Water Festival, Full Moon Festival
Marie-Claire Marx, verslag en foto’s
Kampuchea — Cambodja, 20 — 22 november 2010
Twee festivals
Ieder jaar wordt bij volle maan volgens de boeddhistische kalender tijdens de maand Kadeuk het ‘Water Festival’ of ‘Bonn Om Toeuk’ gehouden. Samen met het ‘Water Festival’ wordt ‘Full Moon Festival’ gevierd.
Volle maan heeft een bijzondere betekenis voor de Khmers. Zij geloven dat volle maan geluk brengt en overvloedige oogst.
Tijdens deze speciale nacht wordt een banket aangericht met visgerechten (ambok), groenten en fruit (bananen). Er wordt geofferd aan boeddha.
Tijdens een ceremonie steekt de opperpriester kaarsen aan die geplaatst zijn op bananenbladeren. De hete was van de kaarsen drupt op de bananenbladeren en vormt figuren. De vormen van de gesmolten was bepalen hoe overvloedig de oogst voor volgend jaar zal worden.
Al in de Oudheid, zowel in het Oude Rome als in Griekenland, werden geen belangrijke beslissingen genomen zonder de wil der goden te kennen. De augur (vogelwichelaar), priester bij de Romeinen, raadpleegde de auspiciën (lat. = vogelschouw). Aan de hand van de vlucht van bepaalde vogels, of door het observeren van heilige kippen of door het interpreteren van de ingewanden van offerdieren kende men de wil van de goden.
Jupiter was de oppergod, vogels waren zijn boodschappers. Wie kent niet de orakels van Griekenland? Het orakel van Dodona is het orakel van Zeus terwijl het orakel van Delphi de wil van Apollo te kennen geeft door de mond van een Sybille.
Een stukje geschiedenis
Cambodja heeft een glorieus verleden. Meerdere eeuwen werd Zuid-Oost Azië geregeerd door het Khmerrijk met als belangrijkste koning Jayavarman VII die vanaf 1181, na het verslaan van de Chams (Chams vormen de kern van de islamitische gemeenschappen, zowel in Cambodja als in Vietnam), gedurende 38 jaar heerste.
Tijdens de regering van Suryavarman II (1112) begint de constructie van Angkor Wat, opgedragen aan Vishnu (hindoegod). Het is waarschijnlijk een mausoleum gezien de ingang aan de westzijde is. De ondergaande zon staat symbool voor dood.
De Chams vallen bij verrassing Angkor aan en verslaan de machtige Khmers in 1177 tijdens een gevecht op de Tonlé Sap.
Slechts 4 jaar later verslaat de machtigste Khmer Koning Jayavarman VII de Chams.
Hij bouwt de stad Angkor Thom met het terras van ‘the Leper King’ en het terras van ‘the Elephants’ en als belangrijkste tempels Baphuon en Bayon, de enige Angkoriaanse tempel gebouwd als een Mahayana boeddhistisch schrijn. Iedere toren van de Bayon tempel is voorzien van 4 stenen gezichten van boeddha. In totaal zijn er 216 serene gezichten van boeddha of zijn het telkens afbeeldingen van de koning?
De staatsgodsdienst wordt Mahayana boeddhisme (nu Theravada boeddhisme).
De veldslag te water
Op de reliëfs van de Khmertempels
De veldslag te water is vereeuwigd in de reliëfs van de Khmertempels. Roeiers en roeiboten zijn gebeiteld in de steen van de Bayon tempel.
Gevechten met vijanden werden uitgevochten op het water. Daarom was het erg belangrijk een parate, goed getrainde vloot te hebben. Roeiers oefenden voortdurend als voorbereiding op gevechten en kwamen tegen elkaar uit in wedstrijden.
Tijdens het Water Festival wordt de heroїsche overwinning van Jayavarman VII op de Chams tijdens de waterslag herdacht.
Het wordt gekenmerkt door bootraces op de Tonlé Sap Rivier. Ieder jaar in november is Phnom Penh gedurende 3 dagen gastheer voor het magnifiekste carnaval in ZO-Azië, het Water Festival of Bonn Om Toeuk, zoals het bekend staat bij de Khmers.
Vrijwel ieder dorp zet een boot in
De dorpsbewoners stromen naar de hoofdstad. Vrijwel ieder dorp zet een boot in bij de wedstrijden. Een boot is een kostbaar bezit. Het maken van een boot duurt maanden en de kostprijs kan hoog oplopen. De meeste boten worden in pagodes opgeslagen omdat die voldoende ruimte hebben voor de lange boten.
Dit jaar worden 2 à 3 miljoen mensen verwacht en zullen 423 boten deelnemen aan de wedstrijd.
Het regenseizoen
Het Water Festival kenmerkt het einde van het regenseizoen voor Cambodja. Het land kent tijdens het regenseizoen een merkwaardig verschijnsel — uniek in de wereld — waarbij de overvloed aan water, aangevoerd door de moessonregens en smeltwater van sneeuw en ijs uit het Himalaya gebergte, stroomopwaarts gestuwd wordt van de Mekong Rivier naar de Tonlé Sap Rivier en zo in het Tonlé Sap Meer.
Het Tonlé Sap Meer neemt enorm in omvang toe en wordt 3 x groter. Door de feesten wordt dank uitgedrukt voor het geven van vruchtbare gronden en een overvloed aan zoetwatervis die bij het keren van het water, waarbij de natuurlijke afvloeiing van het water van het Tonlé Sap Meer naar zee hersteld wordt, achterblijft in het meer.
Al weken is men bezig
Het belooft een enorme drukte te worden in stad. Al weken is men bezig met het opbouwen van tribunes langs de rivier.
De koninklijke tribune, die permanent aanwezig is en opgebouwd is in steen, is schoongemaakt en opgeschilderd evenals de 2 kleine boeddhatempels aan iedere kant van de koninklijke tribune. De foto van de koning is te zien op alle officiële gebouwen. Straten en gebouwen zijn versierd met Cambodjaanse vlaggetjes. Langs de rivier, op de esplanade, zijn de vlaggen van ontelbare landen vervangen door nieuwe vlaggen. Ook onze Belgische driekleur wappert tussen deze vlaggen.
Nu, enkele dagen voor de waterfeesten, worden lange, ranke boten, die een lengte hebben van 30 m à 45 m, aangevoerd over het water.
De bootraces
In de Buddist Era (Longvèk era) was de koninklijke marine verdeeld in drie groepen die elk een ander type boot hadden.
Tijdens de full-moon in november werd de marine opgedragen tot het houden van bootraces. Het was als een militaire parade te water waarbij de marine zijn militaire vaardigheden en moed kon laten zien.
Ook tijdens het Water Festival worden roeiboten in 3 verschillende maten gebruikt. De langste boten tellen ongeveer 70 roeiers, de kortste boten slechts een twintigtal.
Het is een feestelijke gezicht een oude vissersboot, tot zinkens toe volgeladen met mensen, de Tonlé Sap Rivier te zien opstomen met in het kielzog een of meerdere wedstrijdboten. De komst wordt aangekondigd met muziek bij het opvaren van de rivier. Alle boten meren aan op het schiereiland langs de Tonlè Sap en Mekong Rivier. 423 wedstrijdboten en naar schatting 27.000 roeiers arriveerden voorbije dagen in Phnom Penh.
Bescherming tegen boze geesten: draken en naga’s
De boten zijn mooi beschilderd en voeren op de voorplecht een boegbeeld, vaak een prachtige uit hout gesneden drakenkop die de boot beschermt tegen boze geesten.
Δρακεϊν betekent helder zien. Zoals de feniks, schildpad en eenhoorn (abdij van Herkenrode) is de draak één van de 4 hemelse dieren. De draak is het enige mythische schepsel van de 12 dieren van de Chinese Zodiac.
In tegenstelling tot de Westerse draak is de Chinese draak een teken van geluk. Deze draak spuwt geen vuur, heeft geen vleugels maar vliegt met behulp van magie. De Chinese draak is een symbool voor vrolijkheid, wijsheid, vriendelijkheid en hulpvaardigheid. Vaak is de draak afgebeeld met een baard waarin een parel met magische eigenschappen bewaard wordt.
Het boegbeeld kan ook de kop van een naga zijn. Naga’s (te vergelijken met cobra’s) zijn bovennatuurlijke wezens in het boeddhisme en hindoeїsme die vaak de verschijning van een slang of draak aannemen. Naga’s kunnen goed- of kwaadaardig zijn.
In India bewaken landnaga’s de poorten van heilige oorden en heilige relikwieën van de boeddha of zijn discipelen. Waternaga’s vormen wolken en geven regen maar verwoesten het land met overstromingen als ze kwaad zijn.
De wedstrijdboten
De romp van de wedstrijdboten is kleurrijk beschilderd met het lijf van een oerslang of een draak. De afbeelding van naga’s is in Cambodja terug te vinden bij alle bouwwerken. De naga speelt een belangrijke rol bij de tempels van Angkor. Boeddha wordt vaak afgebeeld zittend op een lotus en beschermd door een naga. De natuurlijke vijand van de naga is de garuda, half adelaar (kop) en half mens (lijf). De Garuda is het rijdier van de hindoegod Vishnu. Garuda’s en naga’s worden op de tempels meestal samen afgebeeld. Een esculaap is een naga en staat voor wijsheid.
Sinds hun aankomst wordt door de roeiers geoefend op de Tonlé Sap. Op de kadans van de voorman klieven de lange, ranke boten als duizendpoten door het water. De bemanning van iedere boot is uitgerust met T-shirts en petten in een bepaalde kleur: rood, oranje, geel, groen, blauw, wit, rose en zelfs zwart. Op de voorplecht van iedere boot staat een offerande voor boeddha. Wierookstokken, lotusbloemen en bananen ontbreken niet.
Vele boten zijn bovendien voorzien van een goudgele parasol om de offerande aan boeddha te beschermen en om de voorman enige schaduw te geven.
En dan barst het los
Op 20 november barstte het feest los. De straten naar de rivier waren afgezet voor alle verkeer. De bootraces begonnen al vroeg in de ochtend. Ze kwamen in paren uit in volgorde van de hen toegekende nummers, gele doeken met rode cijfers, vastgemaakt aan het uiteinde van iedere boot. Vaak was het een nek aan nek race tussen de boten. Soms sloeg een boot om maar er vielen geen slachtoffers.
Rond het middaguur was het al behoorlijk druk langs de rivier. Alhoewel overal vuilnisemmers neergezet waren, werd vuil achteloos weggegooid. Wie zou zijn plek langs de rivier willen opgeven om vuil te gaan deponeren in de daarvoor bestemde containers?
Bij het wandelen langs de rivier ontdekten wij dat naast de tribunes voor de Koning en alle officiëlen, er ook een tribune voor toeristen opgetrokken was.
Er waren hekken geplaatst zodat ook een deel van de esplanade langs de rivier enkel toegankelijk was voor toeristen. Bij een veiligheidscontrole werden fototoestellen gecontroleerd. Mijn verrekijker werd voor een fototoestel aangezien.
Om 16 uur was er een veiligheidscordon van het koninklijk paleis tot de koninklijke tribune. Politie en militairen hielden de weg vrij voor de aankomst van de officiëlen. Een escorte begeleidde Koning Norodom Sihamoni van het paleis naar de tribune waar hij het einde van de bootraces voor die dag kwam toejuichen. Ondertussen ging de zon onder en was het bijna 18.00 uur.
Grote boten werden in de richting van de koninklijke tribune getrokken. De eerste boot voerde de symbolen van het koninklijk paleis. Deze waren uitgewerkt in het koninklijke geel.
Andere boten symboliseerden de Senaat, het Parlement en verschillende Ministeries. Er was een boot met de rechterlijke weegschaal. Alle boten waren rijkelijk versierd en voorzien van duizenden lampen. Alle symbolen waren omlijst met enorme naga’s. In totaal waren er 9 boten die door de Koning ontstoken werden.
Het was een prachtig schouwspel. De verlichte boten voeren over de Tonlé Sap Rivier terwijl op de overliggende oever een grandioos vuurwerk losbarstte. Vanaf de tribune, zittend op stoelen die met gele hoezen overtrokken waren, hadden wij een prachtig zicht op de verlichte boten en konden wij met volle teugen genieten van het schitterende vuurwerk. De maan keek neer op de rivier en reflecteerde in het water.
Na het schouwspel vertrok de Koning in een open limousine, toegewuifd door de mensenmassa.
De volgende ochtend
De volgende ochtend oefenden wedstrijdboten al vroeg om tijdens de race een goede tijd te kunnen neerzetten.
Opnieuw nam de drukte toe in de loop van de dag. Op de grasvelden tegenover het paleis waren matten uitgerold en eettentjes ingericht, evenals langs de weg van de rivier.
Allerlei eetwaren werden aangeboden waaronder gebakken insecten en spinnen, een lekkernij voor de Cambodjanen.
Op de tribune bood iemand ons insecten aan, wat ons deed griezelen. Een ander geliefd gerecht zijn bebroede eieren die hard gekookt werden.
Rieten hoeden werden veelvuldig aangeboden, geen luxe tegen de middagzon. Kleurrijke ballons in allerlei figuren waren op alle hoeken van de straten te koop. In de late namiddag begaven wij ons naar de tribune.
Dit keer werden wij niet tegengehouden door een politiecordon want de Koning nam niet deel aan de feestelijkheden. Het was de dag van de volle maan. Wij waren erg blij een grote, heldere maan aan het firmament te zien staan die haar licht liet schijnen over de rivier. Er waren geen wolken die de maan verduisterden. Ook deze dag sloot af met bootraces waarna de 9 lichtboten over de rivier voeren en een vuurwerk afgestoken werd. Die avond werd ‘Full-Moon Festival’ gevierd. Om middernacht was er opnieuw vuurwerk om dit feest te vieren.
De laatste dag
De laatste dag begon rustig zoals de vorige dagen. Rond de middag was het al behoorlijk druk langs de rivier maar dankzij de militairen verliepen de mensenstromen vlot in beide richtingen. Wij waren tijdig bij de tribune en zagen de Koning aankomen.
De winnende teams
Het hoogtepunt was het uitreiken van de prijzen aan de winnende teams. Negen boten kregen een prijs. Het was een onvergetelijk schouwspel de hele vloot boten te zien aankomen over de rivier in de richting van de tribunes. De winnende boten voeren voorop.
De winnende teams waren gekleed in de koninklijke kleur geel. De eerste boot voerde het koninklijke vaandel, een blauwe vlag, mee. Tussen twee boten ter hoogte van de koninklijke tribune was een lint gespannen. De winnende boten moesten dit lint doorknippen en tussen de boten doorvaren.
Er ontstond een daverend applaus, niet alleen van de toeschouwers maar ook van de roeiers die hun roeispanen hoog in de lucht staken. Ondertussen hadden politieboten die in de buurt lagen, ballonnen laten opstijgen. Het was een grandioos gezicht die honderden boten over de rivier te zien varen bij ondergaande zon. De rivier kleurde in alle tonen…
De schouw van de lichtboten en een grandioos vuurwerk
Het einde van het Water Festival werd aangekondigd door de schouw van de lichtboten en een grandioos vuurwerk. Manneke maan liet zich niet zien deze avond maar hield zich schuil achter een dik wolkendek.
Ver weg waren er lichtflitsen van een onweer maar het bleef droog boven Phnom Penh. De mensenmassa die zich bij de rivier verzameld had om het laatste vuurwerk te zien was enorm.
In een open auto werd de Koning teruggereden naar het paleis tegenover de rivier. De menigte was enthousiast.
Tijdens de drie dagen Water Festival waren de oranje gewaden van de monniken nergens te zien op straat. De monniken hadden huisarrest om te voorkomen dat tegen de boeddhistische cultuur gehandeld zou worden.
Catastrofe
Helaas, de laatste avond van Water Festival eindigde in catastrofe.
Overal in stad waren feesten voorzien met orkesten. Het grootste feest werd gehouden op Koh Pich Island of Diamond Island, te bereiken via 3 bruggen waaronder de Diamond Bridge.
Een toevloed van een half miljoen mensen naar dit feest was voorzien.
De bruggen zijn ‘bottlenecks’
Een grote mensenmassa begaf zich naar het feest maar raakte klem op de Diamond Bridge. Teveel mensen wilden tegelijkertijd de brug oversteken naar het eiland terwijl anderen probeerden terug te lopen naar het vaste land.
De politie slaagde er niet in de mensenstroom te kanaliseren via de verschillende bruggen. Mensen raakten klem op de brug. Niemand kon nog voor- of achteruit. Sommigen werden door de hitte bevangen en vielen flauw.
Er ontstond chaos met als gevolg dat mensen elkaar vertrappelden. Sommigen hebben getracht zich te redden door in de rivier te springen maar werden door de snelle stroom meegesleurd. Sirenes van ambulances en politie auto’s verscheurden de nacht. Het feest eindigde met 351 doden en 755 gewonden.
Achtergebleven schoenen op de brug zijn de stille getuigen van het drama.
Bidden voor de zielen van de overledenen
Ongeveer 500 monniken en nonnen begaven zich de dag nadien in stoet naar de brug om te bidden voor de zielen van de overledenen. Er werd een nationale rouwdag afgekondigd.
Bij de Diamond Bridge hadden boeddhistische ceremonies plaats.
De militaire kapel liet droeve muziek horen. Hun Sen, PM, gevolgd door een lange stoet ministers, militairen, politie en vooraanstaanden van de stad, ontstak wierookstokken en legde lotussen en andere bloemen neer bij de brug om de slachtoffers te gedenken.
In de loop van de dag werden in aanwezigheid van monniken, meerdere boeddhistische ceremonies gehouden. In het midden van de brug werden kaarsen aangestoken.
Drie kleine houten boten werden gevuld met rijst, gebakken varkenskoppen, kruiden, fruit en zelfs geld. Versierd met lotusbloemen en wierookstokken werden de rijkgevulde boten nadien op de rivier, de Bassac, gezet.
Geesten mogen niet hongerig zijn.
In alle stilte zijn de boten naar hun provincies vertrokken.
Ceremonies na het drama op de Koh Pich Bridge of Diamond Bridge
Het Water Festival dat in 2010 gehouden werd van 20 tot 22 november werd afgesloten met feestelijkheden op het Koh Pich of Diamond Island. Het was het eerste jaar dat op het eiland massaal gevierd zou worden want het eiland werd pas in 2005 ontgonnen en voor publiek opengesteld in 2009. Feestlocaties schoten als paddenstoelen uit de grond.
Veel jongeren kwamen met hun families vanuit de provincies naar Phnom Penh om mee te feesten tijdens het Water Festival. Hun aantal werd geschat op 3 miljoen. Op het Diamond Island waren festiviteiten voor een half miljoen mensen voorzien. Na de feesten op de Tonle Sap River waren het vooral jongeren die naar het eiland trokken om daar te vieren met vrienden en vriendinnen.
Koh Pich Bridge of Diamond Bridge
Alhoewel er 3 bruggen zijn van het vasteland naar het eiland (dicht bij de Tonle Sap waar de bootraces gehouden werden, waren 2 bruggen), slaagde de politie er niet in de jongeren te stroomlijnen, zodat een brug gebruikt zou worden om naar het eiland te gaan en de andere brug om terug naar Phnom Penh te lopen. Iedereen wilde gebruik maken van de Koh Pich Bridge of Diamond Bridge.
Op zeker ogenblik was er zo een drukte op de brug dat de jongeren geblokkeerd raakten en in paniek over elkaar liepen. Uren zaten zij vast. Zij kregen ademhalingsproblemen en sommigen vielen flauw. In het tumult stierven er meer meisjes dan jongens omdat deze laatsten krachtiger waren. Er ontstond een “stampede” waarbij de sterkere jongens in paniek over flauwgevallen meisjes heen sprongen om hun leven te redden “sauve qui peut”.
Sommigen sprongen van de brug in het water om zich op die manier te redden.
‘s Avonds hoorden wij sirenes van ambulances en politie auto’s loeien. ‘s Anderendaags ‘s morgens waren schoenen de stille getuigen van het vreselijke drama wat zich hier afgespeeld had.
Er wordt officieel melding gemaakt van 353 doden en 755 gewonden.
Officiële rouwdag
De volgende dag kwamen ongeveer 500 monniken en nonnen naar de Koh Pich Bridge om er te bidden. De 2e dag na het drama was een officiële rouwdag afgekondigd. De 7e dag na het drama werden ceremonies bij de brug gehouden in aanwezigheid van regeringsambtenaren en 49 monniken.
“The hours-long ceremonies, intended to soothe the souls of the dead, are usually held on the sixth and seventh day after a death. If we did not do the seven-day funeral for the dead people in order to bring them lasting peace or get reborn, their souls would become ghosts that harm people or their relatives.”
Ceremonies om de geesten van de doden te kalmeren
Op 28 en 29 november 2010 werden in pagodes, bij de Diamond Bridge en de tempeltjes langs de rivier urenlange ceremonies gehouden om de geesten van de doden te kalmeren.
Het is gebruikelijk om 6 tot 7 dagen na het overlijden te offeren want doden worden geacht te slapen gedurende die dagen. Dan pas worden zij zich bewust van hun heengaan en worden de geesten onrustig.
Offergaven moeten hen helpen over te gaan naar het volgend leven anders worden het onrustige geesten die mensen komen storen.
Vooral voor diegenen die een geweldige dood stierven is het belangrijk te offeren.
Een grote toeloop van treurende mensen
Gisteren was er een grote toeloop van treurende mensen bij de pagode Ounalon, dicht bij de markt waar ik iedere dag langs loop. Vooral vrouwen, allen in witte bloezen en lange donkere rokken gekleed, kwamen met lotusbloemen, wierookstokken en eetwaren.
Monniken hadden lange tafels geplaatst om alle offergaven in ontvangst te nemen.
Bij het tempeltje langs de rivier zag men dezelfde taferelen. Naast het offeren werd er Khmer muziek gespeeld op typische instrumenten.
In de avonduren werden ceremonies gehouden in aanwezigheid van monniken.
De bruggen werden druk bezocht uit respect voor de doden maar ook als toeristische attractie (triest). Marcel en ik zijn ook bij de bruggen geweest, maar voor ons was dat geen moment om foto’s te maken.
De bruggen waren afgesloten en werden door politie bewaakt. Hekken verhinderden de mensen te dichtbij te komen.
Later werden de bruggen afgebroken en werd een monument opgericht met alle namen in steen gegrift zodat ieder jaar opnieuw de doden hier herdacht kunnen worden.
