Japan, het land van de rijzende zon 1

Marie-Claire Marx, tekst en foto’s

Reisverslag, 19 oktober–3 november 2001

Japan 1 ― Japan 2 ― Japan 3 ― Japan 4 ― Japan 5

Japan geografisch

Op 19 oktober 2001 vertrokken Marcel en ik naar Japan, naar het land van de rijzende zon.
De Japanse benaming voor Japan is Nippon of Nihon wat letterlijk betekent oorsprong van de zon.

Japan dat behoort tot het werelddeel Azië, ligt in de Stille Oceaan ten oosten van het Aziatische vasteland. Japan bestaat uit vier grotere eilanden die van noord naar zuid luisteren naar de naam Hokkaido, Honshu, Shikoku en Kyushu. Samen maken de vier grotere eilanden 97% van de totale oppervlakte van Japan uit. Daarnaast telt Japan nog ongeveer 6,848 kleinere eilanden waarvan velen onbewoond zijn en het aantal eilandjes kan wisselen door aardbevingen en vulkaanuitbarstingen. De archipel bestaande uit talrijke eilanden, strekt zich van noordoost naar zuidwest uit over een lengte van 2,790 km. De eilanden worden omringd door de Japanse Zee, de Oost-Chinese Zee en de Grote Oceaan. Japan ligt ter hoogte van Noord- en Zuid-Korea en Siberië. Ten zuiden ligt Taiwan. Door de lengte van Japan en de vele bergketens, verschilt het klimaat nogal per regio tijdens de vier jaargetijden. Kenmerkend voor Japan is de moessoncirculatie van Oost-Azië en de maritieme ligging waardoor geen extreme temperaturen voorkomen.

Het land heeft een oppervlakte (land en water) van 377.975 km² (ruim 9 maal groter dan Nederland) en telde in 2021 ongeveer 124,6 miljoen inwoners (de bevolking krimpt met de jaren ― negatieve bevolkingsaanwas zoals het geval is in Rusland en veel westerse landen, Canada en de VS).

Japan is geologisch een vulkanische archipel die zich uitstrekt langs de oostkust van Azië op de grens met de Pacifische plaat (de grootste tektonische plaat op aarde), Filipijnseplaat en Euraziatische plaat. Doordat deze tektonische platen zich moeizaam langs elkaar wringen, ontstaan er grote spanningen onder het aardoppervlak die zich uiten in talrijke aardbevingen en vulkaanuitbarstingen. De hoogste berg is de beroemde slapende vulkaan Fuji, niet ver van Tokyo gelegen. Vulkaan Fuji heeft een hoogte van 3.776 m. De meeste bergen zijn niet hoger dan 2.000 m.

De kerncentrale Fukushima

Op 11 maart 2011 werd Japan voor de noordoostkust van Honshu geteisterd door een hevige aardbeving met 9.0 op de magnitudeschaal (Schaal van Richter).
Er ontstond een zeebeving met een vernietigende tsunami of havengolf als gevolg waardoor vele doden vielen en grote ravage aangebracht werd. De ramp met de kerncentrale Fukushima, gelegen op 250 km ten noordoosten van Tokyo, was eveneens het gevolg van de tsunami.

Shinto en boeddhisme

De belangrijkste godsdiensten in Japan zijn shinto waartoe de keizerlijke familie behoort en boeddhisme.

Shinto, de weg der goden, is de oorspronkelijke religie van Japan en wordt gekenmerkt door het aanbidden van natuurgeesten of kami, onbeperkt in aantal.
De meest aanbeden kami is de zonnegodin Amaterasu. De keizer zou een directe afstammeling zijn van deze kami.

Shinto is een sterk ontwikkelde natuurgodsdienst (animisme) die diep verankerd is in de Japanse maatschappij, maar het is tevens een ideologie.

De keizerlijke familie blijft erg betrokken bij shinto rituelen die de eenheid van Japan symboliseren. Bij bloemschikken of ikebana, Japanse architectuur en tuinontwerp ligt de nadruk van shinto op de natuur ten grondslag.

Ikebana is bij uitstek een Japanse kunstvorm waarbij de focus gelegd wordt op het creëren van een mooie compositie. Ikebana betekent letterlijk “levende bloemen”. Een bloemstuk wordt perfect uitgebalanceerd waarbij de bloemkeuze minder belangrijk is. Niet enkel bloemen worden verwerkt bij ikebana maar ook andere materialen. Bij deze kunstvorm heeft elke bloem en elk blad een betekenis. Zo staat een lotusbloem voor echtheid en puurheid. Kleur is minder belangrijk dan vorm. Planten en bloemen hebben altijd een grote rol gespeeld in de Japanse cultuur en vormen een belangrijk onderdeel van de Japanse religie, Shinto. Om geesten te verwelkomen wordt met Nieuwjaar door de Japanners een plant bij de voordeur van hun huis geplaatst. De Japanse bloemsierkunst is gebaseerd op boeddhistische rituelen. Bloemstukken maken ontstond in de 8^ste eeuw in Japan tijdens de opkomst van het boeddhisme. Aan boeddhistische altaars werden bloemen geofferd. In de 15^de eeuw werd ikebana tot kunstvorm verheven toen de toenmalige shogun een groot liefhebber was van bloemschikken en ikebana tot kunstvorm verhief.

Nu bestaan er duizenden scholen in Japan om de bloemschikkunst, ikebana, te leren, een kunst die vroeger enkel door mannen bedreven werd zoals door stoere samoerai maar sinds de 19^de eeuw toegankelijk werd voor vrouwen. Net als de theeceremonie en de kalligrafie werd ikebana een kunst die traditioneel door vrouwen werd geleerd als voorbereiding op hun huwelijk. In Japan zijn de meest beroemde ikebanabeoefenaars nog steeds mannen.

Bij de aanleg van een Japanse tuin wordt veel aandacht besteed aan het lijnenspel, het ritme en de kleur. Een vijver met kois ontbreekt meestal niet.

Shinto en boeddhisme hebben elkaar altijd sterk beïnvloed. Veel Japanners zijn boeddhist maar bijna iedereen gelooft ook in shinto.

Shinto is de oorspronkelijke religie van Japan. De nadruk van deze religie op de natuur ligt ten grondslag aan bloemschikken of ikebana, Japanse architectuur en tuinontwerp. Bij het beoefenen van ikebana worden geduld en zelfdiscipline op de proef gesteld. Door het bloemschikken komt men tot rust.

Natuurgeesten of kami worden aanbeden. De Zonnegodin Amaterasu en de god Inari zijn zeer belangrijke kami. De kami Inari-heiligdommen zijn te herkennen aan de stenen vossen met rode slab. Inari is een populaire godheid die wordt geassocieerd met rijst, huishoudelijk welzijn en welvaart.

Wat opvalt bij shinto is de grote liefde en eerbied voor de natuur. Dieren en planten worden afgebeeld maar geen menselijke figuren. Reinigingsrituelen vormen een cruciaal onderdeel van shinto. De nadruk ligt op reiniging en soberheid. De toegang tot het terrein van het shinto heiligdom wordt meestal gemarkeerd door een typische Japanse torii-poort, meestal vermiljoenrood geschilderd.

Boeddhisme is een levensbeschouwelijke en religieuze stroming die ontstond uit de leer van Gautama Boeddha, de historische Boeddha die naar men aanneemt, leefde van 560 tot 480 v.o.j.. Goden zijn niet erg belangrijk. Boeddhisten leven volgens vijf leefregels waaronder het niet doden.

Het boeddhisme ontstond in India in de 6^e tot 5^e eeuw v.o.j.en verspreidde zich over zuidoost Azië onder meer over Korea, Thailand, Myanmar, China en Japan.

In 551 v.o.j. werd Confucius geboren in China wat in een constante staat van burgeroorlog verkeerde. Confucius wilde vrede voor zijn land. Bij het confucianisme draait alles om harmonie. Confucius was op zoek naar deugdzaamheid. Het verleden werd onderzocht want Confucius zei dat hij niet met kennis geboren werd. Bij de confucianistische filosofie wordt evenwicht gezocht tussen chaos en orde. Tijdens de Tang dynastie in China (618-907) verloor het Confucianisme aan populariteit maar bleef de belangrijkste filosofische stroming in China.

Na de Tang dynastie bloeide het neo-confucianisme op tijdens de Song Dynastie van 960-1279 in China. Naast de traditionele confucianistische ideeën omvatte het neo-confucianisme delen van het taoïsme en het boeddhisme. Dankzij de zijderoutes werden filosofieën verspreid, zo ook het neo-confucianisme, een vorm van het boeddhisme.

In de loop der eeuwen ontwikkelden zich verschillende stromingen waarbij het theravada-boeddhisme en het mahayana-boeddhisme (Japan) waarbij het zenboeddhisme met nadruk op controle over de geest een belangrijke plaats innam. Meditatie was erg belangrijk. De filosofie van zen verspreidde zich over Japan rond 1200. Bij deze vorm van boeddhisme wordt de nadruk gelegd op concentratie-meditatie.

Het zenboeddhisme kwam oorspronkelijk uit India en ontwikkelde zich in de 7^e en 8^ste eeuw in China onder de naam chan (betekent meditatie). Van daaruit verspreidde het zenboeddhisme zich over Azië en kwam naar Japan. Het zenboeddhisme werd sterk beïnvloed door het confucianisme. Ook in westerse landen wordt het zenboeddhisme beoefent. In het westen gaat het meer om een rustig en relaxt gevoel.

Het boeddhisme werd in de zesde eeuw geïntroduceerd in Japan.

Tijdens de Kamakuraperiode (1185-1333, tijdperk vernoemd naar Kamakura-shogunaat) won zen aan populariteit. In 1191 werd het chanboeddhisme uit China geïntroduceerd wat zich in Japan verder ontwikkelde als het zenboeddhisme. Het sloot aan bij de levenshouding die de samoerai (gewapende troepen van Japan van de 12^de tot de laat 19^de eeuw) nastreefden die zonder angst de dood onder ogen zagen.

Maria Rosseels

Maria Rosseels die met Willy Vandersteen een reis naar Japan gemaakt had, gaf een spreekbeurt over Japan tijdens mijn Middelbare Studies. Sinds die dag verlangde ik Japan te bezoeken. Deze droom werd werkelijkheid in 2001toen ik met mijn man Marcel in Cambodja woonde.

Maria Rosseels werd geboren op 23 oktober 1916 in Borgerhout en stierf op 18 maart 2005 in Brasschaat. Vanaf 1947 was zij Vlaamse schrijfster en journaliste bij De Standaard (Nederlandstalig Belgisch Dagblad met katholieke signatuur en een voorname rol in de Vlaamse Beweging in de 20^e eeuw). Zij verzorgde 30 jaar lang de filmrubriek evenals de vrouwenrubriek. In haar jeugdjaren gebruikte zij als schrijfster pseudoniemen o.a. Emma Vervliet, naam van haar moeder. Een ander pseudoniem was Elisabeth Van Dijck dat zij regelmatig in De Standaard gebruikte.

Haar bekendste boek is ‘Dood van een non’ dat in 1961 verscheen en in 1975 verfilmd werd. Ze pleitte voor de emancipatie van de vrouw, de maatschappelijke ontvoogding van vrouwen, in het conservatieve Vlaanderen van de jaren 1950 en 1960.

In september 1959 reisde zij met stripauteur Willy Vandersteen (Suske en Wiske) in een ‘Constellation’ van de KLM via Alaska naar Azië en het Midden-Oosten. Zij deden tijdens deze reis Japan aan. Haar verhalen uit die periode verschenen tijdens hun reis in De Standaard als haar dagboek. In 1960 werden haar verhalen gebundeld in een boek met als titel Oosterse Cocktail. De reis was voor Maria Rosseels een levensbepalende ervaring die haar visie op het christendom veranderde.

In 1984 werd zij als eerste vrouw bekroond met de Driejaarlijkse Oeuvreprijs van de Vlaamse Gemeenschap voor haar gehele loopbaan.
In 1989 kreeg zij de persoonlijke titel barones.

Japan ― Rail Pass

Marcel en ik vertrokken op 19 oktober 2001 vanuit Phnom Penh naar Japan met tussenstop in Bangkok.

In de hoofdstad Bangkok van Thailand haalden wij in een reisbureau vouchers voor Rail Passes en tickets voor de reis naar Japan op. Op advies van een Belgische vriend die in Tokyo woont, schaften wij de pas aan voor de duur van ons verblijf. Met de Rail Pass konden wij onbeperkt gebruik maken van het gehele nationale JR-netwerk, inclusief van de meeste hogesnelheidstreinen (Shinkansen of Bullet train).
De Rail Passes, die erg duur waren, werden door een reisbureau in Phnom Penh besteld. Met deze pas was het openbaar vervoer voor toeristen aanmerkelijk goedkoper dan voor Japanners. Bovendien geven sommige hotels in Japan een reductie op vertoon van de Rail Pass, soms zelfs 20%. De Rail Pass was alleen in het buitenland te koop en was uitsluitend voor gebruik door toeristen.

Bij het verlaten van het reisbureau werden wij overvallen door een tropische regenbui.
De volgende ochtend vertrokken wij zeer vroeg per taxi naar de luchthaven. Wij werden onderworpen aan een uitgebreide security check waarbij alle koffers en handbagage grondig geïnspecteerd werden.

Onze bestemming was het eiland Honshu met uitgebreid bezoek aan Tokyo en Kyoto, respectievelijk gelegen op 35⁰30’ NB en 34⁰ NB en hun omgeving. Ondanks de gevorderde tijd van het jaar was het weer door de invloed van de zee aangenaam.

Eerste kennismaking met Tokyo

Aangekomen op Narita Airport, luchthaven van Tokyo, ruilden wij de vouchers om en kregen wij de Rail Passes voorzien van data voor de duur van ons verblijf. Wij maakten meteen gebruik van de Rail Passes om met de trein naar ons hotel in Tokyo te gaan.

Op advies van onze vriend hadden wij een hotel dicht bij een station in Tokyo gereserveerd zodat wij naar hartenlust met de trein konden reizen. Zo logeerden wij de eerste dagen dicht bij het Shinsjuku station in het Shinsjuku Washington Hotel. Prijzen van hotelkamers zijn in Japan extreem hoog. Er was nauwelijks ruimte in de kamer om koffers te zetten en de ramen leken een zakdoek groot. De hoofdstad en grootste stad is Tokyo gelegen op het eiland Honshu. De totale bevolking van de prefectuur Tokyo telde op 1 maart 2021 niet minder dan 13,9 miljoen inwoners. Het kerngebied van Tokyo bestaat uit 23 wijken. Elke wijk is een gemeente op zich met een eigen administratie.

Het Shinsjuku station

Iedere dag gingen wij vroeg op pad om zoveel mogelijk van Japan te kunnen zien.
Iedere ochtend begaven wij ons naar het Shinsjuku station om een trein te nemen naar een ander deel van Tokyo. Het is een van de drukste stations ter wereld.
De stroom mensen die ‘s morgens uit alle mogelijke uitgangen van het station komt, is nauwelijks te beschrijven. Duizenden mannen, allen in donker pak, hemd en das, voorzien van een aktentas, stroomden iedere ochtend uit het station richting werk. Bij de brede oversteekplaatsen werd keurig gewacht tot het licht voor voetgangers op groen sprong. Dan zette de donkere massa zich in beweging en kwam heel geordend als een leger aanzetten. Ondanks de massa was er geen sprake van dringen.

In het station ritsten de mensen naar links en rechts in een geordend ritme zonder tegen elkaar op te botsten. Op de perrons stond aangegeven waar de wagons stoppen. De reizigers stelden zich op in rijen en wachtten geduldig tot de mensen uitgestapt waren alvorens in te stappen. Alleen de jeugd wilde deze discipline soms doorbreken.

Tijdens de spitsuren waren de treinen zo vol dat de passagiers als sardientjes op elkaar gepakt stonden. Grappig was het te zien dat de Japanners, eens in de trein, meteen in slaap vielen. Diegenen die rechtstonden hielden zich vast aan lussen en knikkebolden eveneens. Zittende en rechtstaande mensen wiegden allen in dezelfde cadans. Sommigen presteerden het een krant te lezen. Lezen de Japanners van boven naar onder om hun krant zo smal mogelijk te kunnen opvouwen?

Pachinko speelhuizen

Na kantooruren kwam de stroom reizigers weer op gang. Vrij laat op de avond zag men de kantoormensen naar huis trekken. Vaak maakten zij een stop bij de ‘Pachinko’ speelhuizen.

Keurig geklede mannen in kostuum met das zaten iedere avond in lange rijen achter de pachinko-automaten, een spel dat op flipperen lijkt. 

Pachinkohallen vertonen veel overeenkomst met westerse casino’s. In Japan is gokken voor geld illegaal.

Een pachinkomachine is te vergelijken met een verticale flipperkast. Men kan vele balletjes winnen die in de hallen tegen prijzen ingewisseld kunnen worden.
Buiten de hallen kan men proberen de prijzen te verkopen.
Blijkbaar is dit spel erg ontspannend voor de Japanners.

Openbare toiletten

Een aparte ervaring zijn de publieke toiletten in Japan. Naast hurktoiletten zijn er westerse toiletten. Ze zijn voorzien van een douchesysteem en warme lucht drogers. Bovendien kan men naar wens de temperatuur van de Wc-bril regelen. Bij de publieke toiletten die werkelijk overal zijn, waren de zittingen verwarmd.

Ondanks alle hygiëne in Japan, was er nergens een systeem om handen te drogen na het wassen, zelfs geen papieren handdoekjes. Wc-papier ontbreekt vaak ook. Dus, beter zelf meenemen!

^[1] Bron: Maria Rosseels, Gedenkplaat aan woonhuis ― foto, Queeste, Oostmalle