dienst wordt bijgewoond door de gouverneur, de burgermeester en vertegenwoordigers van onder andere politie, brandweer, het leger en de universiteit. De plechtigheid wordt afgesloten met het gezamenlijk zingen van het Wilhelmus, ook het 11e couplet waarin Maestricht wordt genoemd. Marechaussees in gala uniform staan bij binnenkomst en het verlaten van de kerk met getrokken sabel.
Als een Prins opgheseten
Met mijner Heyres cracht,
Vanden Tyran vermeten
Heb ick den slach verwacht:
Die, bij Maestricht begraven,
Bevreesde mijn ghewelt,
Mijn Ruyters sachmen draven
Seer moedich door dat velt.[25]
Op de nabij gelegen Vrijthof wordt vervolgens gezamenlijk gekeken naar de traditionele Vlaggenparade en naar het afschieten van het kleine Momuskanon (ook gebruikt om op de Vrijthof het carnaval in te schieten). In het Theater aan het Vrijthof biedt de burgemeester tenslotte een gevarieerd programma aan. Afgesloten met veel oranjebitter.
Koningsdagconcert
De avond van Koningsdag zendt de NTR het Koningsdagconcert op de televisie uit. Koningin Beatrix en Prins Claus introduceerden in 1985 deze nieuwe traditie. Het concert — met muziek uit diverse genres, jaarlijks uitgevoerd door andere ensembles en artiesten — wordt kort voor de nationale feestdag opgenomen. Tijdens het bewind van Beatrix tot en met 2013 op Paleis Noordeinde; sinds 2014 in de gemeente die dat jaar de koning ontvangt.
Ter afsluiting van de nationale feestdag is er op vele plaatsen een openbare vuurwerkshow.
Noten
[1] Bron: Les Très Riches Heures du duc de Berry, april — Gebroeders Van Lymborch (1411-1416). Het hoofdonderwerp van deze miniatuur is een verlovingsscène. Links op de voorgrond wisselt een paar de ringen uit ten overstaan van twee getuigen en van een kleiner persoon. Twee begeleiders plukken bloemen. Aan de rechterkant is er een door muren omsloten boomgaard en een gebouw met kantelen. Op de achtergrond staat achter een stroom een kasteel.
[2] Bron: Germinal (kiemmaand, 1797-1798) de zevende maand van de Franse republikeinse kalender— Tresca, Salvatore (graveur), Louis Lafitte (dessinateur du modèle, 1770-1828); allégorie pour le mois de Germinal. Domaine public français, bibliothèque nationale & Bureau des Longitudes.
[3] Bron: Aries mozaïek 5e eeuw v.o.j. — foto Zde, Mozaiek in Maltezana op het eiland Astypalaia, Griekenland
[4] Bron: Aries (circa 1000) — Dit oudste wetenschappelijke manuscript in de Nationale Bibliotheek van Wales bevat verschillende Latijnse teksten over astronomie. Het deel, geschreven in Caroline minuscuul, bestaat uit twee delen, waarvan het eerste (ff. 1-26) ca. 1000, in het Limoges-gebied van Frankrijk, waarschijnlijk in het milieu van Adémar de Chabannes (989-1034), terwijl de tweede (ff. 27-50), uit een scriptorium in dezelfde regio, gedateerd kan worden rond 1000. 1150. National Library of Wales, Aberystwyth
[5] Bron: De ram, Aries — foto Vassil, een van de tekens van de dierenriem die op het linkerportaal van de gevel van de kathedraal van Amiens (voltooid in 1269).
[6] Bron: Aries of al-ħamal (1390-1450). Pagina uit de Kitab al-bulhan, het ‘Boek van de wonderen’, Bodelian Library. MS. Bodl. Or. 133
[7] Bron: Een man snoeit wijnstokken en het sterrenbeeld Ram (circa 1410-1430) — Anna Bedford, Anna Sophie en Anna Jacques Stanley, detail uit The Bedford Hours, Add MS 18850, f. 3r, British Librairy, uit de kalenderpagina maart
[8] Bron: Aries (circa 1440-1450) — Book of Hours, the Fastolf Master, Bodleian Library, Oxford C.160. MS. Auct. D. inf.2, 11, fol 3r
[9] Bron: Aries (1776) — John Flamsteed (1646–1719)
[10] Bron: Aries (18e eeuw) — © Yann Forget / Wikimedia Commons, Jantar Mantar observatorium, Jaipur, India
[11] Bron: Aries en Musca Borealis (c.1825) — Sidney Hall; Uit: Urania’s Mirror of a view of the Heavens, een set van 32 astronomische sterrenkaartkaarten met een verhandeling over astronomie, London. United States Library of Congress’s Prints and Photographs division.
[12] Bron: Ram — foto Ross, nabij Cargan; uiteraard een afstammeling van Chrysomallos.
[13] Geraadpleegde literatuur: Sophie Ramondt (1985). Mythen en Sagen van de Griekse Wereld. Weesp: Fibula — van Dishoeck
Gustav Schwab (1982) Griekse en Romeinse Sagen. Haarlem: Holland.
[14] Bron: Phrixos en Helle, oud Romeinse fresco (45-79) uit Pompeji, Museo Archeologico Nazionale di Napoli
[15] Bron: Jason zweert eeuwige trouw aan Medea (1746) — Jean-François de Troy, National Gallery London
[16] Bron: Jason brengt koning Pelias het Gulden Vlies (circa 340–330 v.o.j.) — foto Marie-Lan Nguyen, Musée du Louvre
[17] Zie: onder andere wikipedia.org/wiki/1_aprilgrap
[18] Zie: nl.wikipedia.org/wiki/Rokjesdag
[18 a] Bron: lintjes.nl
[19] Zie Opinie: Mooi die lintjesregen, maar maak er geen moreel gericht van, De Volkskrant, 25 april 2024
[20] Felicitatiebrief van de Kanselarij der Nederlandse Orden aan de nieuw gedecoreerde
[21] Bron: Viering van Koninginnedag 2010 — foto Carmelrmd, Amsterdam
[22] Bron: Koning Willem-Alexander, koningin Máxima en prinses Beatrix (2014) — foto Erikt, viering van Koningsdag 2014 in Graft-De Rijp.
[23] Bron: Koningsspelen (2023) — foto Pieter Deurne
[24] Zie onder andere nl.wikipedia.org/wiki/Koningsspelen
[25] Willem Willink (1994) Het Wilhelmus. Amsterdam: Van Goor
