Vrouwen als reddende engel

Wim Lamfers

‘In Leningrad gingen alle papa’s dood. Die stierven vrij snel, maar de mama’s hielden stand. Die mochten kennelijk niet sterven. Wie had zich anders om ons bekommerd?’^[1]

Tijdens het negenhonderd dagen durende beleg van Leningrad gingen duizenden mannen dood, maar nog veel meer aan het front en in de honderden concentratiekampen. Aan het front sneuvelden veel mensen, omdat Stalin, net als Hitler, domme bevelen gaf door gebrek aan strategisch inzicht.
De Gulag had Stalin nodig om de bevolking angst in te boezemen en de door kapitale fouten verzwakte economie, die vóór 1917 nota bene dubbele groeicijfers kende, enigszins draaiende te houden. Stalin voerde op allerlei fronten oorlog tegen de eigen bevolking. Dat miljoenen mensen een onnodige, zinloze dood stierven was slechts een kwestie van statistiek in een eindeloze, onoverzichtelijke bureaucratie.

Na de Tweede Wereldoorlog waren er niet alleen in Duitsland, maar ook in de Sovjet-Unie weinig mannen en heel veel weduwen. Vrouwen die zich ervan bewust waren koste wat het kost te moeten overleven om er voor haar kinderen te kunnen zijn. Kinderen hebben immers een mama nodig en pas in tweede instantie een papa. Voor de zoveelste keer bewezen vrouwen het sterkste geslacht te zijn

Sinds 1945 is er in Rusland, ondanks veel gezwets over vrede, (verplichte) collecten voor het vredesfonds (waar is dat geld gebleven?) en veel propagandaspandoeken met daarop het woord vrede, niets veranderd. Opnieuw is er oorlog, ook al mag men dat woord niet gebruiken.

Tijdens de ‘speciale militaire operatie’

Net als in de vorige oorlog begraven vrouwen hun geliefde doden, in Oekraïne en in Rusland. Ook nu sneuvelen er heel veel mannen en blijven er wanhopige vrouwen achter. Vrouwen die geen tijd hebben om te rouwen. Vrouwen die zich moeten verbijten. Vrouwen die door moeten, ter wille van de kinderen, die ook hun verdriet hebben. Vrouwen die van huis en haard verdreven zijn, omdat zij hebben moeten vluchten voor het geweld of omdat zij zijn gedeporteerd. Vrouwen die machteloos moeten toezien hoe haar huis of flat tot een ruïne is verworden na een beschieting. Vrouwen die voor het niets staan. Hoe moeten zij verder? Geen verzekering die de schade vergoedt.

Duizenden vrouwen in Rusland kregen in de afgelopen maanden al een lijkkist thuis, die ze niet mogen openen. Soms krijgen ze zelfs dat niet eens, maar alleen een briefje waarin staat dat haar man of haar zoon is gesneuveld. Dat hij ergens aan het front is gecremeerd om te voorkomen dat de bevolking inzicht krijgt in de ernst van de situatie staat er niet bij. Dat in Rusland sinds 1917 een mensenleven niet in tel is ook niet. De beloofde compensaties voor een gesneuvelde echtgenoot of zoon en voor de begrafeniskosten komen nooit. Tussen theorie en praktijk gaapt in Rusland al meer dan honderd jaar een diepe kloof, sinds de zogenaamde revolutie, die het leven niet ten goede heeft veranderd.

Ondanks alles moeten vrouwen door

Voor rouw is geen tijd en gelegenheid. Daarvoor zijn vrouwen in Rusland elke dag weer veel te druk. Elke dag staan vrouwen in de rij voor een winkel om, als zij eindelijk aan de beurt zijn, te horen dat het gevraagde product niet voorradig is. Na een lange werkdag en zwaar werk moeten zij bekaf boodschappen doen, eten klaarmaken, de was doen, het huis schoonmaken, haar kinderen opvoeden, kortom hoe dan ook zien te overleven, ter wille van de kinderen.

Vrouwen in Rusland hebben een enorm incasseringsvermogen en een grenzeloze berusting. Zouden wij armoede, intimidatie en onrecht net zo gelaten ondergaan? Al eeuwenlang kunnen zij tegenslagen, verdriet, een hard klimaat en barre leefomstandigheden verdragen zonder te klagen. Al eeuwenlang leggen zij alle ellende voor aan de Moeder Gods. De Moeder van smarten had ook geen gemakkelijk leven, weet ook wat pijn en verdriet met een mens doen.

Vrouwen in Rusland moeten doorgaan, alsmaar doorgaan, tot ze er doodmoe bij neervallen. En als moeder er niet meer is, is oma er om voor de weeskinderen te zorgen.
Want als de kinderen, wat God verhoede, in een kindertehuis belanden, komt er niets van hen terecht. In een kindertehuis is er alleen maar geschreeuw en slaag in plaats van aandacht en liefde. Wie in een tehuis is opgegroeid is getekend voor het leven, wordt een leven lang nagewezen, gediscrimineerd, afgewezen bij sollicitaties in plaats van geaccepteerd als medemens. Meisjes worden in een kindertehuis vaak misbruikt en komen daardoor in de mensenhandel en de prostitutie terecht. Waar besteedt de jeugdzorg echt zorg aan mensen?

Vrouwen in Rusland zijn onmisbaar in een keiharde maatschappij, die geen samenleving is. Vrouwen schenken het leven en dragen het leven. Vrouwen leven niet voor zichzelf, maar voor anderen. Vaak worden zij het slachtoffer van zoveel inzet, want wie houdt dat vol, nooit aan jezelf toekomen, maar er altijd alleen maar zijn voor anderen? Vrouwen bekommeren zich om haar kinderen. Maar wie bekommert zich in een vrouwonvriendelijke maatschappij om vrouwen?

Vrouwen leven in angst en zorgen, in Oekraïne en in Rusland. Wie heeft begrip voor haar? Het Rusland van Poetin kent net als het Rusland van Stalin amper psychologen, psychiaters of maatschappelijk werkers. Rusland kent alleen maar lijden, geen medelijden. Dan zit er niets anders op dan dat door het leven geslagen vrouwen troost zoeken bij elkaar, elkaar overeind houden.

Gedeelde smart is halve smart, zegt men. Maar voor hoeveel troost staat een mens open in tijden van rouw? Hoeveel pijn en verdriet kan een mens verdragen?

^[1] Alexijevitsj, Svetlana (2018). De laatste getuigen Kinderen in de tweede wereldoorlog. Amsterdam: De Bezige Bij, p 243.