“Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia (ECCC)”
Marie-Claire Marx, tekst en (tenzij anders vermeld) foto’s
Getuigenisssen, Khmer Rouge Trial
Leiders van de Khmer Rouge stonden in Cambodja terecht om zich te verantwoorden voor hun daden tijdens het schrikbewind van Pol Pot van 17 april 1975 tot 7 januari 1979.
Elders in de wereld
Sovjet Unie (USSR)
Alhoewel het dictatoriale regime van Jozef Stalin oorzaak was van het sterven van miljoenen mensen door hongersnoden en het op grote schaal wegzuiveren van politieke tegenstanders, stierf Stalin in zijn bed. Hij heeft nooit terecht gestaan voor de dood van naar schatting 20 à 42 miljoen mensen.
De enige dochter van Stalin overleed op 22 november 2011 in de USA.
Zij bestempelde haar vader als “a moral and spiritual monster”.
De uitdrukking van Lenin “crushed to bits” was populair bij Angkar, De Organisatie (Khmer Rouge).
In 1956 werden de gruweldaden van de Sovjet Communistische Partij onder Stalin erkend door Nikita Kroetsjev tijdens het 20e congres.
Volksrepubliek China
In 1958 lanceerde Mao Zedong het 2e vijfjarenplan “the Great Leap Forward ― de Grote Sprong Voorwaarts” met verregaande economische hervormingen die massale hongersnood tot gevolg hadden.
Volgens het Chinese officiële cijfer kwamen 14 miljoen mensen om, maar volgens schattingen zouden eerder 20 à 43 miljoen mensen het leven verloren hebben.
In 1966 lanceerde Mao de Culturele Revolutie, een project om de Maoïstische verworvenheden te behouden.
Het Rode Boekje van Mao met citaten van hem was in 1964 verschenen om het leger te indoctrineren maar werd al gauw voor heel China verplicht.
Ook Mao stond nooit terecht en blijft onaantastbaar in China. Zijn levensgroot portret hangt nog steeds aan de Tiananmen Gate in Beijing.
In 1976, na het overlijden van Mao, kwam een eind aan de Culturele Revolutie met de arrestatie van “De Bende van Vier” waaronder de vrouw van Mao.
Holocaust
Tijdens de Holocaust, de systematische Jodenvervolging door de Nazi’s en hun bondgenoten voor en tijdens WO II, werden 5 à 6 miljoen Joden omgebracht. Het nationaalsocialistisch bewind in Duitsland met Adolf Hitler als Führer was oorzaak van het omkomen van miljoenen Russen en Polen. Er zouden bijna 6 miljoen slachtoffers gevallen zijn in Polen waarvan ruim 3 miljoen Joden waren. De USSR telde naar schatting 23,6 miljoen slachtoffers waaronder ongeveer 1 miljoen Joden. Het juiste aantal is moeilijk te achterhalen. Tot de gesneuvelden rekenen wij gehandicapten, Jehova’s getuigen, homoseksuelen, zigeuners, ieder die zich verzette tegen het Nazi regime.
Tijdens WO II was de genocide niet gericht tegen de eigen bevolking van het land.
In tegenstelling tot Stalin, Mao en Pol Pot heeft Hitler zich nooit vergrepen aan zijn vrienden en zijn eigen mensen. Hitler stond nooit terecht omdat hij met Eva Braun zelfmoord pleegde bij het eind van WO II.
Het proces tegen de Khmer Rouge
Op verzoek van Cambodja werd het gerechtshof gebouwd om de leiders aan te klagen en te berechten.
Het proces tegen de Khmer Rouge wordt beschouwd als een van de belangrijkste internationale rechtszaken sinds de processen van Nuernberg waarbij 21 Nazileiders terecht stonden. Deze processen vonden weliswaar plaats één jaar na het einde van WO II terwijl het proces tegen de leiders van de Khmer Rouge slechts 33 jaar na de gruwelijke feiten van start gaat.
Niet alleen staan de leiders van de Khmer Rouge terecht, maar in feite het communisme.
Het is zonder meer het grootste proces in de geschiedenis van Cambodja en met enige overdrijving in de wereldgeschiedenis.
De “Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia (ECCC)” zijn opgezet door de Cambodjaanse regering en de United Nations.
De eerste besprekingen begonnen in 1997 maar het heeft jaren geduurd om een hybrid Cambodian-UN gerechtshof tot stand te brengen.
Er zetelen meer Cambodjaanse rechters dan Internationale rechters.
Na lange onderhandelingen tussen de UN en de Cambodjaanse regering kwam in 2004 het gerechtshof Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia, afgekort ECCC, in Phnom Penh tot stand.
Cambodja had geëist dat er buiten de hoofdstad een nieuw gerechtsgebouw zou gebouwd worden, speciaal om de criminelen van het Pol Pot-regime te berechten.
Bovendien was er geen sprake van de procesvoering buiten het land te houden. Naast Cambodjaanse rechters en advocaten waren buitenlandse rechters en advocaten toegestaan waarbij de Cambodjanen de meerderheid vormden.
Onderzoeken gedwarsboomd door de regering
Het tribunaal wordt regelmatig gedwarsboomd door de regering van Eerste Minister Hun Sen die zelf een voormalig Khmer Rouge lid was.
In 2010 zei premier Hun Sen tegen UN Secretaris-Generaal Ban Ki-moon dat meerdere aanklagen “not allowed” zijn zoals de cases 003 en 004.
Hun Sen komt er openlijk voor uit gekant te zijn tegen het uitbreiden van rechtszaken met beschuldigingen tegen vroegere Khmer Rouge leden waarvan sommigen zijn politieke bondgenoten zijn geworden.
Eerder al zei premier Hun Sen dat hij blij zou zijn als het gerechtshof ontbonden zou worden. Hij waarschuwde voor burgeroorlog en vele doden als meerdere zaken door het gerecht behandeld zouden worden.
Minister Hor Namhong, Minister van Buitenlandse Zaken, zou gezegd hebben (The Cambodia Daily) dat de regering beslist wie door het hof gearresteerd kan worden.
In oktober 2011 gaf de Duitse rechter Siegfried Blunk zijn ontslag. Misschien was hij niet opgewassen tegen zijn taak of tegen de druk die op hem uitgeoefend werd.
Volgens Blunk stonden hij en zijn Cambodjaanse collega You Bunleng onder voortdurende druk van de regering bij het onderzoeken van de nieuwe cases 003 en 004 waardoor zij niet in staat waren effectief onderzoek te doen.
Volgens de aanklacht van de regering zouden de onderzoekrechters de twee zaken met opzet ondermijnd hebben, namelijk de twee zaken die de Cambodjaanse regering niet wil. Human Right Watch eiste het vertrek van Siegfried Blunk en vroeg eveneens het vertrek van zijn Cambodjaanse collega You Bunleng.
In case 003 zouden twee army commanders aangeklaagd worden. Zij zouden verantwoordelijk geweest zijn voor de arrestatie van Khmers en het transport naar S-21 gevangenis.
In case 004 zouden nog drie mid-level Khmer Rouge commanders terecht moeten staan. Een van hen zou een werkkamp voor geforceerde arbeid gerund hebben, twee anderen zouden toezicht gehouden hebben op de afslachtingen in de kampen.
Een UN zegsman zei dat het tribunaal toegestaan moet worden zijn werk voort te zetten zonder inmenging van de Cambodjaanse regering.
Het Ministerie van Buitenlandse Zaken zei dat de regering zich nooit bemoeid heeft en zich nooit zal bemoeien met het gerecht en dat de regering de onafhankelijkheid van het tribunaal respecteert.
Er is sprake van corruptie, tegenwerking en uitlekken van confidentiële informatie.
Case 001
Duch, de beul van het vroegere Khmer Rouge-bewind
Duch of Kaing Guek Eav was de eerste Khmer Rouge leider die door het Tribunaal ECCC in Cambodja berecht werd wegens misdaden tegen de mensheid, moord en folteringen.
Hij werd geboren op 17 november 1942 in de provincie Kampong Thom, niet ver van Siem Reap. In 1966 werd hij wiskundeleraar. In 1967 sloot hij zich aan bij de Maoïstische beweging die door Pol Pot geleid werd. Toen de Khmer Rouge in 1975 aan de macht kwam kreeg hij het toezicht van Tuol Sleng.
Bekering van Duch
Nadat zijn vrouw in 1995 onder mysterieuze omstandigheden om het leven kwam en de Khmer Rouge in 1996 zijn invloed zag wegkwijnen, bekeerde Duch zich tot het christendom. Hij liet zich zelfs dopen door een Khmer-Amerikaanse dominee KaPel in de Sangke rivier (Battambang provincie).
Behandeling van Case 001
Bij toeval werd Duch in 1999 herkend door een Britse journalist wat leidde tot zijn aanhouding.
Na jaren onderhandelen en US$ 150 miljoen armer heeft het gerecht slechts een zaak behandeld (001) tegen de beklaagde Kaing Guek Eav, bekend als Duch, opzichter van Tuol Sleng of S-21 gevangenis, waar naar schatting veertien duizendmensen gemarteld werden om nadien vermoord te worden in de Killing Fields.
Op 31 juli 2007 werd Duch door het Tribunaal ECCC officieel beschuldigd van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. Hij werd in hechtenis gehouden.
Zijn proces startte op 23 november 2009.
In hoger beroep tot levenslang veroordeeld
Duch werd bestempeld als de beul van het vroegere Khmer Rouge-bewind.
Hij werd op 26 juli 2010 veroordeeld tot 35 jaar gevangenis waarvan hij nog 19 jaar moest uitzitten.
Familieleden van slachtoffers waren het niet eens met deze uitspraak. Zij vonden dat Duch tot levenslange gevangenisstraf veroordeeld moest worden. Bij de veroordeling was er te veel gewicht gehecht aan verzachtende omstandigheden en te weinig aan de ernst van de misdrijven.
Duch moest verantwoordelijk gehouden worden voor zijn daden zodat familieleden konden rouwen om de slachtoffers. De overlevenden hadden het moeilijk om hun trauma’s, opgelopen tijdens het KR-regime te verwerken. Er was een angstcultuur gecreëerd tijdens het Pol Pot regime. De jongere generatie groeide op met een gevoel van wantrouwen. Vrijwel alle families in Cambodja hadden geleden onder het KR-regime. Zware straffen voor de vroegere leiders van het regime wat zoveel mensen alles ontnomen had, was het minste wat zij konden verwachten.
Duch zelf claimde dat hij enkel orders uitvoerde. Duch bekende dat hij aan het hoofd stond van S-21. Hij bekende schuld en betuigde zijn spijt en vroeg om vergiffenis.
Hij zei verantwoordelijk te zijn voor de misdaden begaan in Tuol Sleng; vooral betreurt hij de folteringen en de executies van de mensen.
Na heropening van het proces tegen Duch werd deze op 2 februari 2012 in hoger beroep tot levenslang veroordeeld.
Duch stierf op 1 september 2020 in een ziekenhuis van Phnom Penh. Hij werd 77 jaar oud.
Vann Nath
Vann Nath, kunstschilder, werd op 7 januari 1978 gearresteerd in Battambang toen hij aan het werk was op een rijstveld. Een week later werd hij overgebracht naar Tuol Sleng.
Hij begreep niet waarvan hij beschuldigd werd, maar mensen uit de artistieke wereld werden door de Khmer Rouge vermoord. Hij is een van de 12 overlevenden van Tuol Sleng (Volgens Wikipedia werden op 7 januari 1979 slechts 7 overlevenden in Tuol Sleng aangetroffen door de Vietnamese bevrijders).
Vann Nath’s familie was zeer arm. In 1965 ging hij naar een privé school om te leren schilderen, iets wat hem erg boeide sinds hij van zijn 17e tot 21e jaar monnik was.
Zijn talent om te schilderen spaarde zijn leven.
Duch gaf Vann Nath opdracht schilderijen en sculpturen te maken. Hij schilderde afgrijselijke taferelen zoals waterboarding, uittrekken van teen- en vingernagels, toedienen van elektrische schokken, ondervragingen, martelingen, terechtstellingen.
Hij maakte propaganda affiches voor de Khmer Rouge en portretten van Pol Pot alhoewel hij Pol Pot nooit in levende lijve ontmoet had.
Op zijn schilderijen legde hij de barbaarsheid vast van de gruwelijkheden die hij dagelijks zag in de Tuol Sleng gevangenis. Martelingen en dood zijn door hem geschilderd zodat de schilderijen een blijvende herinnering zijn aan wat zich daar afspeelde. Nooit vergeten!
Duch stelde lijsten op van mensen die geëxecuteerd zouden worden. In 1978 stond ook de kunstschilder Vann Nath op de lijst. Duch maakte als aantekening “Spare the painter”.
Vann Nath was zielsgelukkig toen Duch op 26 juli 2010 veroordeeld werd voor zijn terreurdaden. Dertig jaar had hij gewacht op deze dag.
Vann Nath stierf op 5 september 2011 zodat hij het verdict van Duch “levenslange opsluiting” niet meegemaakt heeft.
Foto’s van de schilderijen van Vann Nath zijn uit enkele bronnen overgenomen.[9]
Een stukje geschiedenis
Om te begrijpen hoe het schrikbewind ontstaan is, moeten wij teruggaan in de geschiedenis.
Van 1863 tot 1953 was Cambodja een Franse kolonie maar de Fransen vonden hun Vietnamese kolonie veel belangrijker. De elite van Cambodja bestond voornamelijk uit Fransen en Vietnamezen. De overige 90% van de bevolking was Khmer.
In 1953 werd Cambodja onafhankelijk.
Puur agrarische communistische staat
De Khmer Rouge wilde een totaal nieuw sociaal systeem doorvoeren gebaseerd op de Maoïstische ideeën, maar veel extremer.
Pol Pot wilde een communistische zelfvoorzienende samenleving waarbij de doelstelling was een puur agrarische communistische staat te vormen. Iedereen moest boer worden. Daarom werden de steden ontruimd en werd iedereen naar het platteland gedreven.
Steden waren bovendien haarden van kapitalisme en minder gemakkelijk te controleren. Voor de Khmer Rouge waren de stedelingen per definitie “new people” wat gelijk stond met kapitalisten. Boeren behoorden tot “old people”. Zij waren niet-geschoold, hardwerkend en meegaand.
Inname van Phnom Penh door Khmer Rouge
Op 17 april 1975 trok het leger van de Khmer Rouge zegevierend Phnom Penh binnen. Generaal Lon Nol werd verdreven. De bevolking was in een uitgelaten stemming en onthaalde de Khmer Rouge uitgelaten in de mening dat er een einde was gekomen aan de 5-jaar durende burgeroorlog en de bombardementen door de USA.
Al vlug werd de terreur door de Khmer Rouge duidelijk. De Phnompenners werden gedwongen de stad te verlaten onder het mom dat Amerika de stad zou bombarderen.
Het was de start van het schrikbewind van de Khmer Rouge dat zou duren totdat op 7 januari 1979 de Vietnamezen Phnom Penh bevrijdden.
Pol Pot of Saloth Sar, Brother Number One
Pol Pot kwam langzaam aan de macht
Saloth Sar, geboren in 1925 in het dorp Prek Sbauw ten noorden van Phnom Penh, beter bekend als Pol Pot, studeerde in Parijs waar hij in contact kwam met de ideologieën van Karl Marx. Zijn familie was rijk en onderhield goede contacten met het koningshuis.
Pol Pot en andere Cambodjaanse studenten werden gefascineerd door het Franse Communisme, het Stalinisme in die tijd. Saloth Sar studeerde elektrotechniek maar behaalde geen diploma omdat hij zich meer verdiepte in het communisme dan in zijn studies.
In 1953 keerde hij terug naar Cambodja waar hij zich in 1960 aansloot bij de Cambodjaanse en Vietnamese communisten. De communistische partij werd aanvankelijk geleid door Vietnamese communisten maar Pol Pot nam langzaam de macht over en veranderde in 1966 de naam van de partij in Communist Party of Kampuchea (CPK).
Saloth Sar, Brother Number One, was een Cambodjaanse Maoïstische revolutionair die de Khmer Rouge leidde van 1963 tot 1998.
Na het schrikbewind door de Khmer Rouge gevoerd van 17 april 1975 tot 7 januari 1979 was de terreur niet over. Regelmatig doken guerrillastrijders op.
Vlucht van Pol Pot en zijn aanhangers
Toen de Vietnamese troepen eind 1978 Cambodja binnenvielen om de Khmer Rouge te verdrijven, vluchtte Pol Pot per helikopter op 7 januari 1979 naar de Thaise grens. Ongeveer 30.000 Khmer Rouge aanhangers (militairen) en ongeveer 100.000 burgers volgden hem. In de jungle kon hij nog bijna 20 jaar standhouden.
De Rode Khmer bleef in de jaren 1980 in het zuidwesten van Cambodja actief en verzette zich tegen de door Vietnam gesteunde regering in Phnom Penh. De Khmer Rouge kreeg onder meer steun van de Verenigde Staten omdat de rebellengroep een ideale buffer vormde tussen het Communistisch Vietnam en het westers georiënteerde Thailand.
Pol Pot en een overblijfsel van het oude Rode Khmer-bewind bleven zich vastklampen aan de macht met een nominale erkenning van de Verenigde Naties als de rechtmatige regering van Cambodja. Vanaf 1996 stortte het Rode Khmerleger ineen. Kopstukken deserteerden en liepen over naar het Cambodjaanse regeringsleger.
Levenslang huisarrest
Tenslotte werd Pol Pot in 1997 door een volksrechtbank onder leiding van Ta Mok, Slager van Cambodja genoemd, tot levenslang huisarrest veroordeeld wegens wanbestuur.
Verdachte omstandigheden rond zijn dood
Pol Pot overleed op 15 april 1998 in Anlong Veng in de Cambodjaanse jungle van noordwest-Cambodja. Zijn officiële doodsoorzaak is een hartinfarct maar de omstandigheden rond zijn dood zijn verdacht. Zijn lijk werd op een vuilnishoop verbrand voor er officieel onderzoek gedaan kon worden naar de doodsoorzaak.
Pol Pot pleegde mogelijk zelfmoord omdat de toenmalige USA president Bill Clinton enkele dagen voordien bepaald had dat hij terecht moest staan voor zijn misdaden.
Het is niet uitgesloten dat hij om die reden het zwijgen opgelegd kreeg door andere kopstukken van de Khmer Rouge.
Pol Pot heeft zich nooit moeten verantwoorden voor zijn misdaden tegen de mensheid.
Tot aan zijn dood bleef hij volhouden dat zijn geweten zuiver was.
Met de dood van Pol Pot komt er geen einde aan de geschiedenis. Allen die deel hebben uitgemaakt van zijn regime zullen zich moeten verantwoorden.
Ta Mok, Brother Number Five, Slager van Cambodja
Ta Mok of Brother Number Five, bekend als de slager van Cambodja, was een berucht generaal van de Khmer Rouge en een belangrijk figuur in de Rode Khmer.
Hij werd beschouwd als een van de breinen achter de massamoorden.
Na de dood van Pol Pot in 1998 verving hij Brother Number One of Saloth Sar.
Ta Mok werd gevangen genomen in 1999 en naar Phnom Penh gebracht.
Hij had een zwakke gezondheid.
Hij zou terechtstaan met Duch in case 001, maar stierf op 21 juli 2006 in een militair ziekenhuis in Phnom Penh in gevangenschap zonder berecht te zijn.
Hij werd in Anlong Veng begraven dichtbij het graf van Pol Pot.
Case 002
In een rechtszaak ― case 002 ― die opende op 11 november 2011 zouden drie mannen tussen 80 en 86 jaar oud zich moeten verantwoorden voor tenminste 1,7 miljoen doden en de vernieling van een schitterend cultureel Aziatisch land.
Zij zijn de belangrijkste figuren van het Pol Pot regime die terecht zullen staan.
Khmer Rouge leden verschuilen zich achter de uitspraak “wij moesten bevelen opvolgen”.
Cambodja werd eens door koning Norodom Sihanouk bestempeld als “oasis of peace ― een oase van vrede” en een openbare aanklager noemde het een “ocean of blood ― een oceaan van bloed”.
Verwacht werd dat de rechtszaak 002 maanden, zo niet enkele jaren zou duren. Gevreesd werd dat de bejaarde beschuldigden zouden sterven voor het tot berechting kwam of dat de donorlanden de bron voor de rechtszaak zouden laten opdrogen. Japan gaf in 2011 een sponsoring van US$ drie miljoen.
Japan was de belangrijkste sponsor van het tribunaal maar de financiering dreigde op te drogen toen Japan op 11 maart 2011 te maken kreeg met een zeer zware aardbeving met een tsunami als gevolg. Het aantal doden, vermisten en gewonden was hoog. De verwoestingen waren enorm. De kerncentrale Fukushima werd zwaar getroffen waardoor radioactieve stroming vrij kwam zodat veel mensen geëvacueerd dienden te worden. Japan had hierdoor veel geld nodig voor de heropbouw.
Op 21 november 2011 is het proces eindelijk begonnen in “case 002” tegen Brother Number Two, Nuon Chea, partijideoloog; tegen Khieu Samphan, Brother Number Four, staatsleider; en tegen Ieng Sary, Brother Number Three Minister van Buitenlandse Zaken tijdens de periode van het schrikbewind van 1975 tot 1979.
Pol Pot, Brother Number One, architect van de revolutie, kon niet meer ter verantwoording geroepen worden omdat hij in 1998 onder onopgehelderde omstandigheden stierf.
Ieng Thirith ― Minister van Sociale Zaken en vrouw van Ieng Sary ― kwam vanwege Alzheimer niet voor het gerecht.
Case 002 is van groot belang voor de Cambodjaanse geschiedenis om inzicht te krijgen in de werking van de Communist Party of Kampuchea.
Hoe en waarom werd het eigen volk vermoord?
Tribunaal Case 002
Vier personen werden gearresteerd om terecht te staan in case 002.
Samen waren zij de leiders van de Khmer Rouge. Zij werden in 2007 gearresteerd.
Slechts 3 personen verschenen voor het tribunaal in 2011.
Nuon Chea, Brother Number Two, studeerde niet in Parijs in tegenstelling tot de meeste leiders van de Khmer Rouge. Hij begon zijn politieke carrière in de Communist Party of Siam in Bangkok en werd later Brother Number Two van Democratic Kampuchea. Hij groeide op in een bemiddelde familie en sprak meerdere talen.
Ieng Sary, Brother Number Three, studeerde samen met Pol Pot. Hun vrouwen, Khieu Thirith en Khieu Ponnary, waren zusters. Hij studeerde eveneens in Parijs waar hij in contact kwam met het communisme.
Khieu Samphan, Brother Number Four, was de zoon van een rechter. Hij studeerde economie en politiek in Parijs in de jaren 50. In 1959 verdedigde hij zijn succesvolle doctorale thesis “Cambodia’s Economy and Industrial Development”. Voor hij zich aansloot bij de Khmer Rouge maakte hij deel uit van de regering van Norodom Sihanouk.
De vierde persoon, Ieng Thirith, echtgenote van Ieng Sary werd ongeschikt verklaard om terecht te staan omdat zij leed aan dementia. Alhoewel zij aanvankelijk in gevangenschap verpleegd werd, is zij op 13 december 2012 vrijgelaten om thuis verpleegd te worden onder gerechtelijk toezicht.
Zij overleed op 22 augustus 2015.
Gebedsceremonie door monniken
Aan de vooravond van case 002 van het proces tegen de leiders van de Khmer Rouge hebben monniken een gebedsceremonie gehouden in de stupa van Choeung Ek.
De stupa van The Killing Fields is gevuld met schedels, botten en kleding van slachtoffers die hier terechtgesteld werden na ondervraging en marteling in S-21 gevang.
Ongeveer 160 overlevenden van het Khmer Rouge regime woonden de herdenkingsdienst bij.
Openingsdag proces in case 002
Vanaf 5 december 2011 werden slachtoffers van het Pol Pot regime gehoord. De zittingen waren voor het publiek toegankelijk. Velen hebben hiervan gebruik gemaakt.
Tijdens de openingsdag op 11 november 2011 lazen de openbare aanklagers, Ms Leang en Mr Cayley, de beschuldigingen voor.
Zij zeiden dat de beschuldigden het land in een oceaan van bloed veranderd hadden.
De Britse openbare aanklager Andrew Cayley zei:
“Ze namen van het volk alles af wat het leven waard maakt geleefd te worden: familie, geloof, opvoeding, een plaats om kinderen op te voeden en een plaats om uit te rusten”.
“Niemand in dit land is ongeschonden gebleven bij wat de oudere mannen hebben gedaan”.
Openbaar aanklager Chea Leang beschreef de gruwelijkheden tijdens het schrikbewind als een systeem van wreedheden die elke verbeelding tarten.
Er was de gedwongen uittocht van Phnompenners uit hun stad in april 1975. Mensen werden omgebracht met hun handen op de rug gebonden.
Zij beschreef scenes van kannibalisme, marteling en het tot bloedens toe slaan van mensen. Er was geforceerde arbeid zoals zoutwinning waarbij de benen van de mensen opgegeten werden door het zout.
Vrouwen hadden niets om zich te verzorgen tijdens de menstruatie periode zodat zwermen vliegen op hen neerstreken. Anderen werden gemarteld en op barbaarse wijze gedood. Iedere vorm van persoonlijke eigendom was verboden.
Huwelijken werden georganiseerd. Koppels die zonder toestemming verliefd waren, konden worden doodgeknuppeld. Iedere vorm van godsdienst werd verboden zodat monniken niet langer veilig waren. Monniken werden bestempeld als bloedzuigende parasieten. Pagodes werden omgevormd tot varkensstallen. Mensen moesten zware arbeid verrichten op de velden en kregen nauwelijks te eten. Er was hongersnood.
Andrew Cayley’s pleidooi was erg bewogen. Hij pleitte voor het schuldig bevinden van de aangeklaagden door hen rechtstreeks verantwoordelijk te stellen voor de dood van ongeveer 2 miljoen mensen tijdens het Pol Pot regime.
Zij stalen decennia van ontwikkeling en voorspoed, zij zijn verantwoordelijk voor de doden in iedere Cambodjaanse familie, zij namen alle notie van wet en sociaal gedrag weg. Geen enkele Cambodjaanse familie is ongeschonden gebleven.
De beschuldigden stonden terecht voor genocide, misdaden tegen de mensheid, slavernij en marteling. Eveneens voor oorlogsmisdaden met opzettelijk doden en opzettelijk doen lijden. Zij zijn beschuldigd moordenaars te zijn van een volledige generatie Cambodjanen.
De beschuldigden bleven onbewogen.
Nuon Chea, Brother Number Two
Nuon Chea (85 jaar) verklaarde tijdens de 2e dag van het proces dat hij tijdens de revolutie de belangen van de natie en het volk behartigde.
Volgens hem verliet hij zijn familie om zijn land te dienen. De bedoeling was het moederland vrij te maken van kolonisatie, agressie en onderdrukking.
Hij beschuldigde Vietnam van zijn “dream to conquer” Cambodja. Alles was onder de controle van Vietnam, Hanoi en Ho Chi Minh.
Deze misdaden ― oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid en genocide ― waren geen misdaden van Cambodjanen. Het waren de Vietnamezen die de Cambodjanen doodden.
Hij vergeleek Vietnam met een python die langzaam een jong hert wurgt. Hij beschuldigde eveneens de bombardementen door de USA tijdens de regering van Lon Nol. Hij gaf toe dat er moeilijkheden waren zoals een tekort aan voedsel.
Nuon Chea werd samen met Khieu Samphan op 7 augustus 2014 tot levenslange opsluiting veroordeeld voor misdaden tegen de mensheid.
In beroep werd in 2016 de levenslange opsluiting behouden.
In 2018 werd hij bovendien voor genocide veroordeeld.
Minderheidsgroepen zoals Etnische Vietnamezen en Cham (Moslims) werden tijdens het schrikbewind uitgemoord. Hij werd onder andere veroordeeld voor de gedwongen evacuatie van duizenden uit Phnom Penh en andere gebieden en voor het ten uitvoer brengen van martelingen en moorden van meer dan 14.000 mensen in het beruchte gevang Tuol Sleng of S-21.
Hij overleed op 93-jarige leeftijd, op 4 augustus 2019, in gevangenschap.
Hij hield tot op het laatst zijn onschuld vol.
Ieng Sary, Brother Number Three
Ieng Sary was een van de drie overgebleven leiders van de Khmer Rouge die terecht stonden op beschuldiging van genocide, misdaad tegen de mensheid en oorlogsmisdaden in een door de UN-gesteund tribunaal in Phnom Penh.
Ieng Sary (86 jaar) ― zwager van Pol Pot en vroegere minister van Buitenlandse Zaken tijdens het Khmer Rouge regime ― trachtte op zijn manier het proces te verstoren. De eerste dag had hij om een andere stoel gevraagd omdat hij pijn in de rug zou hebben en het proces in de rechtszaal niet kon uitzitten. Nu verklaarde hij dat hij te uitgeput was om te antwoorden en vroeg of zijn advocaat in zijn plaats de lezing mocht doen. Dit werd door de rechter geweigerd.
Uiteindelijk liet Ieng Sary weten dat hij vond dat hij niet zou moeten terechtstaan zolang geen uitspraak gedaan is over de “royal pardon and amnesty” die hij in 1996 van de koning en de co-prime ministers, prins Ranariddh en Hun Sen, ontving.
Toch zou hij zijn medewerking blijven geven.
Ieng Sary’s proces startte in november 2011.
Ieng Sary stierf op de leeftijd van 87 jaar op 14 maart 2013 in het “Khmer-Sovjet Vriendschap Ziekenhuis” waar hij 10 dagen eerder opgenomen was wegens hartproblemen.
Hij stierf voor de rechtbank een veroordeling uitsprak.
Khieu Samphan, Brother Number Four
Khieu Samphan kreeg op 13 november 2007, de dag nadat Ieng Sary en zijn vrouw gearresteerd werden, op 76-jarige leeftijd een beroerte.
Nadat hij het ziekenhuis mocht verlaten op 19 november, werd hij gearresteerd door het Cambodjaanse Tribunaal op beschuldiging van misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden.
Als Staatshoofd tijdens het schrikbewind van 1975 tot 1979 was Khieu Samphan een van de machtigste mannen van de Khmer Rouge.
Op de 2e dag van de zitting was Khieu Samphan scherp in zijn antwoord.
Hij beschuldigde de openbare aanklagers van verzinsels. Volgens hem wist hij niets van vreselijke toestanden tijdens het regime.
Khieu Samphan bestempelde zichzelf als een patriot en een vrijheidsstrijder die handelde voor het welzijn van het Cambodjaanse volk. Hij stelde de vraag of de openbare aanklagers dachten dat hij terechtstellingen gezien zou hebben. Hij zei het absurd te vinden dat Angkar individuele instructies zou gegeven hebben voor gedwongen huwelijken en het toekijken of deze geconsumeerd zouden worden. Hij zei dat hij andere dingen te doen had dan seks van mensen controleren. Hij had een land te leiden.
Volgens hem was er geen beleid om mensen uit te hongeren of hen uit te moorden. Er werd altijd rekening gehouden met hun welvaart.
In zijn laatste statement zei hij:
“We did not exterminate our people”.
Hij werd samen met Nuon Chea veroordeeld op 7 augustus 2014 tot levenslange gevangenisstraf.
Op 16 november 2018 werden Khieu Sampan en Nuon Chea bovendien tot levenslang veroordeeld wegens genocide.
Khieu Samphan werd op 27 juli 1931 geboren. Hij is nu nog de enige overlevende van de veroordeelde Khmer Rouge leiders. Zijn beroep tegen de veroordeling wegens misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden werd in 2016 verworpen. Het vonnis levenslang werd weerhouden.
Hij tekende beroep aan tegen zijn veroordeling wegens genocide. Die uitspraak wordt ten vroegste in 2022 verwacht. Zelfs als hij vrijgesproken zou worden van genocide zal hij in gevangenschap sterven gezien hij voor andere misdaden tot levenslang veroordeeld is.
ECCC zal met een slotverklaring moeten komen betreffende het beroep door Nuon Chea aangetekend tegen de veroordeling wegens genocide om het dossier te sluiten na diens dood.
Slechts 5 personen stonden terecht in cases 001 en 002 ― twee beschuldigden stierven voordat hun proces ten einde was
Slechts een persoon ― Kaing Guek Eav, een vroegere bevelvoerder van de gevangenis Tuol Sleng of S-21, beter bekend als Duch ― was door het tribunaal in case 001 veroordeeld sinds het in 2006 begon met de procesvoering tegen de leiders van de Khmer Rouge.
- Duch, Nuon Chea en Khieu Samphan werden veroordeeld.
- Ta Mok stierf in gevangenschap maar kreeg geen proces.
- Ieng Thirith kwam vrij wegens dementie.
- Ieng Sary stierf voordat het gerecht een uitspraak deed.
Het terechtstaan van slechts 5 personen in cases 001 en 002 is niet acceptabel voor de Cambodjaanse bevolking.
Het is dan ook niet onredelijk nog meerdere zaken te behandelen.
Het is niet de bedoeling iedereen met bloed aan de handen te berechten.
Het zouden honderden, zo niet duizenden personen betreffen en het zou sociale chaos en instabiliteit veroorzaken wat tegen het verzoeningsproces werkt.
Cases 003 en 004
In de herfst van 2010 gaf Hun Sen zijn mening over de rechtszaken aan de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties Ban Ki-moon tijdens diens bezoek aan Phnom Penh.
Na het succesvol berechten van de vier oude leiders in case 002 is geen andere zaak meer toegestaan om behandeld te worden door ECCC.
Het valt moeilijk te zeggen of deze rechtszaken, 003 en 004, behandeld zullen worden door het tribunaal. Niet alleen zijn de verdachten op hoge leeftijd maar ook de getuigen zijn verouderd zodat de herinneringen vervaagd zijn.
Al sinds 2009 wordt onderzocht wie aangeklaagd moet worden en wie zal terechtstaan. Cases 003 en 004 zijn het middelpunt van voortdurend dispuut van de onafhankelijke autoriteit ECCC om aan te geven wie aangeklaagd zal worden en wie zal moeten terechtstaan.
Bovendien heeft het Khmer Rouge Tribunaal te maken met corruptie en de voortdurende druk van de Cambodjaanse regering om de zaken te sluiten.
Volgens jurist Cayley is het zeer zorgwekkend dat de regering van Cambodja het tribunaal beïnvloedt.
Voor de bevolking is er geen verzoening zolang de geschiedenis ontkent wordt.
Een bijkomend aspect is de financiering van het tribunaal. Het is niet uitgesloten dat de donorlanden de bron van inkomsten zullen opdrogen. Tot 2011 werd al US$ 150 miljoen besteed aan het Khmer Rouge Tribunaal. Japan was de grootste sponsor.
Het Cambodja-Tribunaal bijna failliet
Andrew Cayley, Internationale co-hoofdaanklager van het tijdelijke hof in Phnom Penh, liet in december 2012 via de Britse krant The Guardian weten dat het Cambodja-Tribunaal bijna failliet was. Het hof is voor de berechting van de nog in leven zijnde misdadigers van het Rode Khmer-bewind aangewezen op donaties.
Zwitserse rechter Laurent Kasper-Ansermet
Inmiddels was de Zwitserse rechter Laurent Kasper-Ansermet in 2011 aangekomen in Phnom Penh. Hij zou rechter Siegfried Blunk vervangen en de onderzoeken in cases 003 en 004 heropenen.
De Internationale Rechter werd tegengewerkt door Cambodja. Laurent Kasper-Ansermet kreeg geen erkenning van de Cambodjaanse regering om de cases 003 en 004 te onderzoeken. Hij werd in zijn onderzoeken tegengewerkt door zijn Cambodjaanse verantwoordelijke, rechter You Bunleng.
Volgens alle Cambodjaanse rechters had rechter Laurent Kasper-Ansermet geen autoriteit om enige beslissing te nemen. Hij vroeg in het voorjaar van 2012 de Cambodjaanse Hoogste Raad van Magistratuur disciplinaire maatregelen te nemen tegen zijn Cambodjaanse tegenspeler, rechter You Bunleng, maar de klacht werd afgewezen.
Ten gevolge van een onhoudbare situatie waarbij hij constant gedwarsboomd werd, diende de Zwitserse rechter zijn ontslag in op 19 maart 2012.
In 2015 nog niemand gearresteerd
Volgens de UN was het noodzakelijk een andere Internationale Rechter te benoemen om alsnog de cases 003 en 004 te onderzoeken. Rechter Harmon werd aangesteld.
Ondanks alle vooronderzoeken sinds 2008 werd niemand gearresteerd en in voorlopige hechtenis genomen. Al door de Zwitserse rechter was gevraagd vier hoog geplaatste officieren die deel uitmaken van de Cambodjaanse regering door mede-procureurs te ondervragen in case 003 betreffende beschuldigingen van Khmer Rouge oorlogsmisdaden in de omgeving van de Cambodjaanse-Vietnamese grens.
De Cambodjanen weigerden dit.
In 2015 was nog niemand gearresteerd. De Internationale Rechter had hiertoe wel opdracht gegeven maar de Cambodjaanse politie weigerde de beschuldigden te arresteren.
Rechter Harmon gaf zijn ontslag in 2015. Nadien werd een andere rechter benoemd.
Case 003
Meas Muth, commandeur van de zeemacht
In case 003 werd Meas Muth, geboren 10 augustus 1938 in de provincie Kampot, commandeur van de zeemacht, aangeklaagd voor genocide, misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden, huiselijke strafbare feiten, moorden in verschillende delen van het land en op de omringende eilanden.
Meas Muth had nauwe banden met de Khmer Rouge. In 1970 (juiste datum niet bekend) huwde hij met een dochter van Ta Mok, Khom die in 1947 geboren werd maar helaas door ziekte stierf in 1977. Meas Muth was een loyale schoonzoon die orders opvolgde. Door Khieu Samphan en Duch werd Meas Muth bestempeld als lid of assistent.
Alhoewel er twee aanhoudingsbevelen afgegeven waren om Meas Muth te arresteren, bleef hij op vrije voeten en leeft hij in betrekkelijke vrede in de Battambang provincie. Eerste Minister Hun Sen bleef zich verzetten tegen zijn veroordeling.
Volgens de drie Cambodjaanse rechters zou een aanhouding vernederend zijn en de eer en waardigheid van Meas Muth onherstelbaar aantasten.
Alhoewel de Internationale rechters hem schuldig bevonden aan de hem ten laste gelegde beschuldigingen, argumenteerden de Cambodjaanse rechters dat Meas Muth niet berecht zou moeten worden door het Khmer Rouge Tribunaal ECCC.
Op 28 november 2018 was de uitspraak tweezijdig doordat er geen overeenkomst bereikt was door de Nationale en Internationale rechters.
Volgens deze laatsten was Meas Muth wel degelijk schuldig aan de misdaden terwijl de Nationale rechters hem vrijspraken.
De Internationale rechters oordeelden dat Meas Muth een van de meest verantwoordelijke was voor de moorden tijdens de DK-periode. Zij veroordeelden hem.
Volgens de Nationale rechters behoorde Meas Muth niet tot het hogere kader van leiders tijdens het Pol Pot regime en daarom valt hij niet onder de jurisdictie van ECCC. Hij had wel diverse rollen gespeeld tijdens het regime.
De Internationale rechters zijn het niet eens met alle argumenten aangehaald door de Nationale rechters en proberen de wraking ongedaan te maken.
Meerdere Internationale onderzoeksrechters hebben zich over de vastgelopen dossiers 003 en 004 gebogen maar zijn telkens gestuit op de tegengestelde uitspraken van de Nationale rechters.
Op 7 april 2021 werd in een slotfase door de rechters van ECCC verklaard dat Meas Muth, inmiddels ver in de 80, behoorde tot diegenen die verantwoordelijk waren voor de misdaden begaan door de Khmer Rouge maar dat de Internationale Rechters zich zullen neerleggen bij de niet-ontvankelijk verklaring van de Nationale Rechters.
Meas Muth behoorde nooit tot de belangrijkste leiders van de Khmer Rouge. Hij was ook niet de meest verantwoordelijke persoon.
Omdat er mooie successen door het Tribunaal zijn behaald in cases 001 en 002 moet de UN zijn betrokkenheid in andere cases stopzetten om te voorkomen dat de successen ondermijnd worden.
Sou Met, commandant bij het leger
Sou Met werd eveneens aangeklaagd in case 003. Bij de Khmer Rouge fungeerde hij als commandant bij het leger. Samen met Meas Muth zou hij mensen aangehouden hebben en op transport gezet hebben naar S-21 gevangenis in Phnom Penh.
Sou Met stierf op 2 juni 2015 waardoor de gerechtsprocedure tegen hem gestopt werd.
Case 004
In case 004 werden 3 personen aangeklaagd.
Im Chaem, districtshoofd in de noordelijke provincie Banteay Meanchey
Bij de aanklacht door rechter Harmon in maart 2015 was zij afwezig. Zij werd aangeklaagd voor moord, krijgsgevangenschap, uitroeiing, opsluiting, vervolging op politieke gronden en andere inhumane daden. Zij werd ervan beschuldigd in een werkkamp toezicht gehouden te hebben op het doden van duizenden mensen.Volgens Eerste Minister Hun Sen kon de aanklacht leiden tot burgeroorlog gezien hij handelde zonder de toestemming van zijn tegenspeler Nationaal Rechter You Bunleng. Volgens Cambodja zouden enkel hogere ambtenaren berecht mogen worden door ECCC en niet de personen die onder hen dienden.
Toch was er voldoende bewijs van schuld en voldeed de beschuldigde aan de wettelijke vereisten om voor dit gerechtshof te verschijnen.
Op 17 februari 2017 werd haar zaak onontvankelijk verklaard door ECCC omdat het hof persoonlijke jurisdictie miste.
Ao An, adjunct-secretaris
Ao An (004/02), adjunct-secretaris werd aangeklaagd voor gedwongen huwelijken, deportatie, krijgsgevangenschap.
Op 10 augustus 2020 werd de rechtszaak tegen Ao An door ECCC na 13 jaar onderzoek en gebakkelei tussen de drie Nationale en twee Internationale Rechters stopgezet.
Volgens de Internationale onderzoeksrechters waren er voldoende bewijzen om Ao An aan te klagen.
De Nationale rechters vroegen om alle vorderingen te seponeren.Ao An hield zijn onschuld vol en vroeg om alle klachten tegen hem in te trekken.
Niettegenstaande dat de rechters het erover eens waren dat er een groot aantal slachtoffers in de centrale zone van Democratic Kampuchea was, achtte ECCC dat Ao An niet door een Internationaal Gerechtshof berecht moest worden omdat er geen onherroepelijke tenlastelegging was.
Ao An stierf op 6 november 2020 in de provincie Battambang op de leeftijd van 87 jaar drie maanden nadat hij was vrijgesproken van misdaden tegen de mensheid.
Yim Tith, dienstdoend secretaris van de Khmer Rouge
Yim Tith (004/02 ― de nummering is niet duidelijk) was dienstdoend secretaris van de Khmer Rouge. Hem werd hetzelfde ten laste gelegd als Ao An.
Hij zou 82 of 83 jaar zijn in 2015. Na het aanhoren van de aanklachten in 2015 uitgesproken door ECCC, keerde hij terug naar zijn huis in de provincie Battambang. Hij was nu een rijke zakenman.
Op 14 juni 2017 werden alle onderzoeken stopgezet.
Ook hier zijn de meningen van de Nationale en Internationale rechters niet met elkaar in overeenstemming.
Volgens de Nationale onderzoeksrechters vallen de terreurdaden begaan door Yim Tith niet onder de jurisdictie van ECCC. Yim Tith behoort niet tot de leiders van DK. Hij hoorde niet tot het hogere kader wat in staat was vijanden te vermorzelen. Hij behoorde niet tot diegenen die het meest verantwoordelijk waren voor de gruweldaden.
Volgens de Internationale onderzoeksrechters vallen de begane misdaden wel degelijk onder de jurisdictie van ECCC. Het betreft genocide van de Khmer Krom, oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid zoals moord, folteringen, gevangenschap, deportatie, gedwongen huwelijken zowel als inbreuken op huiselijke vrede volgens Cambodjaanse wet. Zijn acties waren te vergelijken met die van de andere aangeklaagden en zelfs met die van Duch. Zijn acties zouden soms zelfs wreder geweest zijn.
Er kan geen twijfel zijn volgens de Internationale rechters dat Yim Tith zich zal moeten verantwoorden voor zijn misdaden voor ECCC.
Waarschijnlijk komt er nooit een veroordeling van Yim Tith. De rechtszaken in cases 003 en 004 zijn vastgelopen omdat er tegengestelde uitspraken zijn van Internationale en Nationale Rechters.
De procesvoering is niet afgerond
Het proces tegen de leiders van de Khmer Rouge is het grootste proces sinds Neurenberg. Het is teleurstellend dat het proces tegen de nog levende Khmer Rouge leiders die velen van hun slachtoffers overleefd hebben, nauwelijks aandacht krijgt.
Hiervoor zijn verschillende oorzaken. De rechtszaak Case 002 heeft zich vele jaren voortgesleept. Het is te lang geleden dat de gruweldaden plaatsvonden en de procesvoering duurt te lang. Het gaat ongemerkt aan de wereld voorbij.
Nadien zal het leven verder gaan alsof er niets gebeurd is.
Ouders, grootouders, andere familieleden, allen Cambodjanen, hebben geleden onder het regime. Toch praten de meesten niet over wat zij meegemaakt hebben.
Is het uit schaamte? Vragen zij zich af waarom zij er destijds niets aan gedaan hebben? Of willen zij niet herinnerd worden aan die gruwelijke periode?
Na 11 jaar zijn er slechts 3 veroordelingen geweest door het tribunaal terwijl de kosten hoog opliepen. Duch werd veroordeeld in Case 001,
Nuon Chea en Khieu Samphan werden veroordeeld in Case 002.
Er is nog slechts een overlevende namelijk Khieu Samphan.
Cases 003 en 004 zijn nog niet afgerond.
Verwacht wordt dat de zaken opgeschort zullen worden als er geen fondsen meer zijn.
Het voortbestaan van ECCC is erg onzeker. De regering van Hun Sen wil geen rechtspraken meer. De tussenkomst van zijn regering ontluistert het legaat van de Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia.
Volgens Hun Sen zouden meerdere aanklachten en veroordelingen tot burgeroorlog kunnen leiden. Hun Sen behoorde zelf tot de Khmer Rouge evenals vele huidige regeringsleiders. Bovendien is de Cambodjaanse wetgeving erg zwak.
Naast politieke interventie is er corruptie. Vele tientallen miljoenen zijn besteed aan de procesvoering maar er is geen transparantie. Donaties drogen op.
Het Covid-19 virus maakt dat ECCC op een laag pitje werkt. Vele Internationale Rechters en Advocaten hebben het land verlaten.
Vermoedelijk is ECCC een aflopende zaak.
De belangrijkste leiders zijn veroordeeld. Door de processen is de geschiedenis wel onder de aandacht gekomen van de Cambodjaanse jeugd en kreeg deze aandacht in het internationale recht.
Kosten van het berechten anno 2020
Tot op de dag van vandaag (2020) zou er US$ 360 miljoen gespendeerd zijn om enkele kopstukken van de Khmer Rouge te berechten. Het meeste geld kwam van donorlanden zoals Japan en Duitsland, Frankrijk, USA en UK.
In maart 2020 doneerde Japan nogmaals US$ 960 duizend, waardoor de totale bijdrage van Japan sinds de opstarting van ECCC US$ 88 miljoen bedraagt of 29% van wat de donoren gaven.
Verzoening met het verleden
Het is moeilijk de motivatie te verstaan die geleid heeft tot de Cambodjaanse genocide. Wat zou door de hoofden gegaan zijn van de Khmers Rouges met Pol Pot als leider?
Vrees moet de overheersende motivatie geweest zijn.
Hoe zou iemand monsterlijke wreedheden hebben kunnen begaan tegen eigen mensen als er niet de vrees was dat zelfs ergere dingen hem zouden overkomen?
Veel Cambodjanen hebben een trauma opgelopen tijdens het regime van Pol Pot.
Het is een lang helingsproces en vergevingsproces waarbij het aanmoedigen van mensen om openlijk te praten over de Khmer Rouge periode zou moeten helpen om angsten en stress te overwinnen. Bovendien is het voor een hele generatie een leerproces betreffende het vreselijke verleden van hun land.
Het is de bedoeling dat dit proces ― dat gehouden wordt door een Khmer Rouge Tribunaal en gesteund wordt door de UN ― het land tot verzoening brengt met het verleden.
Noten
[1] Bron: Stalin (1943)
[2] Bron: Mao Zedong (1959)
[3] Bron: Map of the Long March (1934-1935)
[4] Bron: Adolf Hitler (1935)
[5] Bron: Main building of Extraordinary Chambers in the Courts of Cambodia
[6] Bron: Emblem of the Khmer Rouge Tribunal
[7] Bron: Mak Remissa-PTC11-Feb2010
[8] Bron: Distribution_of_the_”Duch”-verdict
[9] Bronnen: wikipedia.org/wiki/Vann_Nath, khmerrougeincambodia.weebly.com/vann-naths-paintings en pasospeacemuseum.org/vann-nath
[10] Bron: Prek Sbauv, het dorp waar Pol Pot werd geboren en zijn jonge jaren doorbracht
[11] Bron: Cambodian head of state Pol Pot was the leader of the Khmer Rouge regime
[12] Bron: anlong-veng/grave-of-pol-pot
[13] Bron: Ta Mok (1999)
[14] Bron: Graftombe van Ta Mok
[15] Bron: Deze foto werd overgenomen uit het tijdschrift GLOBE Southeast Asia, June 2013.
[16] Bron: Overlijden Ieng Sary (14 maart 2013)
[17] Bron: Meas Muth
[18] Bron: Im Chaem
[19] Bron: Ao An
[20] Bron: Yim Tith
[21] Bron: Overlijden Ieng Sary (14 maart 2013)
