Tijd voor de liefde

Wim Lamfers

Dat wij van harte elkander verstaan en beminnen^[1]

Communicatie

Sinds veertig jaar speelt werken een overheersende en voor menigeen fatale rol in ons leven. Velen zijn inclusief reistijd tien uur of meer per dag kwijt aan het werk. Door de te hoge werkdruk komt men vaak moe thuis. Irritaties liggen dan op de loer. Eten, de vermoeide, jengelende kinderen naar bed brengen, eindelijk rust. Afgemat zit je naast elkaar op de bank, in beslag genomen door tv, telefoon of tablet. Zogenaamde communicatiemiddelen zorgen voor weinig communicatie met elkaar, terwijl een goede communicatie juist o zo belangrijk is voor een goede relatie.

Communicatie, er zijn voor elkaar is het geheim van de liefde. Elkaar diep verstaan begint met aandachtig in plaats van oppervlakkig luisteren naar de ander, met je afvragen waarom je partner juist nu dit zegt. Openstaan voor de gevoelens en de problemen van je partner. Aan de blik van de ander kunnen aflezen wat zij of hij op dit moment van jou nodig heeft (Levinas). In de liefde draait het om ‘inzicht en fijngevoeligheid om te kunnen onderscheiden waarop het aankomt’.^[3] Zonder begrip voor de ander, zonder inzicht in wat je partner nodig heeft, zonder fijngevoeligheid in de omgang met elkaar gaat de liefde teloor door gebrek aan ‘fine tuning’.

Liefhebben is naar elkaar luisteren en zo met en voor elkaar het goede zoeken in plaats van te luisteren naar wat men vindt: de publieke opinie, mode en reclame ons voorschrijven. De waan van de dag is zo wisselvallig, terwijl het in een relatie draait om betrouwbaarheid, zekerheid. Door er voor elkaar te zijn door vooral naar elkaar te luisteren sta je samen sterk, creëer je samen een woon- en leefomgeving waarin je je thuis voelt, op je gemak, geborgen.

Communicatie, gedachten uitwisselen en aandachtig luisteren, begint met de tijd nemen voor elkaar, geduld hebben met elkaar (in een tijd waarin snelheid en haast de toon aangeven), niet langs elkaar heen leven. Je partner is immers het grootste geschenk in je leven, ook al besef je dat met je stomme kop niet altijd. Over gebrek aan inzicht en waardering gesproken …

Tijd voor elkaar

Hoeveel tijd hebben wij nog voor elkaar als onze tijd en aandacht zozeer in beslag genomen worden door het werk en alles daaromheen? Hoeveel tijd besteden wij per dag aan communicatiemiddelen? Hoeveel tijd blijft er door dat alles nog over aan tijd voor elkaar? Maar al te vaak moeten we zoveel: nog even dit, nog even dat. Voor je het weet heb je dan nog amper tijd voor elkaar, DE erosie van een relatie.

Om tijd te hebben voor elkaar en voor de kinderen werken steeds meer mensen (vaak met een ruim inkomen) vier dagen per week. Dan heb je een dag voor samen: ‘quality time’. Een vrije dag gericht op harmonie, niet op de economie, dus niet een dag om te winkelen, de auto te wassen of anderszins van elkaar te worden afgeleid. Partners maken die keuze met opzet: om langs elkaar heen leven en zo uit elkaar groeien te voorkomen, ter bevordering van het welzijn van partners en hun gezinsleden. Meer tijd voor elkaar als heilzaam tegenwicht tegen de hele opgave dat men sinds veertig jaar allebei moet werken om de (steeds hogere) vaste lasten te kunnen betalen. Investeren in de liefde, in er meer zijn voor elkaar doet men vanuit het besef dat tijd voor elkaar hebben belangrijker is dan van alles hebben. Een mens is meer dan ‘homo economicus’.

Je hebt de vrijheid om meer te zijn dan een door opvoeding en scholing voorgeprogrammeerd, rendabel schakeltje in het economisch proces. De vrijheid van conditionering en manipulatie, waarover in de jaren 1960 werd gediscussieerd, is vanaf de jaren 1980 verloren gegaan, toen het volgens politici vooral om (hard) werken draaide. Alsof het in het leven niet vooral draait om elkaar liefhebben, tijd voor elkaar hebben. Automatisering, digitalisering en communicatiemiddelen, die allemaal tijd zouden besparen, hebben ons niet meer vrije tijd en daarmee meer tijd voor elkaar geschonken, maar ons opgeslokt. De vrijheid om ons leven naar eigen inzicht in te richten, intensief van elkaar en van het goede leven te genieten, hebben we daarmee verspeeld.
Na je pensioen op je werkzame leven terugkijkend zie je weinig blijvende resultaten. Heb je daarvoor zo hard gewerkt? Was je voor dat magere resultaat er zo weinig voor je vrouw en kinderen? Waardoor ben je niet eerder tot inzicht en zo tot een andere prioriteitsstelling gekomen ten aanzien van werk en er zijn voor elkaar? Dan had je meer welzijn ervaren. Hoe kan een mens zo blind zijn!

De tijd voor elkaar nemen lukt alleen als er sprake is van voldoende rust in je bestaan. Tot rust kom je alleen in een rustgevende omgeving: in een kamer waarin de communicatiemiddelen zijn uitgeschakeld, in een eigen ruimte, in de tuin.

In beslag genomen door communicatiemiddelen leef je langs elkaar heen. Niet daardoor afgeleid kom je tijdens een wandeling nader tot elkaar, omdat er dan een gesprek op gang komt.

Omdat de hele dag op elkaars lip zitten niet ideaal is, is het heerlijk als je je kunt terugtrekken in een eigen ruimte (een studeerkamer, een hobbyruimte of een werkplaats) wanneer je partner tv kijkt of iemand op bezoek heeft. Dat genot kennen steeds minder mensen door steeds kleinere woningen. Welvaart en welzijn zijn ook in dit verband slechts schone schijn, een zoethoudertje, ja een leugen gezien de al tientallen jaren bestaande en in stand gehouden woningnood. Een goede woning is van wezenlijk belang voor een goede relatie en voor genieten van het goede leven.

Door samen in de tuin te zitten of er samen in te werken komt er een weldadige rust over je. Samen genieten van al dat moois. De mensheid begon niet voor niets in een tuin.^[6]
Door verstedelijking zijn wij van de natuur en de rust die de natuur biedt vervreemd geraakt, met stress, agressie en de klimaatverandering als gevolgen. Steeds minder tuinen en parken betekent minder groene longen, minder plekken voor spel, ontspanning, ontmoeting en rust, steeds minder natuur in de directe omgeving.

Een liefdesrelatie biedt de mogelijkheid om de klassieke deugden goedheid, waarheid en schoonheid te verwezenlijken, ter verrijking van het leven van de geliefden. Wat wil een mens nog meer dan een gelukkig bestaan?

Werken aan een goede relatie

Liefhebben vraagt inzet. Liefde is een werkwoord dat begint met je af te vragen wat je voor je partner kunt betekenen en waardoor jij bijdraagt aan het verkillen van de relatie. Neem je wel voldoende de tijd voor je partner? Heb je wel voldoende geduld met de ander? Luister je wel?

Liefhebben is meer gericht op liefde geven dan op liefde ontvangen. Liefhebben is niet egoïstisch gericht zijn op zelf beter worden van de relatie, op eigen voordeel door te profiteren van je partner, maar allereerst gericht zijn op het beste voor de ander. Heeft de ander het goed, dan heb je het zelf ook goed. Geef je liefde, dan ontvang je ook liefde terug.

Liefhebben is de kunst vreugde te creëren in het bestaan van je partner en daarmee in je eigen leven. ‘Ik zie je graag, ik ben er voor jou’ is een heel andere levenshouding dan ‘ik heb nu geen tijd’. Net zoveel van je medemens, je naaste, je partner houden als van jezelf^[7] begint met tijd en aandacht voor je partner hebben.

Liefhebben is je verantwoordelijk weten voor het welzijn van je partner en van alles doen om dat te bevorderen. Liefhebben is zorgzaam zijn. Liefhebben is er plezier in hebben als de ander zich ontplooit als een bloem in plaats van stil te staan of erger nog te verdorren door gebrek aan belangstelling, betrokkenheid, speelruimte, een ruime woning en liefde.

Liefhebben is je relatie niet vergelijken met de romantische verhalen, liedjes en reclame over eindeloos genot en geluk waarmee wij worden bekogeld. Jaloezie is een tijdbom onder een relatie, ja onder het goede leven. Sprookjes bestaan niet. De ideale relatie is een droomwens en dromen zijn bedrog. Het leven is bij tijd en wijle een moeizaam bestaan. Gezondheid en geluk zijn vooral een kwestie van mazzel, niet vanzelfsprekend, zoals film en reclame suggereren. Nuchterheid helpt het leven inclusief ons liefdesleven evenwichtiger te bezien, behoedt voor overspannen verwachtingen ten aanzien van je partner en jezelf en daarmee voor zo teleurgesteld raken, dat je je niet langer inzet voor het behoud van de relatie.

Van elkaar blijven houden is een ingewikkeld en intensief proces. Door opvoeding en verleden ben en blijf je immers twee verschillende mensen. Vrouwen zijn een en al liefde (iets waarover je je als partner blijft verbazen), mannen hebben lief. Ook hier weer het kardinale verschil tussen hebben en zijn. Mannen zijn minder intens met de liefde bezig, omdat zij te veel tijd en aandacht besteden aan hun werk en niet negen maanden een kind bij zich hebben gedragen. Van elkaar verschillen betekent je aan elkaar aanpassen. Hoe sterk de lijm tussen jullie is blijkt pas na verloop van tijd.

Liefhebben is geduld met elkaar hebben, elkaar verdragen. Van jezelf weet je niet eens hoe moeilijk, hoe onverdraaglijk je kan zijn voor een ander. Zelfkennis is zeldzaam. Je partner bezien vanuit vooroordelen, niet langer openstaan voor een verrassend andere kant van je partner leidt tot verwijdering. Vaak hebben wij een te mooi beeld van onszelf en een negatief beeld van een ander. Als je partner zoveel geduld met jou heeft, zou jij dat dan ook niet kunnen opbrengen voor de ander?
Liefhebben is voortdurend aan jezelf werken, jezelf zodanig vormen, dat je in staat bent om geduldig met een ander samen te leven.

Liefhebben is vooral niet kwaad met kwaad vergelden,^[9] maar ook als je partner boos is goedheid in plaats van woede tonen. Als heftige emoties worden geuit kalm blijven, je niet laten meeslepen in de stroom van verwijten, niet heftig reageren, geen oude koeien uit de sloot halen, niet meteen tot de verdediging of de tegenaanval overgaan. Stereotiepe reacties met ook nog eens steeds weer dezelfde woorden lossen niets op.
Liefhebben is proberen te begrijpen waarop die emoties en verwijten zijn gebaseerd en je afvragen hoe je daarop het beste kunt reageren. Evenwichtigheid, geduld en wijsheid zijn de beste raadgevers om te voorkomen dat je ingrijpend tegenover elkaar komt te staan. Conflicten die als een veenbrand blijven woeden voorkom je door ze uit te praten in plaats van ze te verdringen. Van tijd tot tijd stoom afblazen in plaats van verwijten opzouten en reageren met mededogen in plaats van met onbegrip voorkomt veel ellende.

Liefhebben is een kwestie van mededogen, de ander aanvaarden, met alle goede en minder goede eigenschappen. Zelf ben je immers ook niet volmaakt. Dus niet van de ander eisen wat je zelf ook niet zou kunnen opbrengen. We zijn maar mensen.

Liefhebben is samen een levenslang groeiproces doormaken, wat meer is dan de (egocentrische) zelfontplooiing waarop vandaag de dag de nadruk wordt gelegd. Zelfontplooiing mag niet ten koste gaan van anderen. Een mens moet zich zoveel mogelijk kunnen ontwikkelen. Autonomie gaat echter niet zonder heteronomie, intellectuele ontwikkeling vraagt om persoonlijkheidsvorming. Die vindt vaak plaats door een inspirerend, gezaghebbend voorbeeld. Speelt je partner in je persoonlijkheidsvorming een belangrijke rol, dan heb je heel veel aan je partner te danken. Achter elke belangrijke man staat een bijzondere vrouw, voor wier invloed men vaak te weinig aandacht heeft. Je partnerkeuze is dus van fundamenteel belang, een goede partner een zaak van heel veel geluk hebben.

Waar jij je laatste rustplaats eens zult vinden,
begraaft men mij, nog steeds je bondgenoot.
Geen mens kan deze liefde ooit ontbinden,
daar komt geen einde aan dan door de dood.^[10]

Overwinteren

Je kunt allebei zo druk zijn met je werk, zo in beslag genomen worden door van alles en nog wat, dat je een tijd langs elkaar heen leeft. Juist dan is het zaak elkaar niet los te laten, maar er op te vertrouwen dat er betere tijden zullen komen.

In bijna elke relatie doen zich crises voor waarin het woord scheiding valt. Juist dan is het goed je te herinneren waarom je destijds verliefd werd op je partner, welke eigenschappen je destijds in die ander aantrokken. Zo kan je via waardering de weg naar je partner terugvinden.

Kun je het met elkaar uithouden als de vonken wat gedoofd zijn, de dagelijkse sleur intreedt in plaats van gefascineerd te zijn door de ander, vlinders in je buik voelen? Als je ook dan vreugde aan elkaars aanwezigheid kunt beleven, als er ook dan die hechte band is, als er ook sprake is van vrede en harmonie als er sprake is van tegenslag of verdriet, dan kom je samen de ‘winter’ wel door.

Als het dagelijks leven weinig gespreksstof biedt, kan de communicatie stokken. Dat de stiltes die vallen niet betekenen dat er geen band meer is, weten met name ouderen uit ervaring. Sommigen hebben weinig woorden nodig om elkaar te begrijpen en te waarderen. Communicatie verloopt niet alleen verbaal.

Periodes waarin het minder goed loopt tussen jullie horen bij het leven, dat toppen en dalen kent. Zonder dalen geen toppen, zonder de dagelijkse routine geen hoogtepunten. Een leven waarin alles alleen maar geweldig is bestaat niet. Juist in het gewone alledaagse leven besef je hoezeer je elkaar nodig hebt, samen een team vormt dat het leven aankan, in voor- en tegenspoed.

Na elke winter wordt het weer voorjaar, dankzij elementen die in de winter (vaak onopvallend) zijn voorbereid. Overwinteren is een kwestie van geduld met elkaar hebben, elkaar vasthouden, om later voor die volharding beloond te worden, met liefde.

Een verbroken relatie

Waar men geen tijd voor elkaar heeft ligt vervreemding van elkaar en van jezelf op de loer. Wie vooral oog heeft voor wie goed in de markt ligt, een lekker ding is, heeft minder oog voor de ander als persoonlijkheid. Door vervreemding van het diepste wezen van een (mede)mens, door een slechts vluchtige, oppervlakkige emotionele belangstelling voor en band met de partner (en daarmee met jezelf), is het aantal echtscheidingen groot. Miljoenen kinderen en volwassenen in ons land lopen daardoor, vaak voor het leven, een trauma op. Hun welzijn heeft ernstige schade opgelopen door een pijnlijke scheiding die veel verdriet teweeg heeft gebracht. Het trauma is vaak niet te genezen, ondanks allerlei hulpverleners.

Het grote aantal hulpverleners toont aan dat onze samenleving niet zo gezond is als wel wordt beweerd. Onze samenleving is voor velen geen vorm van samen leven en welzijn, terwijl een mens een sociaal wezen is op zoek is naar liefde, begrip en mededogen. Mensen gaan naar een psycholoog of psychotherapeut omdat zij niemand hebben die geduldig naar hen luistert, hun zorgen en emoties diepgaand verstaat. Mensen gaan naar een hulpverlener uit eenzaamheid, een exponent van een doorgeslagen individualisme in een ‘samenleving’ die tot een maatschappij is verworden waarin de menselijke maat ontbreekt. Daardoor gaat men ondanks allerlei goederen en mogelijkheden gebukt onder de leegte van het bestaan, lijdt men aan onzekerheid en gebrek aan liefde, kan men het leven niet aan zonder ondersteuning.

In onze ‘Erlebnisgesellschaft’ (Gerhard Schulze) draait het in het streven naar optimaal genot om nieuwe en steeds intensievere prikkels. Wie in een relatie hetzelfde nastreeft, raakt al gauw op een partner uitgekeken. Een partner is immers geen supermarkt die steeds wat nieuws in de aanbieding heeft en daardoor boeiend en aantrekkelijk blijft. Veel relaties lopen dan ook al binnen vijf jaar uit op een scheiding.
Hoeveel tijd, hoeveel kansen heb je die relatie dan gegeven? Hoeveel geduld heb je dan met elkaar gehad? Heb je te hoge eisen gesteld aan jullie relatie, je partner overvraagd (zonder jezelf te overvragen), omdat je in sprookjes en in reclame geloofde? Dan ligt teleurstelling al snel op de loer, met fatale gevolgen voor je relatie. Heb je niet te gauw de moed op verbetering van jullie relatie opgegeven? Hoeveel pogingen om de wijze waarop jullie met elkaar omgaan te verbeteren heb je zelf ondernomen, toen je constateerde dat het niet goed ging tussen jullie? Problemen onder ogen zien en die proberen te verhelpen (wat tijd en veel geduld kost) levert meer op dan wegvluchten voor moeilijkheden.

Huiselijk geweld betekent vaak dat een van de partners het huis uit vlucht en een scheiding aanvraagt. Levenslange trauma’s, wonden die niet helen, zijn vaak het gevolg.

Een scheiding is geen oplossing, maar een noodoplossing, want zolang de kinderen niet volwassen zijn zal je geregeld contact met elkaar hebben, elkaar niet kunnen ontlopen. Zulke contactmomenten verlopen maar al te vaak moeizaam, pijnlijk. De kinderen worden heen en weer geslingerd tussen solidariteit met mamma of pappa, pendelen tussen twee huizen en twee verschillende milieus, worden ‘gekocht’ door wie het meeste geld en het meeste vermaak te bieden heeft. Veel kinderen hebben een rugzakje vol armoede, psychische problemen of leermoeilijkheden, worden begeleid door een hulpverlener, kennen uit eigen ervaring de harde kanten van het bestaan. Wat doet dit alles met deze kinderen, ook in hun verdere leven?

Eenzaam zit je op de bank en vraag je je af: was al die pijn en moeite van de scheiding wel de moeite waard? Heb je jezelf en je gezinsleden niet heel veel pijn en verdriet bezorgd?

Medemens worden is een levenslang leerproces. Daarom loopt het in een volgende relatie niet opeens allemaal anders, beter. Je neemt jezelf immers mee, met al je gebreken. Je maakt dezelfde fouten, tot verdriet van je partner (en een hopelijk heilzame, helende verbazing over je eigen gedrag). Wat heeft de scheiding je dan geleerd en was die scheiding wel nodig?

Je nieuwe partner heeft veel weg van je vorige. Wat is er nu dan zo anders? Waarom je op hetzelfde type valt, is een van de mysteries van de psychologie.

Gezien het grote aantal scheidingen, die ontwrichtend inwerken op de samenleving, zou het vak levenskunst in het middelbaar onderwijs naast meer aandacht voor persoonlijkheidsvorming geen overbodige luxe zijn.
Zelfredzaamheid, zelf keuzes maken, het leven aankunnen en goed met medemensen kunnen omgaan zijn niet zo vanzelfsprekend als het neoliberalisme suggereert. Het leven zit voor velen helaas ingewikkelder in elkaar, pijnlijker.

Noten

^[1] Lied 632 vers 3 uit Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk.
^[2] Bron: Amor en Psyche (1787-1793) – Antonio Canova, foto: Jörg Bittner Unna, Musée du Louvre
^[3] Filippenzen 1:9v..
^[4] Bron: quality time — foto Soni Rudi H
^[5] Bron: Man made cave — foto Raymond Knapman
^[6] Genesis 1 en 2
^[7] Vgl. Leviticus 19:18, Mattheüs 22:37, Romeinen 13:9v. en Galaten 5:14.
^[8] Bron: Liefhebben, Een kunst, een kunde – Hanneke Piederiet, foto Agaath, Spijkenisse
^[9] Romeinen 12:17v.
^[10] Lied 787 vers 4 uit Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk.
^[11] Bron: Gebroken hartje — foto Paul Hermans
^[12] Bron: Erastes (minnaar) en Eromenos (geliefde) zoenen elkaar (circa 480 v.o.j.) — kunstenaar onbekend, foto Marie-Lan Nguyen; Musée du Louvre, Atlas database: entry 5930; Tondo van een Attische roodfigurige beker