Waarheid en wijsheid

Hans Feddema

Column op Filosofisch Café Leiden, 1-10-2017

Wat m’n column betreft aarzelde ik even of ik al iets over ‘t mooie boek van Manuel Kalsky ‘Tussen Waarheid en Wijsheid’ zou zeggen, omdat we waarheid meer gaan zien als hypothese of iets vloeibaars, het zoeken er naar nooit eindigt, waarheid vele gezichten heeft en meer met symboliek dan met ratio te maken heeft.
In m’n vorig jaar uitgekomen boek ‘Keizer Zonder Kleren, Ken jeZelf, het Goddelijke als Kracht en het Dogma Voorbij’, laat ik een analoog geluid horen. Ook dacht ik even aan hedendaagse mythen, ontstaan rondom oorlog of imposante figuren als Maarten Luther, die trouwens ook z’n zwakheden had, mythen die veelal rechtvaardigings-mythen zijn, soms om met een beroep op de ‘heilige’ waarheid het doden goed te praten, zelfs via een inquisitie die rond 1300 een hoogtepunt bereikte via de sympathieke Dominicaner orde, toen sindsdien, let wel, ‘de orde van de waarheid’ genoemd. Praktijken en mythen die na enkele eeuwen ook weer ophielden. Gelukkig maar, s.v.p. geen doemdenken: we gaan vooruit.

Rob Wijnberg schetste in De Correspondent^[1] terecht dat we een obsessie met de uitzondering hebben en zo in een cultuur van angst, cynisme en wantrouwen zitten, wat onzinnig is omdat we daardoor vergeten, dat, zegt hij ‘mensen 99% goed voor elkaar zijn en hun levens doorgaans precies verlopen zoals we verwachten. We zijn voeg ik toe hoe ook een samenleving van waarden, waarden als liefdevolle aandacht en blijheid, die levenskracht geven en energie voor positieve attituden. Sprak ik net over een vloeibare waarheid, socioloog Zygmunt Bauman noemt de moderne samenleving in een andere zin ook ‘vloeibaar’. Blijvende verbintenissen zouden taboe zijn, dus dat we bij wat we doen en wie we zijn — werk, woonplaats, relaties, vriendschappen, lidmaatschappen -, die of dat zo weer inwisselen, zoiets van: je bent getrouwd maar zo weer vrijgezel en vice versa. Vloeibaar ook qua identiteit, waarbij we ons bijv. wel religieus voelen dan wel boeddhist, daoïst of christen tegelijk zijn, maar niet in een ‘club’.

Ik richt ik me in deze filosofische column voorts op onze innerlijke reis als ‘mensen van de weg’. Dit niet omdat er in Tivoli het WaanzinFestival van filosofen was, ook niet omdat Petra Stienen op 4 november een lezing over de Graal hield, maar omdat de Maand van Geschiedenis dit jaar Geluk als thema heeft, iets waar Parcival en Odysseus met hun onderweg zijn ook naar zochten. Verbinden met de ander kan alleen als je in verbinding bent met jezelf.

Los van de komst kwantumcomputer, die een onwaarschijnlijke invloed zal gaan hebben op onze werkelijkheid, zijn vandaag wetenschappers zelfs bezig zijn met computers die meer op mensen lijken, ja dan ook hun nare trekjes overnemen. Te gek, maar het is voorshands dus niet onzinnig bij het proces van individualisering, waarin de mens nogal op zichzelf staat, wat stil te staan bij z’n innerlijke reis of hoe we rust kunnen vinden in onszelf te midden van de hectiek van alle dag. Een tijd dat mensen als Griet Op den Beeck drama’s uit de kindertijd jaren kunnen verdringen en het zich dan ineens herinneren. Een tijd waarin er volgens filosoof Dennis Auwele ‘nooit zoveel zelfmoordpogingen zijn geweest of mensen in behandeling zijn voor depressie of ‘burn out’, terwijl als we eerlijk zijn, het leven in NL bepaald niet zo slecht is^[2].
Dus de vraag of we nog geluk kunnen vinden, niet in waar en wat je bent maar in ‘wie je bent’, niet uiterlijk, maar qua innerlijke groei of levenskunst. Anders gezegd, kunnen wij in de woorden van hoofdredacteur Heuts van Filosofie Magazine^[3], ‘verslaafd als we zijn aan verre reizen en dure spullen, nog ons ‘ego overstijgen’. Zijn we, zeg ik dan, in staat om onze emoties en angsten serieus te nemen zonder ze weg te stoppen?

Erik van Zuydam, auteur van ‘De ontdekking van het nu’, meent dat de grootste verslaving van de mens niet alcohol, drugs, eten, gokken aandacht of seks is, maar dat de wijdst verbreide verslaving is die aan het denken, de duizenden zinloze gedachtenkronkels die zich iedere dag ongevraagd in ons bewustzijn opdringen en ons nogal eens uit de slaap houden. Ontdekking van een stille ruimte of aanwezigheid in ons kan naast zijn in het nu slechts dit mentale geraas in ons doen verstommen.

Er is geen weg naar geluk, geluk is de weg

De beste samenleving zei ‘n Britse filosoof, is die waarin de burgers het gelukkigst zijn. In die zin scoorde Bhutan eens het hoogst. Hoe de denkverslaving daar is weet ik overigens niet.
Herman Pleij noemt geluk ‘iets wat je overkomt’. Prima, maar ben ‘t niet hem eens dat je daar niets voor kunt doen. Je kunt dat wel, anders vergeet je je innerlijke reis en je levensmissie, wat ook geldt voor de uitspraak’ Ieder heeft het recht zich goed te voelen’. Ook al is het ook weer niet functioneel het je niet goed voelen sterk te bestrijden, omdat je dat dan veeleer voedt. Is er ellende in je leven, dan beter dit even een tijdje te omarmen en het te doorleven en het zo te overstijgen.
Ik hield eens een lezing voor de Leidse Geluksroute onder het thema ‘Geluk als een op zoek zijn naar datgene wat in jezelf zit’. Het is ook vaak een onjuiste perceptie te denken dat er ‘iets mis met je’ is. Of zoals Wanninge zegt: ‘Er is geen weg naar geluk: geluk is de weg’. Zo iets van: Er is geen weg naar vrede: ‘vrede is de weg’, in pelgrims-termen dus het onderweg zijn als een Parcival en zo in contact komen met het innerlijke Zelf.
Ja 1) zo meer vanuit het hart, 2) vanuit zelfkennis en 3) vanuit intuïtie proberen te leven, en 4) je niet vereenzelvigen met onze dwanggedachten: zie daar wegen voor het verkrijgen van innerlijke harmonie en rust met al gauw ook een blije uitstraling.

Naast de in onze stresssamenleving populaire mindfullness en yoga lijkt meditatie — NB het laatste jaar heb ik de mooie vrij gekomen 1^e verdieping opengesteld voor yoga-, qi gong-, LETS- en ook meditatiegroepen, woensdagavond is er zo zenmeditatie — in deze dan ook functioneel. Meditatie geeft volgens onderzoekers behalve verandering in hartslag en hormoonbalans ook (in door een EEG geregistreerd) geluksgevoel. Los daarvan is het ook een weg lijkt het via zelfhulp, wat recent zeer ‘in’ is, te proberen via affirmatie negatieve gevoelens te vervangen door de positieve.

Bij die wandelweekenden in de Brabantse vennen werkte ik tenslotte ook wel met het enneagram om onze beperkingen te ontdekken, zoals men ook deed via de inwijdingsscholen, waarbij het leven als ’n leerschool werd gezien, als inwijding voor de ziel op aarde, en minder voor het ‘hiernamaals’ zoals in de middeleeuwen.
Dat enneagramspel kan ik aanraden, dus het ontdekken van jezelf onder de 9 enneagram-typen en ook hoe de beperkingen van je type te overstijgen.

Tenslotte:

Maximalisten zijn minder gelukkig dan minimalisten. De laatste zijn tevreden met wat goed of voldoende is in het leven en de eerste hebben een grondhouding van het allerbeste te willen en ontevreden te zijn, als dat niet lukt en steeds naar anderen te kijken, Veel vergelijken maakt hoe ook minder gelukkig.

Noten

^[1] De Correspondent (https://decorrespondent.nl/), eind september 2017
^[2] Uit: Volzin, Magazine voor religie en samenleving. Barneveld: BDU-media, april 2017
^[3] Uit: Filosofie Magazine, Utrecht: Veenmedia, september 2017
^[4] Bron: Enneagram