Hoofdredactie
Vuur — wegen van de hand — Animistische en sjamanistische richtingen — Sjamanisme
Sjamanisme is afkomstig van Siberische vormen van natuurgeneeswijzen op basis van trancereizen, in het bijzonder afgeleid van het Toengoese woord ‘samán’, zoals de Evenken, herders en nomadenstammen uit Noord-Azië, hun medicijnmannen en -vrouwen noemden.
Door antropologen (zoals Mircea Eliade) wordt onder een sjamaan verstaan:
iemand, die zich specialiseert in een trance, tijdens welke zijn ziel wordt geacht zijn lichaam te verlaten en op te stijgen naar de hemel of af te dalen in de onderwereld.
De sjamanistische kunst van het opstijgen en afdalen tussen verschillende werelden wordt in diverse culturen mythologisch verbeeld met het symbool van de wereldboom, zoals in de Aziatische mythologie van de Mantsjoe volken.
Zo vertelt de mythe en symboliek van de Yggdrasil van de Noordse cultuur over de schepping en ordening van de wereld (kosmologie en kosmogonie. De wereldboom wortelt tot in de onderwereld, waar de overledenen leven; de takken en kruin reiken tot in de hemelse regionen van de lucht, de wereld van de goden. De plaats van de mens is in de wereld daartussen.
De sjamaan heeft behalve een functie als arts daarom ook een rol als priester van de gemeenschap om mensen in contact te brengen met de goden, geesten in de natuur en de voorouders.
Voor de verspreiding van grote religies over de wereld — zoals het hindoeïsme, zoroastrisme, jodendom, christendom en de islam — geldt dat zij zich aanvankelijk hebben ontwikkeld door animistisch-sjamanistische en veelal nomadisch levende volkeren ideologisch en daadwerkelijk te bestrijden.
Deze nomadische natuurvolken bewoonden veel leefgebieden voordat de volkeren er binnenvielen, die zich er vestigden door veeteelt en landbouw te bedrijven. De natuurvolkeren werden door de binnen vallende volkeren veelal als primitiever beschouwd en bijna overal te vuur en te zwaard overwonnen — zoals de Arya in Noord-India; de kerstening van de Germanen; de islamisering van de Arabische nomadenstammen rond Mekka en in Noord-Afrika en het geloof in het mogen bezitten van Jeruzalem en Palestina als het ‘heilige land’ als een door god gegeven recht aan de joodse afstammelingen van aartsvader Abraham.
Later is het accent verlegd van het bestrijden van ‘heidense’ volken naar onderlinge strijd zoals met de kruistochten en de heilige oorlog van de islam, de jihad.
Hoewel in veel delen van de wereld de animistisch-sjamanistische visies en verhalen door andere culturele en religieuze oriëntaties zijn teruggedrongen, bevinden zich in bijna alle (polytheïstisch en monotheïstisch) religies resten van animistisch en sjamanistisch ‘bijgeloof’. De daarmee corresponderende mythische elementen en symboliek is veelal ook in een aangepaste vorm opgenomen in de nieuwe ideologie, zoals de kerstboom, de hemelvaart en de transsubstantiatie in het christendom; het geloof in djinns en in de beschermende hand van Fatima in islamitisch volksgeloof, de offerrituelen (het ritueel slachten), de voedselvoorschriften (koosjer, halal) en inwijdingsrituelen, zoals de doop. Het shintoïsme is een nog levende, Japanse vorm van voorouderverering, vermengd met (zen)boeddhistische elementen en andere vormen van natuurverering en het bouwen van kleine tempels op heilige plaatsen.
- Allen, B. (2000) De laatste medicijnmannen. Haarlem: Uitgeverij Schuyt & Co.
- Andrews, T. (2014) De mythische kracht van dieren. Spirituele lessen uit de natuur. Haarlem: Altamira.
- Campbell, J. (2008). The Hero with a Thousand Faces. Novato, California: New World Library.
- Frazer, J. (1994) The Golden Bough. A study in magic and religion. Hertfordshire: Wordsworth Reference.
- Janssens, U. (2009) De heidenen. Riten, culten en religie in de Lage Landen. Van oertijd tot christendom. Houten: Lannoo.
- Top, R. (2009) Westers sjamanisme en de vision quest. Heerlen: Rozhanitsa.
- Van Kerckhove, C. & Heyvaert, E. (2016) Van de wereld. Filosofische reisimpressies van gebruiken, rituelen en sjamanisme. Antwerpen/ Apeldoorn: Garant.
- Mircea Eliade (1964) Shamanism: Archaic Techniques of Ecstasy, translated: W.R. Trask. London: Routledge and Kegan Paul.