Kathy Anita de Vries-de Graaf
Wijsheidsweb, 8 april 2020
Enige tijd geleden werd ik diep geraakt door de uitzending over de onlangs overleden Reinbert de Leeuw. Een prachtig voorbeeld van het op hoge leeftijd dicht bij je potentieel blijven leven.
De zo broze kunstenaar zette de drie uur durende uitvoering van Bachs Mattheus Passion neer op een wijze die ons luisteraars tot in onze ziel raakte. De passie onderbouwd door een enorme kennis gecombineerd met de diepe vreugde die vrijkwam in het werken met de orkestleden bracht een zeldzame uitwisseling tot stand.
Die passie maakte dat juist deze bijzondere interpretatie van Bachs meesterwerk de geschiedenis ingaat als een nimmer tevoren bereikt muzikaal hoogtepunt.
Aangezien adaptatie een van de belangrijkste mechanismen is, waarmee de mens in staat is om te gaan met het leven zelf en de verschillende fasen die zich hierin aandienen, lijkt het mij een uitdaging dit mechanisme te bezien in het licht van ouder worden.
In elke levensfase wordt wel een beroep gedaan op adaptatie. Maar in deze laatste grotere of kleinere fase lijkt het vaak een noodzaak adaptatie uit te laten groeien tot vermogen, omdat juist nu deze capaciteit tot aanpassing wel bijzonder op de proef wordt gesteld.
Wat bedoel ik daar precies mee en waar komt deze gedachte vandaan?
Ik denk dat de ouderdom een fase is, waarin het leven op meerdere niveaus ingrijpend kan veranderen.
Het is bij uitstek een kortere of langere periode waarin de kans dat verschillende aspecten van bio-psychosociale problematiek zich zullen voordoen helaas zeer waarschijnlijk is. Meer pregnant omdat toekomstgericht zijn steeds moeizamer wordt.
Anders dan in andere fases wordt de mens mede daardoor meer op zichzelf teruggeworpen.
Waar de ouder wordende mens geconfronteerd wordt met zijn of haar toenemende kwetsbaarheid, viert de waan van de dag in onze maatschappij hoogtij en is vergankelijkheid een verre van populair thema.
De toonsoort van compassie
Dit nodigt uit tot herbezinning op oud zijn en ouder worden. En dan een herbezinning in de toonsoort van compassie. Een begrip dat vaak haaks staat op alle mogelijke ontwikkelingen en omstandigheden in onze complexe maatschappij. Al in de jaren tachtig werd duidelijk dat de verzorgingsstaat onbetaalbaar dreigde te worden.
Compassie echter gaat niet aan de mens voorbij, maar zoemt in op wie hij of zij echt is.
Afweermechanismen
Beperking van mogelijkheden op verschillende gebieden noopt tot aanpassing; wel heel belangrijk is dat wij ons bewust blijven van het feit dat het een mechanisme is.
De verschillende afweermechanismen treden zo vroeg in ons leven op, kinderen in de eerste drie jaar zullen al hun gevoelens maskeren, veranderen of onderdrukken.[1]
Rond hun eerste levensjaar beginnen kinderen hun gedrag aan te passen aan de emotionele reacties die zij van anderen ontvangen.
Met andere woorden, hier is dus al sprake van een actieve, een bewuste aanpassing.
Het mechanisme zelf is later in het leven niet anders dan in deze eerste jaren. Alleen de frequentie en intensiteit ervan veranderen dramatisch. Dat laatste vraagt om compassie, zowel van de buitenwereld als van de persoon zelf.
Het eigen potentieel
Het belangrijkste echter is dat er geen identificatie mag ontstaan met deze mechanismen omdat dan de eigenheid van de persoon wordt aangetast.
Het is dus de kunst ouderen zo lang mogelijk dicht bij hun eigen potentieel te laten leven, omdat dat gedurende hun gehele leven het reservoir van hun kracht is. Het tot ontwikkeling gebrachte potentieel geeft uiting aan de eigenheid van de mens.
Omdat er zoveel gaande is in het leven van de ouder wordende mens in deze maatschappij ― die hier aan alle kanten niet meer op blijkt ingesteld te zijn ― kan ik het niet laten over deze kwetsbare doelgroep te blijven schrijven, als een pleidooi voor hen en ook voor onszelf.
Ouderdom is nu eenmaal niet iets wat alleen de ander overkomt, het is van ons allemaal.
[1] Kievit, T.H., J.A. Tak, J.D. Bosch (jaartal) Handboek voor Psychodiagnostiek voor de hulpverlening aan kinderen. Blz. 624. Plaats: Uitgever.
