Wim Lamfers
Wijsheidsweb, 2017-03
De mens is volgens de Griekse filosoof Aristoteles een sociaal wezen, dat wordt gevormd door kennis op te doen via voorbeelden en voorbeeldige mensen, die als rolmodel dienen waaraan je je spiegelt en waar nodig corrigeert. Een kind groeit door in een constante dialoog met ouders en andere opvoeders inspiratie op te doen en feedback te ontvangen. Een mens wordt misvormd, indien je, omdat men de vrijheid van de ander niet respecteert, wordt doodgezwegen, wordt gemanipuleerd en gebruikt of als nummer wordt behandeld in plaats van als medemens, als gelijke. De totale ontmenselijking vindt plaats in een kinderhuis waarin je geen liefde ontvangt en geen geborgenheid ervaart en in een concentratiekamp waarin je ontkleed, geslagen en een nummer wordt.
Leven is samenleven. Leven is een voortdurend groeiproces waarin men zich alleen evenwichtig kan ontwikkelen en ten goede kan veranderen, indien men serieus wordt genomen, niet wordt vernederd en de kans krijgt om te reflecteren op wat men heeft doorgemaakt. Een mens leeft voortdurend in dialoog met anderen en met allerlei ervaringen die men opdoet. Waar die dialoog ontbreekt, wordt de ontwikkeling van een mens verstoord. Daarom legt de Joods-Oostenrijkse pedagoog en filosoof Martin Buber er de nadruk op dat het voor een geslaagde communicatie van belang is dat je elkaar niet onheus behandelt, maar zorgvuldig met elkaar omgaat. Onzorgvuldig communiceren vindt plaats, indien men de ander niet als medemens maar als een ding of een nummer behandelt, uit de hoogte behandelt of negeert. Dan krijgt de ander niet de kans om zichzelf te zijn en zich te uiten en komt er van een vruchtbare uitwisseling van gedachten niets terecht. Dat gaat ten koste van een medemens en van de nodige creativiteit die het leven juist zo boeiend maakt. Vooroordelen of een medemens inkaderen in een algemeen, nietszeggend plaatje belemmeren eveneens het tot stand komen van een dialoog. Buber is tegen de verzakelijking van relaties en tegen individualisme en voor een hechte, persoonlijke band waarin je je helemaal geeft en waarin je elkaar als partner zo nodig corrigeert, dus elkaar helpt om optimaal mens te worden. Communicatie en verbondenheid zijn immers van levensbelang voor een mens.
Van een dialoog is alleen sprake waar men openstaat voor de ander en diens leefwereld, zorgvuldig naar de ander luistert en (in gedachten) geen blokkades opwerpt die de toegangsweg naar de ander belemmeren, maar empathisch naar de ander luistert, zich in de ander verdiept (wat ook tot verdieping van je eigen gedachtewereld leidt). Dat kan volgens de Joods-Franse filosoof Emmanuel Levinas, voortbordurend op het gedachtegoed van Buber alleen, indien men oog heeft voor de gelaatsuitdrukking van de ander, dus niet alleen voor wat de ander zegt, maar ook voor lichaamstaal. Wie oog heeft voor wat je aan het gezicht van de ander kunt aflezen vult aan wat de ander ontbreekt, helpt de ander waar nodig, stelt zich in dienst van anderen, omdat hij zich verantwoordelijk weet voor het welzijn van medemensen. Een dergelijke open, humane houding, waardoor de ander zich gekend, op zijn gemak, want gewaardeerd voelt, komt voort uit ethiek, nadenken over wat goed is voor mens en samenleving.
Leven is laten leven, iemand niet intimideren, monddood maken of zelfs doden, maar respect hebben voor een medemens en de ander alle ruimte geven om zich te kunnen ontplooien. Alleen zo kan een voor beide partijen vruchtbare dialoog met een goede vorm van samenleven ontstaan. Met elkaar uit laten praten, de ander niet onderbreken of voortijdig corrigeren, ervaringen en argumenten uitwisselen doen beide partijen hun voordeel.
Bij dit alles staat niet mijn ego voorop, gaat het niet om ikke, ikke, ikke, maar draait alles om de ander. Mijn naaste is immers de voedingsbodem van mijn leven. Wanneer alles om mijzelf draait, wordt mijn wereldje wel heel klein. Waar het leven alleen uit egoïsme, dus monologen en oneliners bestaat, is al gauw sprake van populistisch en totalitair denken en handelen. Dat getuigt van angst voor wat men onbekend en vreemd vindt in plaats van open te staan voor iets nieuws en de vreemdeling. Buber en Levinas weigeren in pseudo-mythen en ideologieën te geloven, omdat zij in de waarden van altruïsme, ontvankelijkheid, rechtvaardigheid, naastenliefde, leven voor en met elkaar geloven.
Volop leven is over een fijn afgestemde antenne beschikken die nauwkeurig signalen uit de omgeving opvangt waarmee de ander, maar ook jij zelf hun voordeel kunnen doen. Leven is zorgvuldig luisterend contacten leggen om via een ruimhartig begrip tot een adequate reactie en een humaan gedrag te komen waarin goedheid en liefde centraal staan. Waar die open, op inclusief denken en handelen gerichte mentaliteit ontbreekt, kan van levenskunst geen sprake zijn.
Zorgvuldig communiceren leidt tot verrijkende ontmoetingen, waarin niets moet maar van alles gebeurt, tot wederkerigheid, tot contacten die van levensbelang zijn, want je leven ingrijpend veranderen, verrijken, contacten die een ander, beter mens van je maken. Die verrijking, die heilzame verandering, die diepgang achten Buber en Levinas van wezenlijk belang voor een mens, ja onontbeerlijk voor een rijk gevuld bestaan. Zo’n bestaan is ondenkbaar zonder eerbied voor het leven, zonder respect voor medemensen en zonder goed voor elkaar te zijn. Levenswijsheid zonder een allocentrisch karakter, zonder openheid, zonder empathie bestaat immers niet.
[1] Bron: Martin Buber
