Hoofdredactie
Lucht — wegen van het hoofd — Germaanse, Noordse en Keltische perspectieven — Germaanse, Noordse en Keltische goden en godinnen — Germaanse, Noordse en Keltische feesten en kalenders
Bij de Germaanse, Noordse en Keltische volkeren waren de rituelen, symbolen en mythische vertellingen over de kosmische en natuurgoden en -godinnen sterk verbonden met (pantheïstische) natuurbeleving.
Goden en godinnen
De Germaanse, Noordse en Keltische goden en godinnen hebben in de mythologie in het algemeen zowel onderling evenknieën, als een Romeins equivalent.
Het pantheon is verdeeld in hemelse en (onder)aardse goden en godinnen.
Hemelse goden hebben attributen die naar donder en bliksem verwijzen, zoals de hamer en het aambeeld. Deze hemelse goden zijn veelal mannelijk.
Aardse vruchtbaarheidsattributen, zoals het graan en geiten, zijn vaker vrouwelijk.
Niettemin zijn er ook mannelijke vruchtbaarheidsgoden en symbolen, zoals de bok en het wilde zwijn, de Griekse god Dionysos en de Romeinse Bacchus.
En hemelse godinnen die met luchtwezens, zoals raaf en kraai, en de oorlog zijn verbonden; bijvoorbeeld de Keltische godinnen Gundestrupp en Morrígan.
Terwijl de maan meestal als godin geldt en sikkelvormige attributen kent, zijn zonnegoden vaak mannelijk met ronde cirkelvormige attributen, zoals het wiel.
In de Noordse mythologie is dit evenwel juist andersom. Scheppergod Odin schiep, na de aanvankelijk heersende duisternis, uit het oervuur de kleinere sterrenlichtjes en twee grotere lichten: zuster zon en broeder maan.
De hemelse goden van licht en van donder en bliksem
De belangrijkste Germaanse hemelgoden zijn: Donar — de god van hemelverschijnselen donder en bliksem (tevens godenzoon van Wodan) — en Wodan — de oppergod en hemelvader.
De Noordse hemelgoden kennen een vergelijkbaar duo: Odin — de wijze god van oorlog, magie en dichtkunst — en Thor — god van de donder en bliksem, die met zijn hamer vooral het natuurgeweld verzinnebeeld.
Vergelijkbaar hiermee is het Romeinse duo Jupiter en Mars: waar Mars de god van oorlog is, vertegenwoordigt de god Jupiter het hemelgewelf en de (on)weersverschijnselen.
Voor zover Wodan en Odin zijn geassocieerd met dichtkunst en magie, handel en communicatie, zijn ze tevens vergelijkbaar met de Romeinse god Mercurius (respectievelijk de Griekse Hermes).
Zonnegoden en -godinnen
De Germaanse Sunna (betekenis zon) staat ook bekend als Sunne. Haar Angelsaksische naam is Sigel.
De Germaanse (Arische) lichtgod Mithras vertoont mythische verwantschap met de Romeinse zonnegod Sol Invictus.
Sól is de Noordse zonnegodin, ze wordt tot de Asinnen gerekend. Sól rijdt met haar wagenspan langs het hemelgewelf. Ze werd achtervolgd door wolven, net als haar broer, de Maangod Máni, die met wagenspan de gang van de maan begeleidde.
Zon en maan zijn in de Noordse mythen door Odin opgevangen vonken uit het vuur van het zuidelijke Muspelheim.
De Keltische zonnegoden Lugh en Belenos
De Iers-Keltische Lugh en de Keltische Belenos zijn de belangrijkste zonnegoden. Paard en zonnerad zijn symbolen van Belenos, afgebeeld op de goudstukken van de Eburonen (de ten tijde van het Romeinse Rijk tussen de Maas en de Waal levende stammen) en ook op de zilveren munten van Germaanse stammen in het Rijngebied.
De Keltische invloed rond de cultische feesten van Belenos en Lugh zou zich hebben uitgestrekt tot aan het Zuidwesten van Europa (het huidige Slovenië en Kroatië).
De naam van het huidige België verwijst naar deze invloedsfeer van zonnegod Belanos.
Naast zonnegod was Lugh ook de heerser van oorlog en vrede, van weersverschijnselen als donder en bliksem, en smid.
Vele Europese steden danken hun namen aan deze god, zoals Leiden, Lyon en Leignitz.
Het feest dat aan Lugh is gewijd — Lughnasadh — werd tijdens volle maan tussen de zomerzonnewende en de herfst-dag-en-nachtevening (herfst-equinox) gevierd. Deze cultus zou ook zijn gewijd aan vruchtbaarheid: huwelijken werden er gesloten en oogstfeesten gevierd. Mythologisch lijkt de Lugh-cultus in die zin een samensmelting van zonne- en maansymboliek te zijn.
Maangoden en -godinnen
De Noordse maangod Máni begeleidde met wagenspan de gang van de maan. Hij werd achtervolgd door wolven, net als zijn zus de zonnegodin Sól.
De Keltische Cailleach was eerst almoeder en werd later maangodin.
Vergelijkbaar hiermee is de Romeinse Luna, de godin van de maan.
Goden en godinnen van strijd en jacht
De Germaanse Tiwaz respectievelijk de Noordse oorlogsgod Týr (verlatiniseerd tot Thingsus) zijn goden van de gerechtigheid en volksvergadering.
De Romeinse Mars — god van de oorlog — is hiermee vergelijkbaar.
De Germaanse god Wodan — de vader der goden van wijsheid, dichtkunst en handel, oorlog en dood — en de Noordse Odin — de wijze god van oorlog, magie en dichtkunst.
De Iers Keltische godin Morrígan wordt voornamelijk geassocieerd met oorlog en lot, vooral met het voorspellen van ondergang en dood in de strijd. Ze wordt vaak in de gedaante van een raaf beschreven. Ze wordt ook wel Badb Catha genoemd; dat oorlogskraai betekent.
Veelal hebben god(inn)en meerdere zaken onder hun bewind; en tevens zijn belangrijke portefeuilles over meer god(inn)en verdeeld.
De Griekse Hermes respectievelijk de Romeinse Mercurius hebben — als boodschappers van de goden — vooral handel en welsprekendheid in hun portefeuille.
Oorlogsvoering en strijd behoren tot Zeus en Mars en tot een enkele godin, zoals de Griekse Artemis respectievelijk de Romeinse Diana als godinnen van de jacht — en ook van de maan en vruchtbaarheid!
Ook de Keltische Morrígan en Gundestrupp tonen meerdere gezichten. Deze moedergodinnen werden veelal in drie gedaanten afgebeeld — door de Romeinen Matres of Matronae genoemd — als belichaming van drie aspecten, zoals geboorte, leven en dood.
Godinnen van de liefde en vruchtbaarheid
Freyja en Freya zijn respectievelijk de Germaanse en Noordse godinnen van de liefde en vruchtbaarheid.
Soms wordt Freya ook geassocieerd met Frigga, de Noordse koningin der goden en gemalin van Odin.
De Keltische Aine is de godin van de vruchtbaarheid en van liefde, genezing en groei.
Vergelijkbaar met Freyja, Freya en Aine is de Romeinse Venus godin van de liefde.
Goden en godinnen van het dodenrijk
Het dodenrijk gold volgens de Noordse mythologie als een ‘schimmenrijk’ (het Noordelijke koude Niflheim) en werd bestuurd door de godin Hel.
In het Noordse pantheon wordt ook Loki, god van chaos en leugens geassocieerd met onderwereldkrachten.
Bij de Germanen gold de ‘Haljae’ (waar ons woord ‘hel’ van is afgeleid) als een ‘dodenrijk’ of ‘onderwereld’. Echter zonder de moreel beladen betekenis, die aan het begrip ‘hel’ kleeft vanuit christelijke perspectieven.
De ‘Haljae’ als een schimmenwereld waar de doden vertoeven, vertoont in die zin overeenkomst met de ‘Hades’. De Hades is de Griekse onderwereld. Daar worden de gestorvenen door Hermes naar toe begeleid tot aan de rivier de Styx, die de grens vormt met het dodenrijk, waar de veerman Charon hen overzet.
De overeenkomstige god bij de Romeinen is Saturnus — de (onder)aardse god van de landbouw en vruchtbaarheid en van de onderwereld…
De Keltische Donn is god van de doden en van de onderwereld, hij wordt geassocieerd met schipbreuken en zeestormen. De Bretons Keltische Ankou wordt koning der doden of Père Ankou genoemd. In de legenden en verhalen figureert hij als de verpersoonlijking van de dood. Als figuur op de grens van de levenden en de doden, is hij mythologisch vergelijkbaar met zowel Hermes als Hades uit de Griekse mythen.
- Borchert, B. (1994) Het verschijnsel, de geschiedenis, de nieuwe uitdaging. Haarlem: J.H. Gottmer.
- Grimmsma, B. (2008) De tijdstippen van de cultische jaarfeesten. Geraadpleegd op 27-12-2017 net/tijdstippen%20feesten.pdf
- Jager J. (2015) Rituelen en tradities. Geraadpleegd op 25-12-2017 jefdejager.nl
- Janssens, U. (2009) De heidenen. Riten, culten en religie in de Lage Landen. Van oertijd tot christendom. Houten: Lannoo.
- Libbrecht, U. (2017) Ierse meditaties. Naar een nieuw pantheïsme. Antwerpen/ Apeldoorn: Garant.
- McCoy, D. (2012-2017) norse-mythology.org
- Murray, Alexander (1874). Manual of Mythology: Greek and Roman, Norse, and Old German, Hindoo and Egyptian Mythology. London, Asher and Co. (The Freyja illustration is from plate XXXVII). Digitized version of the book by the Internet Archive, manualofmytholog00murruoft”>
Published earlier in Reusch, Rudolf Friedrich (1865) Die nordischen Göttersagen. - norse-mythology.net/the-nine-worlds-in-norse-mythology/
- norse-mythology.org/cosmology/the-nine-worlds/
- Schalk, G. (1944) Goden en Heldensagen. (vertaling Maarten van Nierop). Amsterdam: Volksche Uitgeverij Westland Amsterdam.
- Scott Littleton, C. (2005) (red.) Een geïllustreerde geschiedenis van mythen en verhalen uit de gehele wereld. Kerkdriel: Librero.
Noten
[1] Bron: Thor vecht met zijn hamer (Mjöllnir) tegen de Midgaardslang, manuscript uit IJsland uit de 18e eeuw
[2] Bron: Wodan, Das festliche Jahr in Sitten, Gebräuchen und Festen der germanischen Völker, 1863
[3] Bron: The_Wolves_Pursuing_Sol_and_Mani Guerber, H.A. (Hélène Adeline) (1909). Myths of the Norsemen from the Eddas and Sagas. London: Harrap. This illustration facing page 8. Digitized by the Internet Archive and available
[4] Bron: Illustration of Lugh’s magic spear by Harold Robert Millar, published in Celtic Myth and Legend by Charles Squire (1905)
[5] Bron: Morrigan Detail of Battle Crow from “Cú Chulainn riding his chariot into battle” by Joseph Christian Leyendecker (1874 – 1951)
[6] Bron: Frigga
[7] Bron: Loki met zijn uitvinding, het visnet. Uit een 18e-eeuws IJslands geschrift
