Wim Lamfers
Wijsheidsweb, 19 december 2019
Het taalgebied van het Nederlands en het Roemeens is klein; het aantal vertalingen dus ook. In de twaalfde eeuw ontstaat de Nederlandse literatuur met religieuze teksten. In Roemenië gebeurt dat pas in de zeventiende eeuw.
Kent de Nederlandse literatuur in de zeventiende eeuw gedichten en toneelspelen, de Roemeense literatuur kent dat alles pas twee eeuwen later.
De Nederlandse literatuur heeft de eeuwen door een hoger niveau dan de Roemeense. Meer dan de Nederlandse literatuur kan men de Roemeense literatuur vaak alleen goed begrijpen met de nodige kennis van de Roemeense geschiedenis, geografie, zeden en gewoonten.
Toen de Vijftigers experimenteerden, publiceerden vóór 1944 bekende Roemeense schrijvers en dichters niets uit afkeer van het stalinistische regime. Wie destijds wel publiceerde, volgens de richtlijnen van het door de staat verordende sociaal realisme, is nu veelal vergeten.
De eeuwen door is het aantal publicaties in Nederland i.t.t. in Roemenië groot.
Uniunea scriitorilor
Om een socialistische literatuur en cultuur te bevorderen kwam er ook in Roemenië, in navolging van de USSR, een schrijversbond. De ‘Uniunea scriitorilor’ telt maar liefst 2700(!) leden. Wie drie boeken of dichtbundels heeft gepubliceerd mag, ongeacht de waarde van deze boeken, lid worden van de Schrijversbond. Dan kun je goedkoop naar bepaalde vakantieadressen, geld lenen bij de Schrijversbond en krijg je naast je pensioen nog eens de helft van dat pensioen door de Schrijversbond uitbetaald.
Roemenen, die de overheid vooral als melkkoe zien, maken daar graag gebruik van. Het aantal schrijvers en dichters met een pope als vader is al meer dan honderd jaar groot. Allerlei onderwijzers en leraren zijn, naar eigen zeggen, ook schrijver of dichter en bejubelen elkaar in een veelheid aan literaire bladen, die nogal eens weinig voorstellen.
In Roemenië wordt een enorme hoeveelheid gedichten geproduceerd. De blijvende waarde van dat alles is heel wat minder groot. Zodoende leest men in Roemenië vele oninteressante bladzijden, wat zonde van je tijd is. Over het grote aantal dichters zegt Ion Mureşan, een dichter uit Cluj:
‘Hoe zieker een samenleving is, des te meer dichters’.
Welnu, de Roemeense samenleving is nog steeds ziek ten gevolge van de jarenlange terreur onder het socialisme waardoor mensen elkaar vooral leerden wantrouwen en arm en dom werden gehouden.
De kleine oplagen zeggen genoeg over het aantal lezers. Menige dichtbundel verschijnt in een oplage van honderd exemplaren, menig boek in een oplage van vijfhonderd exemplaren, want alleen van boeken van bekende schrijvers worden 1500 exemplaren verkocht.
Financiële steun
De subsidiëring van de Roemeense literatuur is een dure aangelegenheid, die weinig blijvende resultaten oplevert. In Nederland verlenen stichtingen de nodige steun voor het schrijven of publiceren van een wetenschappelijk boek of een biografie. De financiële steun is kleinschaliger, directer, dus effectiever.
Intellectuelen werden onderbetaald, gevangen genomen, vernederd. Schrijvers en dichters waren ogenschijnlijk vaak de enige intellectuelen waarvoor de partij iets deed, maar ook zij ontkwamen, alleen al door de censuur en door hen contacten met buitenlandse schrijvers en boeken te onthouden, niet aan onder druk gezet en vernederd worden. Uit afkeer jegens intellectuelen heeft de partij altijd alleen maar domoren gepromoot met als gevolg dat men nu geen kader meer heeft, met alle desastreuze politieke, economische en sociale gevolgen van dien. Zeshonderd mensen, vooral intellectuelen, verlaten daarom dagelijks een land zonder toekomst.
Literaire prijzen
Roemenië kent i.t.t. Nederland ook een veelheid aan literaire prijzen. De gemeente, de provincie, de overheid en de Schrijversbond loven allemaal elk jaar literaire prijzen uit. Over de wijze waarop de toekenning van deze prijzen via vriendjespolitiek tot stand komt kan men maar beter zwijgen. Kortom, je bezig houden met literatuur is lucratief, terwijl het niveau van veel boeken dusdanig is dat men moet stellen: zonde van het papier.
Tekenend voor de kleinburgerlijke bekrompenheid van het communistische regiem is dat werk van wereldwijd bekende Roemeense auteurs die in het buitenland wonen, zoals Eliade en Ionesco, pas in de jaren tachtig mondjesmaat mag worden gepubliceerd.
Omdat men vele decennia bijna nergens over mocht publiceren, kwam de literaire kritiek nadat de communisten in 1944 de macht grepen tot grote bloei. Het aantal publicaties over belangrijk geachte schrijvers en dichters is dan ook legio, met dito herhalingen. Onder invloed van de censuur kreeg een opsomming van feiten vaak meer aandacht dan een grondige analyse.
Leescultuur
Vóór 1989 werd er meer gelezen dan nu, terwijl boeken niet goedkoop waren en de keuze in de boekhandel beperkt was. Vaak vond men alleen de zoveelste herdruk van de gedichten van de sinds de communistische machtsovername nationale dichter Eminescu of van werk van een klassieke schrijver etc..
Boeken bestellen was onmogelijk. Veel buitenlandse boeken waren ontoegankelijk door de censuur en door een ziekelijk nationalisme met alle bekrompenheid van dien, dat na 1989 niet is verdwenen. Alsof alleen wat Roemeens is per definitie goed is.
Na 1989 ontstonden heel wat uitgeverijen, waarvan een deel al weer is verdwenen, omdat het aantal boekhandels sterk is gereduceerd en het aantal lezers sterk is gedaald doordat het aantal semi-analfabeten, gezien het dalende niveau van het onderwijs, alleen maar is toegenomen en veel mensen geen geld hebben om boeken te kopen.
In Roemenië verschijnen daardoor veel en veel minder boeken dan in Nederland.
Herdruk op herdruk en weinig nieuwe boeken is niet bevorderlijk voor het literatuuronderwijs en voor de ontwikkeling van een volk. Generaties lang hetzelfde literatuuronderwijs stimuleert zelfstandig nadenken niet.
Vóór 1989 werden bibliotheken bevoorraad door de staat, na 1989 niet meer, dus krijgen veel bibliotheken maar mondjesmaat nieuwe boeken, veelal door donaties. Op het uitgestrekte platteland aan boeken komen is heel moeilijk. Daar woont wel bijna de helft van de bevolking.
Samenleving die geen samen-leving is
Het veel bejubelde terugdringen van het analfabetisme door de socialistische overheid is het zoveelste fabeltje, net als gratis gezondheidszorg en gratis onderwijs. Het aantal semi-analfabeten is heel groot, doctoren en leraren zijn sinds 1944 dol op enveloppen met inhoud en het niveau van de gezondheidszorg en het onderwijs is niet best.
In die troosteloze wereld vol trauma’s zouden goede boeken troost kunnen bieden. Psychologie en ethiek, onder het communisme ‘burgerlijke’ disciplines, zijn echter onderontwikkeld. Veel schrijvers zijn er na 1990 niet in geslaagd thema’s aan te boren die mensen raken en verder helpen in het keiharde gevecht om te overleven dat het dagelijks leven in Roemenië veelal is. Hoeveel ontwikkeling, mondigheid, empathie en naastenliefde kan dan ontstaan? Wat betekent het gebrek aan dit alles voor een samenleving (die geen samen-leving is)?
De mogelijkheden die literatuur biedt worden in Roemenië dus maar beperkt benut, met alle negatieve gevolgen van dien.
