Een vertaler betreedt een pad dat voortdurend vraagt om afwegingen en keuzes. En dit geldt zeker voor een genre, dat, wat stijl en inspiratie betreft, nu eens de sublieme hoogten van het verhevene betreedt, dan weer in de buurt komt van de smartlap.
Ik heb bewust zowel het té verhevene als het té sentimentele willen vermijden ― trouw aan het gezegde “du sublime au ridicule il n’y a qu’un pas”[1] ― en beschouw daarom mijn vertalingen liever als bewerkingen dan als getrouwe omzettingen.
Soms heb ik de originele tekst in de vertaling verkort, soms uitgebreid en soms ook vereenvoudigd.
Wie zit te wachten op maximale overeenkomst tussen bron en vertaling zal dus bedrogen uitkomen.
De opvatting dat een vertaling een zuivere reflectie zou moeten zijn van de oorspronkelijke “allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie” wordt hier resoluut verlaten.
Ook heb ik ervoor gekozen de oorspronkelijke tekst in dichtvorm te bewerken, om de speciale gevoelswaarde die uitgaat van het origineel niet verloren te laten gaan en in de hoop de ― met betrekking tot het origineel ― onvermijdelijke tekortkomingen enigszins te compenseren.
Zo u wilt, heb ik, door het gebruik van rijm en assonantie, de lezer ― met de beste bedoelingen ― ‘gedwongen’ de Nederlandse versie te ondergaan als poëzie.
Met vrienden in Moskou
Tenslotte: het genre van de romance moet worden begrepen in de geest van een tijd, waarin veel ruimte was voor analyse van persoonlijke gevoelens, een tijd die werd gekenmerkt door een sterk verlangen naar exotische kaders ― natuur, Zigeuners … ― die een ontsnapping boden uit een werkelijkheid die vaak als vijandig werd ervaren.
Maar is deze geest, volop aanwezig in de tijd van de Romantiek, niet van alle tijden?
Ze illustreren mooie herinneringen aan de tijd dat ik als gitarist en zanger meespeelde met de Zigeunerkapel Palotash onder leiding van Paul Berger bij de studentenvereniging Veritas in Utrecht, met het Russische Ensemble Kazbek onder leiding van Zjenja Kreuter in Den Haag en in het duo Gitalaika met de Balalaika- en Domraspeler Ralph Kreuter.
“Kalitka ― Het hekje” door Ralph Kreuter, balalaika en Fred de Haas, zang en gitaar:
Калитка
Het hekje
Лишь только вечер затеплится синий,
Лишь только звёзды зажгут небеса;
И черёмух серебряный иней
Уберёт жемчугами роса.
Отвори потихоньку калитку
И войди в тихий садик как тень.
Не забудь потемнее накидку,
Кружева на головку надень.
Там, где гуще сплетаются ветки
У беседки тебя подожду;
И на самом пороге беседки
С милых уст кружева отведу.
Отвори потихоньку калитку
И войди в тихий садик как тень.
Не забудь потемнее накидку,
Кружева на головку надень.
Zodra een blauwzweem op de avond daalt
En sterrenlichtjes aan de hemel pinken,
Zodra de rijp de vogelkers bezwaart
En avonddauw in zilvertooi doet blinken.
Glip dan stilletjes door het hek
Het tuintje binnen, als een schaduw;
Je mantel donkert als de maluw;
Fijn met kant is je gezicht bedekt.
In het prieel, waar dichte twijgen lussen,
zal ik wachten, wachten en je beiden,
Op de drempel al, met tedere kussen,
Het kanten weefsel van je af doen glijden.
Glip dan stilletjes door het hek
Het tuintje binnen, als een schaduw;
Je mantel donkert als de maluw;
Fijn met kant is je gezicht bedekt.
Музыка: А. Обухова
Слова: А. Будищева
Muziek: A. Oboechova
Tekst: A. Boedisjeva
Vertaling / bewerking: FdH
“Rastavajas ― Haar afscheidswoorden” door Ralph Kreuter, balalaika en Fred de Haas, zang en gitaar:
Расставаясь, она говорила
Расставаясь, она говорила:
“Не забудь же ты меня на чужбине!
Одного лишь тебя я любила
И любовь берегла как святыню.
Одному лишь тебе говорила
О любви бесконечные речи.
Одному лишь тебе позволяла
Целовать мои смуглые плечи”.
Музыка: неизвестен
Текст: Л. Жодейко
Haar afscheidswoorden
Ik denk nog aan haar woorden toen wij afscheid namen
“Blijf aan me denken in den vreemde, lieve vriend;
Alleen van jou heb ik gehouden; voor ons samen
De schoonheid van de liefde steeds gediend.
Slechts jou heb ik de bloemen langs het liefdespad
Steeds weer bezongen; en ons vuur was niet te blussen;
Alleen voor jou heb ik mijn schouders veil gehad
En op mijn donkere huid brandden je liefdeskussen”.
Muziek: onbekend
Tekst: L. Zjadeiko
Vertaling / bewerking: FdH
“Notsj ticha ― De nacht is stil” door Ralph Kreuter, balalaika en Fred de Haas, zang en gitaar:
Ночь тиха
De nacht is stil
Ночь тиха; я томлюсь и не сплю.
О, как дивно луна надо мною;
И как нежно поёт соловей;
А тоска всё сильней и сильней,
Милый друг, приходи, я не сплю;
О, приди и останься со мной.
В тёмный сад растворил я окно
И река серебрится луною;
Так скажи же мне хоть слово одно;
Я так счастлив, я снова с тобою;
И опять, как бывало давно,
Я люблю и любуюсь тобой.
De nacht is stil. Geen rust, geen dromen.
Een nachtegaal zingt lieflijk en volkomen;
Het godenmaanlicht baadt mij in haar stralen,
Steeds sterker wordt de wens en wil niet dralen:
Kom bij me, lieve vriend, vannacht,
En blijf! Ga niet meer weg! Ik wacht.
Donkere tuin, een open raam,
Rivier glanst in de zilvermaan;
Ik zou zo graag je stem nu horen:
Een nieuw geluk is weer geboren;
Net als toen, heel lang geleden,
Heb ik lief en word aanbeden.
Дремлют плакучие ивы,
Низко склонясь над ручьём;
Струйки бегут торопливо,
Шепчут во мраке ночном,
Шепчут, все шепчут во мраке ночном.
Думы о прошлом далёком
Мне навевают они;
Сердцем больным, одиноким,
Рвусь я в те прежние дни;
Рвусь я в те прежние, светлые дни.
Где ты, голубка родная,
Помнишь ли ты обо мне?
Так же ль как я, изнывая,
Плачешь в ночной тишине?
Плачешь ли так же в ночной тишине?
De treurwilgen dromen,
Gebukt over stromen,
De watertjes reppen zich heen;
Zij fluisteren zacht: Hoor! Zij fluisteren zacht
In het donkere hart van de nacht.
Zij delen mij mede
Gedachten, verleden,
Gelukkige tijd van weleer;
Alléén met mijn smart, ja, alléén en verward,
In gedachten, met pijn in het hart.
Waar ben je, beminde,
Kan jij me nog vinden,
Herinnering in je bestaan?
Wie weet of je wacht, ach, wie weet huil je zacht
In de stille verstervende nacht
Музыка: Б.Б.;
Слова: А. А.Тимофеев;
Muziek: B.B.;
Tekst: A. Timofejev; eind 19e eeuw
Vertaling/ bewerking FdH
Всё как прежде,
Всё та же гитара
Шаг за шагом ведёт за собой;
В такт аккордам мелодии старой
Чуть колышется пар голубой.
Всё как прежде,
Лишь только седея
Поникает моя голова;
Да и голос дрожит не умея,
Нанизает на аккорды слова.
С этой маленькой, старой гитарой
Я смеялся и плакал и пел;
И за шумком, за юной забавой
Оглянуться на жизнь не успел.
А теперь
Даже песен не стало;
Жизнь прошла, обошла стороной;
И осталась лишь эта гитара
Поздним вечером плакать со мной.
Mijn gitaar volgt
Net als vroeger
Mij stapvoets door het leven;
Een oude melodie danst als een nevel
Op de grepen van een blauwe harmonie.
Net als vroeger…
Maar mijn hoofd
Lijkt wel met as bedekt, een hinder;
Ook mijn stem, die woorden rijgt
Aan het akkoord, wordt minder.
Wat heb ik gelachen, gehuild en gezongen
Op die oude, die kleine gitaar;
Niets was me te dol, altijd druk, eeuwig jong en
Ik leefde het leven… maar keek er niet naar!
En nu zijn de liedjes vergaan met het leven
(Zelfs een liedje drijft eens naar de kant);
Alleen mijn gitaar is nog overgebleven
En klaagt, op mijn eenzame wacht,
Met me mee, met me mee in de nacht.
Музыка: Исаак О. Дунаевский (1900–1955); Слова: В. Шкваркий
Muziek: O. Doenajevski (1900-1955);
Tekst: V. Sjkvarki;
Vertaling/ bewerking FdH
Молчи, грусть, молчи!
Wees stil, o stem van pijn!
Тоска, печаль, надежды ушли.
Друга нет, неприветно вокруг.
В ночной тишине я слышу рыданье,
Стон души разбитой любви.
Молчи, грусть, молчи!
Не тронь старых ран
Счастья любви, дорогой,
Не вернуть, не вернуть никогда.
Уснуть навек, забыться скорей,
Незаметно уйти от всего!
Жизнь шуткой была, жестокой, злою,
Расставаться мне с нею нельзя!
Молчи, грусть, молчи!
Не тронь старых ран
Счастья любви, дорогой,
Не вернуть, не вернуть никогда.
Verdriet, verlangen, hoop: verdwenen!
Geen vriend meer over, kille smart!
De nacht is stil: ik hoor het wenen
Van mijn ziel, van mijn gebroken hart.
Wees stil, o stem van pijn,
Laat af van oude wonden!
Liefdes roes en schijn,
Mijn lief, wordt nooit hervonden.
O, slapen in vergetelheid
En stil vertrekken uit dit leven:
Grap vol wreedheid, slechtheid, spijt,
Waarmee ik mij zo voel verweven!
Wees stil, o stem van pijn,
Laat af van oude wonden!
Liefdes roes en schijn,
Mijn lief, wordt nooit hervonden.
Автор: неизвестен
Muziek en tekst: onbekend;
Vertaling/ bewerking FdH
Anna Olenina ― Orest Kiprensky[3]Ik had je lief ― Póesjkin[4]
Я вас любил
Ik had je lief
Я вас любил; любовь ещё, быть может,
В душе моей угасла не совсем;
Но пусть она вас больше не тревожит;
Я не хочу печалить вас ничем.
Я вас любил безмолвно, безнадежно,
То робостью, то ревностью томим;
Я вас любил так искренно, так нежно,
Как дай вам Бог любимой быть другим.
Ik had je lief en voel nog als het ware
Diezelfde diepe liefde in mijn hart;
Toch wil ik jou daarmee niet meer bezwaren:
Ik wíl niet dat mijn liefde je benart.
Ik had je lief en zweeg, zonder verwachten,
Gekweld door schuchterheid soms of door nijd;
Ik had je lief, vol eerlijke gedachten,
God schenke je, ooit weer, zo’n tederheid.
Музыка: Б. Шереметьев (1786-1837);
Слова: Александр С. Пушкин (1799–1837); 1829
Muziek: B. Sjeremetev (1786-1837);
Tekst: Alexander Póesjkin (1799-1837); 1829
Vertaling/ bewerking FdH
Что мне горе
Het is míj om het even
Ну и что же буду вечно послушный я;
От судьбы всё равно не уйдешь;
И на что нам судьба равнодушная?
Эх, нет любви ну и так проживёшь!
Эх, что мне горе,
Жизни море
Hадо вычерпать до дна;
В сердце тише,
Bыше, выше
Купки сладкого вина!
Пусть гитара звенит неустанная!
Пусть рыдает струна за струной!
Нас дурманят глаза твои пьяные,
Твой напев и твой смех роковой.
Эх, что мне горе,
Жизни море
Hадо вычерпать до дна;
В сердце тише,
Bыше, выше
Купки сладкого вина!
Waarom zou ik toch steeds maar gehoorzaam zijn?
Ongewis is het leven, vol pijn,
Want het liefdeloos lot is zo blind als een pot
En je moet er nog eventjes zijn!
Het is míj om het even,
De zee van het leven
Is diep en je moet erdoorheen;
Dus omhoog met de glazen
En drinken geblazen,
Want zoet is de wijn, ongemeen!
Ach, kon de gitaar onophoudelijk klinken
Met snaren tot spelen bereid!
Door je blikken verdoofd en gesust door het drinken,
Door lachen en zang steeds verleid:
Het is míj om het even
De zee van het leven
Is diep en je moet erdoorheen;
Dus omhoog met de glazen
En drinken geblazen,
Want zoet is de wijn, ongemeen!
Zigeuner cafélied.
Muziek en tekst onbekend;
Vertaling/ bewerking FdH
Ech doesja maja / Эх, душа моя (zang: Alla Bajanova)
Эх, душа моя
Helaas, mijn lief
Пуст изорван мной невольно Край узорного платка, Ты уйдёшь, а мне не больно, И не шемит душа.
Эх, душа моя мы стобой не пара…
Ты уйдёшь, не станет мне больней!
Дорогая самая да у меня гитара
Никогда я не расстанусь с ней!
И когда при расстованье
Руку ты созмёшь мою,
Вместо ласки на прощанье
Я тебе спою.
Эх, душа моя мы стобой не пара …
Ты уйдёшь, не станет мне больней!
Дорогая самая да у меня гитара
Никогда я не расстанусь с ней!
Laat het dan zijn gebeurd:
Jouw hoofddoek aan de rand
Domweg door mij gescheurd;
Verbroken onze band,
Maar daarom niet getreurd!
Helaas, mijn lief, maar o zo waar,
Wij pasten echt niet bij elkaar;
Door jouw vertrek zal ik niet lijden,
Het liefste heb ik mijn gitaar
En van haar zal ik nooit scheiden!
Lieve gebaren maak ik niet,
Maar als ten afscheid dan je hand
De mijne drukt, zing ik, gestand,
In plaats daarvan voor jou een lied!
Helaas, mijn lief, maar o zo waar,
Wij pasten echt niet bij elkaar;
Door jouw vertrek zal ik niet lijden,
Het liefste heb ik mijn gitaar
En van haar zal ik nooit scheiden!
Музыка и текст: Графина Т. Толстая
(1860-1918);
Muziek en tekst: Gravin T. Tolstój (1860-1918);
Vertaling/ bewerking FdH
In deel 3 van dit drieluik zal ik u op 11 februari 2021 meenemen naar de oorsprongen van de romance.
Er zal vooral aandacht worden besteed aan de klassieke, gecomponeerde romances uit Spanje, Frankrijk, Duitsland/ Oostenrijk en Rusland die op hun beurt weer tot inspiratie hebben gediend voor een aantal zigeunerliederen.
Noten
[1] Tussen het sublieme en het belachelijke ligt slechts één stap. [2] NB De titel van het oorspronkelijke gedicht is “K.B.”, de initialen van de in de tekst bedoelde dame, wier naam de dichter geheim wilde houden. [3] Bron: Anna Olenina (1828) ― Orest Kiprensky (1782–1836) [4] Bron: Ik had je lief (1830) ― Alexander Póesjkin (1799-1837)
studeerde cum laude af in de Franse, Spaanse en Portugese taal- en letterkunde.
Vanaf het begin combineerde hij zijn functies met werkzaamheden als literair vertaler. Fred de Haas vertaalde onder meer uit het Papiaments, het Frans, het Spaans en het Russisch. Hij is leider, zanger en gitarist bij het Latijns-Amerikaans ensemble Alma Latina.
This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy
Privacy Overview
This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
