Hoe nu verder?

Rosalie de Wildt

WW knipoog 37

Dirk De Wachter constateerde inmiddels alweer zo’n tien jaar geleden in zijn opzienbarende boek ‘Borderline Times’ (2012) dat het hedendaagse individualisme in de praktijk betekent dat steeds meer mensen zichzelf in toenemende mate gaan definiëren los van traditionele, gemeenschappelijke kaders onder het motto: ik ben de maat van alle dingen.
Hij zag, in de lijn van het gedachtegoed van de Canadese filosoof Charles Taylor, (‘Bronnen van het zelf’, 1989) hoe die narcistische concentratie op het zelf neerkwam op een verwaarlozing van solidariteit en burgerschap. En, met een vooruitziende blik, voorspelde hij dat dat zich op den duur als een boemerang zal keren tegen het individu vanwege het verlies van politieke vrijheid dat daar, geleidelijk aan, uit zal voortkomen.

Wat is het toch fijn om in deze tijd van grote onzekerheid, als een heilzame remedie tegen de eenzaamheid, zo’n boek uit je boekenkast te kunnen trekken! Het hernieuwd lezen ervan biedt natuurlijk geen uitweg uit de ons omringende pijnlijke chaos maar het troost wel.
Al was het maar omdat er al bladerend weer herkenning en gezamenlijkheid blijkt op te bloeien.

We leven nu al ruim twee jaar in een bedreigende situatie. De min of meer verlammende angst voor de gevolgen van Corona, Delta of welke letter van het Griekse alfabet dan ook, zorgt voor een ontwrichting van het dagelijks bestaan. Het weinige dat we vóór de pandemie nog over hadden aan saamhorigheid en tradities heeft inmiddels nóg een flinke knauw gekregen.

De zinloosheid van ons dagelijks geworstel en gedoe, in een poging om het lege bestaan maar wat invulling te geven, kwam de afgelopen tijd pijnlijk aan het licht nu verre vakanties, veel uit eten gaan en ondragelijk luchtige gesprekken op verjaardagen geen afleiding meer gaven.

In een later werk ‘De wereld van De Wachter’ (2016) vraagt Dirk De Wachter zich af of er in al dat opgelegde en bijna voorgeschreven ‘plezier’ ergens nog een opening te vinden is om te zwijgen, om niet te weten, om geduldig te blijven en tijd te nemen. En ook, met weer die vooruitziende blik, of wij moderne mensen sowieso wel in staat zouden zijn de barst in de gladheid te verdragen, vooral als de barst een krater lijkt …!

De afgelopen jaren waren afwisselend beangstigend en vervreemdend maar ze hebben sommigen van ons, te midden van alle plotselinge chaos, ook iets rustgevends teruggebracht: het met veel inspanning vergeten maar grappig genoeg toch vertrouwde besef van nederigheid, kwetsbaarheid en machteloosheid.
Ondergesneeuwde menselijke eigenschappen waar goed op geoefend moest worden om ze weer onder de knie te krijgen. De vraag daarbij was steeds of de mensheid sowieso nog in staat zal blijken te zijn om genoeg geduld en inzicht te verwerven om de pijnlijke stappen ‘achteruit’ te willen en kunnen maken.

Als geboren optimist hoop ik dat die huidige hernieuwde kennismaking met onontbeerlijke eigenschapen zoals geduld en eenvoud zal leiden tot een fundamentele andere levenshouding. Maar grote twijfel is er wel als ik zie waar de meeste mensen nu al weer zo druk mee bezig zijn. Zal het maken van een radicale omslag naar minder verspilling en meer waardering voor de leefomgeving sowieso nog kunnen lukken in deze samenleving waarin een stevige bron van inspiratie nog zo moeilijk te vinden is? Waarin alles lijkt te wijken voor het balanceren op het slappe koord van het kortstondige plezier?

Dirk De Wachter vertelt vaak en met verve aan volle zalen dat de dwingende boodschap tot gelukkig zijn ons niet veel blijer maakt.

Hij heeft geen hoge pet op van een gunstig verloop van de weg die wij volgen door dit bodemloze bestaan maar hoopt hier en daar nog wel voorzichtig op de kunst als een mogelijke bron waar misschien nog een beetje uit geput kan worden.

Op bladzijde 177 van ‘Borderline Times’ schrijft hij over die kunst:

‘De onmogelijkheid om te ontsnappen aan zijn beperkte lot drijft de mens tot vernuftige vondsten en haast universeel erkende scheppingen waarin Goddelijkheid soms doorschemert. De mislukking van deze opdracht (omdat het kunstwerk nooit zal samenvallen met deze betrachte eeuwige en universele ontstijging aan het aardse lot) drijft het kunstige in de mens voort tot het einde van zijn dagen. Kunst toont de schoonheid van het falen, het eervolle sneuvelen, de geniale vergissing.

Als de nood hoog is, is de redding nabij. Onze tijd kenmerkt zich door een hoge nood aan betekenis, aan zin, aan zijnsgrond. Kunst is hier van groot belang.’

Maar genoeg kunst voor vandaag! Ik klap de boeken van Dirk De Wachter weer dicht en rangschik ze opnieuw in mijn boekenkast tussen het rijtje werken van anderen, die ik inmiddels ook tot mijn vrienden reken en waar ik met regelmaat naar terugkeer als het nodig is. Als het lijkt of ik iets fout doe omdat ik me meestal wel voldoende aangepast ― maar niet buitengewoon geslaagd of gelukkig voel.

Nu lekker naar buiten voor wat frisse buitenlucht, het mondkapje in aanslag, op pad naar de boekhandel! Alle winkels ‘mogen’ vanaf vandaag weer tot vijf uur open!