Overdaad schaadt

Wim Lamfers

Ze hebben hun eigen ziel uitgeput
en nu vergrijpen ze zich aan de aarde …

Wladimir Maximov^[1]

Geluk gehad, snel carrière gemaakt, miljoenen verdiend. Wie het breed heeft, laat het breed hangen. Er goed van leven is overal je gezicht laten zien, vaak buiten de deur eten en ergens ver weg vakantie houden. Hoe meer, hoe verder, hoe beter; het kan niet op. De nieuwste opvallende auto rijden, je kleden volgens de laatste mode, je huis laten inrichten door een binnenhuisarchitect, die op dat moment ‘trendy’ is. Persoonlijke smaak valt bij parvenu’s niet te bespeuren. Alles doet protserig en kil aan. Voegt al die overdaad iets extra toe aan het leven of is ook dat slechts relatief?

Wie en wat gaat er schuil achter al die overvloed, die vaak gepaard gaat met gebrek aan goede smaak? Is al die overdaad een compensatie voor een leeg bestaan? Waarom hebben die rijke mensen op hetzelfde moment een … en spreken zij op hetzelfde tijdstip allemaal over …? Wie zijn zij zelf eigenlijk? Of zijn zij alleen maar een exponent van …, een kloon van … in plaats van zichzelf? Veel uiterlijk vertoon, maar weinig binnenkant. Hoeveel zelfkennis hebben parvenu’s eigenlijk?
Het oud-Griekse adagium ‘ken U zelf’ is o zo wezenlijk, o zo fundamenteel.

Waar ‘je leeft maar één keer’ de toon aangeeft mag je vooral niets missen, is alles wat je niet gedaan of niet beleefd hebt een gemiste kans. Als je zo snel leeft en zo veel moet, loop je het risico achteloos aan veel voorbij te gaan. Loop je bij een overvol leven niet achter jezelf aan, jezelf voorbij? Is dat snelle en vele niet dodelijk vermoeiend in plaats van heerlijk ontspannend?

In de ‘Erlebnisgesellschaft’ (Gerhard Schulze) mag je je geen moment vervelen, moet je je vooral kunnen vermaken.
Blijft er dan nog wel tijd en ruimte over om stilte te beleven? Is er dan nog wel gelegenheid om even tot jezelf te komen of om ergens nader bij stil te staan?
Je holt immers alleen maar van ‘event’ naar ‘event’. Je moet tenslotte over van alles mee kunnen praten.

Wie een overvloed aan spullen en impressies in het leven heeft ervaren, heeft daardoor niet per se meer genoten van het leven dan wie intens genietend bij bepaalde gebeurtenissen of indrukken heeft stilgestaan. Wie veel heeft ervaren, heeft vaak ook veel uit die enorme hoeveelheid weer snel vergeten. Genieten heeft meer met intensiteit te maken dan met kwantiteit. Intens beleefde indrukken kunnen een mens een leven lang begeleiden. Ze keren geregeld in de herinnering terug en schenken daardoor veel voldoening. Superrijken zijn dus, met al hun ervaringen, niet per se bevoorrechte mensen, mensen die het beter hebben getroffen dan anderen.

Is alles uit het leven halen, is je uitleven wel volop leven? Of is het veeleer de leegte en de verveling die je kunnen bekruipen verdrijven, compensatie zoeken voor een gemis (terwijl je van alles hebt)? Is alsmaar behoefte hebben aan nieuwe belevenissen, prikkels en impulsen niet je energie en je ziel uitputten?
Die uitputtingsslag, zoveel schone schijn kan je lichamelijk en innerlijk niet bijbenen. Dan blijft er van je zelf, je diepste wezen weinig over. Over vervreemding gesproken dankzij een onevenwichtig bestaan vol uitersten in plaats van te kiezen voor de zo heilzame gulden middenweg (Aristoteles).

Superrijken en de wereld

In allerlei landen eten de rijken het grootste deel van de welvaartstaart zo gulzig op, dat er weinig overblijft voor de rest van de bevolking. Uitgerekend dat geringe aantal veelvraten veroorzaakt de meeste milieuvervuiling. Het overgrote deel van de bevolking veroorzaakt veel minder milieuschade, maar betaalt in verhouding veel meer voor de bestrijding van de milieuschade.
‘De vervuiler betaalt’ is dus een doekje voor het bloeden, net als het belastingstelsel, waardoor veel rijken weinig belasting betalen, alsof zorg dragen voor elkaar niet de kern van het leven is.

Slechts uit financieel oogpunt behoren veel ‘nouveaux riches’ tot de zogenaamde bovenlaag van de bevolking. Immers van wie tot de elite behoren mag je een voorbeeldfunctie verwachten, dat zij op inspirerende wijze leiding geven aan maatschappelijke processen. Tot verandering van levensstijl leidt de wetenschap enorme milieuvervuilers te zijn echter niet bij veel superrijken. Over verblinding door hebzucht, consumentisme, over dommigheid en het ontbreken van een geweten gesproken.

Jeff Bezos, oprichter van het particuliere ruimtevaartbedrijf Blue Origin^[3]

Maar liefst veertig procent(!)van de Nederlandse bevolking^[4] kan moeilijk rondkomen. Wereldwijd ligt dat percentage nog hoger. Bijna tien procent van de kinderen in Nederland in 2023^[5] en wereldwijd een veel groter aantal groeit op in armoede. Armoede drukt een pijnlijk stempel op heel je verdere leven. Dat trieste gegeven schijnt maar weinig ‘nouveaux riches’ te deren. (Financiële) hulp komt vaak van mensen die het niet zo breed hebben, in mindere mate van de superrijken.

Waar komt dat gebrek aan naastenliefde, dat egocentrisme toch vandaan? Hoe word je zo eenzelvig? Juist omdat het hun zo goed gaat, schijnen veel superrijken geen onrust te kennen over hoe het met de wereld gaat, heilzame onrust over hoe het toch gaat met al die mensen die weinig geluk hebben in het leven.
Hoeveel karakter toon je dan? Voelen deze parvenu’s zich niet medeverantwoordelijk voor de ongelijke verdeling van welvaart en welzijn in de wereld? Voelen zij niet dat uitgerekend zij verantwoordelijkheid dragen voor wie arm zijn en aan van alles gebrek hebben? Of hebben zij het lijden zozeer uit hun luxe leventje weten te verbannen dat zij de categorie ‘mede-lijden’ niet kennen? In hoeverre ben je dan nog mede-mens?

Gezien de overdaad naast schrijnende armoede blijkt ‘de mens als maat van alle dingen’ (Protagoras) niet heilzaam te zijn voor mens en milieu. De hedendaagse mens, die van alles wil hebben en beleven, blijkt vooral verwoestend tekeer te gaan. De aarde verwoestend, maar ook zichzelf uiteindelijk verwoestend. Een te groot ego levert nogal wat mensen zonder ziel, zonder karakter en een verwoeste flora en fauna op.
Aan het zorgeloze bestaan van veel ‘nouveaux riches’ zitten nogal wat schaduwkanten die reden tot zorg geven. Daarom behoren die ‘nouveaux riches’ niet tot de elite, die uitgelezen sociale laag waar men om meerdere redenen tegenop kan zien, ook al slaat menigeen ‘nouveaux riches’ vol bewondering gade, omdat zij buitengewoon rijk, mooi of sportief zijn.
Kijken wij niet te veel naar de buitenkant, zijn wij niet te veel onder de indruk van glans en glitter? Kijken wij daardoor niet te weinig naar wat van een mens een indrukwekkende persoonlijkheid maakt? Wat is volgens ons eigenlijk waardevol?

Alternatieven

Slechts weinig mensen zien de leegte in het bestaan van de superrijken. Velen hebben alleen maar oog voor de zogenaamde overvloed van die manier van leven. Daarom imiteren zij de superrijken zoveel mogelijk. Zij willen ook zo snel mogelijk rijk worden. Zij willen ook van alles en nog wat kunnen consumeren en beleven. ‘Ik shop dus ik ben’ is hun wijze van leven, want alleen als je veel hebt ben je iemand, denken zij.

Wie oog heeft voor de leegte achter al dat consumeren ziet in dat het oud-Griekse adagium ‘niets te veel’ een beter uitgangspunt is voor een goed bestaan voor mens, dier en aarde. Door matigheid in plaats van overdaad na te streven onderwerpt men zich niet aan de invloed van het consumentisme, maar weerstaat men zoiets betrekkelijks als de mode en de tijdgeest.
Bewust keuzes maken door je af te vragen waartoe wij op aarde zijn, hoe je de aarde goed nalaat aan de volgende generatie, lijkt deze mensen verstandiger, waardevoller.

Zij genieten van hun tuin in plaats van weer een vakantie te boeken. Zij genieten van wat zij tijdens een wandeling of een fietstocht zien aan schoonheid. Voor hen is niet het vele goed, maar het goede veel. Dan hoef je niet vaak te winkelen, dan ben je geen slaaf van de consumptiemaatschappij, dan gooi je niet veel weg. Dan gebruik je weinig grondstoffen, draag je kleding eerst buiten, vervolgens alleen binnenshuis en bijna versleten kleding bij het tuinieren en klussen. Dan doe je met van alles jarenlang. Zodoende heb je niet steeds iets nieuws nodig.
Zorgvuldig leven, zorg dragen voor een goede toekomst voor de aarde en haar bewoners, is niet denken op de korte termijn, maar denken en handelen met het oog op de lange termijn. Zorgvuldig leven is pas leven zonder zorgen, samen-leven zonder zorgen, het goede leven delen met elkaar, in kleine kring en wereldwijd.