Ameen Carp
De Soefi-gedachte, 2011-03
Toen Hazrat Inayat Khan in 1910 India verliet om het soefisme naar de westerse wereld te brengen zijn hem ongetwijfeld in het Westen vragen gesteld over wat hij nu precies bedoelde met soefisme en wat hij ermee beoogde. Hij heeft geprobeerd zijn voornaamste gedachten hierover weer te geven in zijn ‘Tien Soefi gedachten’. Deze zullen later in een apart artikel in de Soefi-gedachte nader worden toegelicht.
Een grondgedachte was: geestelijke vrijheid. De soefigedachten zijn geen dogma’s, met andere woorden het zijn geen verplichtingen wil je soefi worden. Het zijn verduidelijkingen. Bijvoorbeeld is er het geloof in één God, het enige Wezen, waarbuiten niets bestaat. Toch zegt Inayat Khan uitdrukkelijk: Soefisme is geen religie, maar een religieuze levensfilosofie, een manier om naar het leven te kijken. Kortom, deze tien Soefi gedachten zijn er als antwoorden op vragen waar het soefisme over gaat en wat de voornaamste gedachten ervan zijn.
Hetzelfde geldt voor de drie doelstellingen. Wat wilde de soefileraar bereiken? Waar streeft hij naar?
Als we zijn gedachten hierover nagaan, dan blijkt dat hij het doel van zijn werk zag langs drie lijnen:
- Ten eerste het bevorderen van een wereld-broederschap, ongeacht ras, natie, geloof of sekse.
- Ten tweede de gedachte aan de eenheid van religieuze idealen, met andere woorden het opheffen van twisten tussen volgelingen van de verschillende wereldreligies,
- Het derde doel is het doen ontwaken van de geestelijke potentie van ieder mens door middel van oefeningen, concentratie en meditatie.
Deze drie grondgedachten in het werk van de soefileraar zien we weerspiegeld in de drie doelstellingen.
De eerste doelstelling
“Het verspreiden en verwezenlijken van de wetenschap van de eenheid en van de godsdienst van liefde en wijsheid zodat de verscheidenheid van godsdienst en geloven vanzelf zal ophouden te bestaan en opdat het menselijke hart moge overvloeien van liefde en alle haat, door verschillen en onderscheidingen veroorzaakt, moge worden uitgeroeid.”
Dit is een lange zin, die wij vandaag liever korter zouden schrijven, maar de inhoud ervan is nog steeds relevant. Want wat staat er? Eigenlijk zijn er drie aspecten in die zin. Ten eerste de gedachte dat de hele schepping één is, dat de hele mensheid één grote familie is; alle verschillen van ras, natie, cultuur zijn uiterlijke verschillen. De hele schepping vertoont een oneindige diversificatie, maar alles leeft dankzij één enorme, continue levenskracht. Deze komt op, leeft, plant zich voort en verdwijnt weer. Eenheid in verscheidenheid. Geschapen door één goddelijke kracht, die een eenheid vormt. Het geloof in deze eenheid is essentieel in het soefisme en de Soefi Beweging wil de mensen hiermee vertrouwd maken.
Diezelfde eenheid vindt de soefi ook in de verschillende religies. Hoe verschillend deze ook zijn, hoe verschillend hun godsvoorstelling, hun uitdrukkingswijze, hun rituelen, hun wijze van aanbidding, zij alle wijzen de mens op het bestaan van een hogere, geestelijke macht, op het illusoire karakter van het wereldse leven, op de noodzaak zich los te maken van te grote hechting aan aards bezit, aan de opgave om aan het doel van het leven te denken.
In deze manier van kijken naar de religies van de wereld ontdekt een soefi, dat zij — ondanks alle verschillen — eensluidend zijn in hun oproep tot de mens. Als een mens zich zover heft boven de verschillen tussen religieuze expressievormen, kan het niet anders dan datje zoekt naar harmonie tussen alle mensen, naar respect en tolerantie ten opzichte van ieder mens.
De tweede doelstelling
“Het ontdekken van het licht en de kracht die verborgen zijn in de mens, het ontdekken van het geheim van iedere godsdienst, van de kracht van de mystiek en de kern van wijsbegeerte, zonder in te grijpen in gewoonten en overtuigingen.”
Opnieuw een lange zin, maar hoe is de inhoud? Nog steeds is het volgen van de Innerlijke School van de Soefi Beweging voor de moerieds, de leerlingen die het verlangen hebben de latente geestelijke vermogens die in ieder mens verborgen zijn, te ontwikkelen van essentieel belang.
Hoe meer men, deze geestelijke weg gaat door het beoefenen van gebed, concentratie, meditatie, ademhalings- en andere oefeningen, hoe meer men begrijpt dat iedere religie deze innerlijke weg aanbiedt aan de oprechte zoeker naar vereniging met God, met goddelijke zuiverheid en liefde.
Dit is de weg van de mystiek en die is van alle tijden. Een soefi zal niet de volgeling van een bepaalde religie overhalen van zijn of haar weg af te stappen. En hij zal ook een volgeling van een bepaalde geloofsovertuiging niet bestrijden, maar respecteren.
De derde doelstelling
“Mee te helpen om de twee tegengestelde polen van de wereld, het oosten en het westen, dichter bij elkaar te brengen door de uitwisseling van gedachten en idealen, opdat de universele broederschap vanzelf moge ontstaan en de mens zijn medemens moge ontmoeten voorbij de enge grenzen van natie en ras.”
Men kan zich afvragen of dit in de huidige tijd nog geldig is. Sinds de jaren 1910-1926 dat Hazrat Inayat Khan in Europa en Amerika leefde is er zoveel veranderd in de uitwisseling tussen Oost en West. De grote afstand tussen Oost en West is grotendeels verdwenen. Wij leven nu in ‘een globale wereld’. Mensen en producten uit het Oosten zijn nu overal in het Westen te vinden. Westelijke technieken en technologieën zijn overal in het Oosten aanwezig. En oosterse methoden zijn in het Westen bekend: neem yoga, zen, tai chi, loopmeditatie, acupunctuur, etc.
Toch is de vraag nog steeds van belang: is de oosterse mens psychisch en spiritueel anders ingesteld dan de westerse mens? Dat Inayat Khan globale aanduidingen gebruikt als Oost en West is niet verwonderlijk. Hij doet dat ook in het gebed Saum. Het Oosten was symbool voor het zoeken naar de geest, het Westen voor materiële ontwikkeling en technologische vooruitgang. Oost omvat alle mensen in Azië, het Westen de mensen in Europa en Amerika. Is deze aansluiting nog steeds relevant? Dit is zeker een studie waard.
In de context van deze drie doelstellingen van de Soefi Beweging, die ook in de Constitutie van het Internationale Hoofdkwartier van de Soefi Beweging zijn opgenomen, lijkt mij dat ze nog steeds de drie hoofdlijnen van het Universeel Soefisme aangeven, ook al zouden we ze wellicht wat korter willen formuleren.
