Wim Lamfers
Wijsheidsweb, 2017-02
In Rijnsburg bewoonde Spinoza een eenvoudig huisje met een tuintje. Een typisch Nederlandse setting, ook toen al. In die eenvoudig ingerichte woning leidde hij het leven van een ogenschijnlijk eenvoudige arbeider, die zich echter met een gecompliceerd ambacht bezighield en bij het lenzen slijpen resultaten behaalde die alom bewondering oogstten.
Studeren en een ambacht uitoefenen, een combinatie die de rabbijnen vanouds aanraden, gaan ook bij deze Joodse filosoof samen. In beide disciplines is hij een uitblinker.
Deze eenvoudig levende man ging om met de groten der aarde op cultureel en politiek gebied. Standsverschil bestond voor hem niet, wel bescheidenheid en wellevendheid. Ethiek, etiquette en psychologie hangen immers samen.
Deze bescheiden man ontwierp vanuit de eenvoud van enkele stellingen stap voor stap een denksysteem met een grote helderheid en diepgang dat vanuit de vrijheidsgedachte ruimte wil scheppen voor alle mensen. Juist als lid van een lang niet altijd geaccepteerde minderheid weet Spinoza hoe belangrijk vrijheid voor denken en handelen is en hoe vernederend on-vrijheid is.
Spinoza hecht waarde aan eenvoud, rust en stilte. Hij ziet eenvoudig, toegewijd leven als een inspirerend bestaan, als het ware leven. Niet hoog van de toren blazen, hoewel je een grootheid bent en dus recht van spreken hebt, maar liever kiezen voor anonimiteit om in alle rust en stilte ten behoeve van anderen en van jezelf volop te kunnen werken aan wat je bezighoudt, drijft.
Ook als je op grove wijze wordt aangevallen, onheus wordt bejegend, niet wordt begrepen, eenvoudig nuchter reageren als uiting van wijsheid, levenskunst en wellevendheid op grond van Gods goede raad je naaste lief te hebben. Ook dan je niet van de wijs laten brengen, ook dan de gemoedsrust bewaren die nodig is om evenwichtig te kunnen leven en tot diepgang te komen. Ook dan ‘bene agere et laetari’, het goede doen en vol vreugde leven. Ook dan gaat Spinoza vanuit zijn innerlijke vrijheid en vastberadenheid onverstoorbaar door met wat hij belangrijk vindt, ook al zien anderen het belang ervan niet in. Kunstenaars en filosofen leven bij de gratie van een geheim waarvoor velen geen oog hebben. Alleen door gedreven te leven bereik je immers iets in het leven.
Juist door vanuit eenvoud en rust structuur en daarmee vastigheid aan zijn leven te geven kan Spinoza door de schijn en de koude drukte van wie op grote voet leven heen prikken en weet hij wat wie weinig bezitten vooral nodig hebben: onderwijs en vrijheid van meningsuiting. Dankzij onderwijs wordt je weerbaarder, kan je hogerop komen, inzicht verkrijgen en je een eigen mening vormen. Dankzij onderwijs kan levenswijsheid toenemen.
De eenvoudig levende Spinoza moet, omdat recht en gerechtigheid in het Oude Testament centraal staan en hij geweld verafschuwt, niets hebben van de autoritaire machthebbers die veel koningen, politici en aristocraten, zeker in het Europa van zijn dagen, zijn.
Eenvoudig, haast anoniem levend werkt Spinoza aan een wereldomvattende, in de loop der tijd velen inspirerende wijze van denken. Vanuit het kleine is hij bezig met het grote en sorteert hij ondanks felle tegenstand na verloop van tijd meer effect dan menigeen had kunnen denken.
In de eenvoud en de gedrevenheid van Spinoza is alles aanwezig wat wezenlijk is voor een goed leven, een rijk gevuld bestaan. Eenvoud als verbeelding van het ware: blijven streven naar waarheid en levenskunst, tegenwerking ten spijt. Eenvoudig omdat je niet anders kan.
Noot
[1] Bron: Spinoza huisje – foto Wolk
