Louise Müller
Wijsheidsweb, 24 maart 2020
Kennis en organisatie
Onze huidige maatschappij is in vele opzichten een informatiemaatschappij. In zo’n maatschappij staat kennis centraal in de transformatie van de sociale orde.
Sinds haar ontstaan heeft de mensheid de haar omringende natuur proberen te overheersen, bijvoorbeeld door de controle over het vuur. Vuur biedt bescherming tegen wilde dieren en tegen de kou en maakt het bereiden van voedsel mogelijk. De geschiedenis van de mensheid is een geschiedenis van een steeds grotere beheersing over de natuur door de ontwikkeling van cultuur en beschaving. Na de dominantie van de jagers — en verzamelaars economie leidde de landbouweconomie van agrarisch-metropolitaire samenlevingen tot de productie van surplus. Daarmee ontstonden de handel, markten en steden. Industriële economische systemen leidden tot een grote mate van bureaucratisering en mechanisering van de samenleving en het wereldbeeld als een resultaat van grote technische uitvindingen, zoals die van de stoommachine. De informatiemaatschappij wordt niet langer gedomineerd door de uitvinding van nieuwe landbouwwerktuigen of grote uitvindingen van technische genieën maar door het gebruik van kennis over de samenleving door onderwijsinstellingen en overheden ten behoeve van de inrichting ervan.
Informatieoverdracht overheid-burger
De ontwikkelingen in de ICT dragen bij aan het verbeteren van de informatie van de overheid over de politieke mening van burgers.
Op ‘second life’ bieden avatars de burger de mogelijkheid om informatie op te nemen in een imaginaire wereld die verbonden is met de sociale werkelijkheid. Moet de overheid hierin investeren en hoe ervaren burgers deze virtuele werelden? Vergroot de kennis die door de imaginaire overheid op deze manier wordt aangeboden de sociale betrokkenheid van burgers in de onderliggende sociale wereld?
De computer biedt mensen een ontlichaamde wereld, een veruitwendiging van de geest die de grenzen van hun biologische wezen overschrijdt en hen de mogelijkheid biedt om deel te nemen in een wereldwijd collectief bewustzijn en kennisnetwerk. Via het internet kan kennis en emotie per direct met andere gedeeld worden over de grenzen van natiestaten, culturen en soms ook taal — en tijdszones heen.
Wat voor effect hebben deze globale mogelijkheden tot het opnemen en uitwisselen van kennis op de betrokkenheid van burgers bij de lokale en nationale overheden? Zijn burgers wel zo gericht op hun eigen lokale omgeving en natie of leidt ICT juist tot een toename van diens globale oriëntatie? En kunnen we wel spreken van ‘de burger’ of zijn er soms grote verschillen tussen de oriëntatie van autochtone Nederlanders en diaspora gemeenschappen in Nederland?
De tijd van lezen lijkt voorbij als bron van informatievoorziening van de overheid aan haar burgers. De computer stuurt onze visuele en auditieve imaginaire beleving en maakt het niet langer noodzakelijk om in stilte een eigen wereld op te roepen door het lezen van tekst.
ICT, bureaucratie en vervreemding
De dominantie van ICT biedt veel mogelijkheden, maar tegelijkertijd ontneemt ze de kracht van het ontwikkelen van de imaginaire beleving. Steeds meer mensen in de Westerse wereld ervaren een grote leegte en weten geen antwoord op de vraag hoe te leven.
Terwijl de kennis van overheid en burger over het collectief bewustzijn is toegenomen, lijkt de wetenschap van mensen over hun eigen innerlijke constitutie en hun vaardigheden in het oproepen van een eigen belevingswereld te zijn afgenomen.
De door maatschappelijke leiders overgeleverde mythes en legendes die inzicht geven in het collectieve onderbewuste zijn naar de achtergrond verdreven in de drang naar een steeds grotere behoefte aan controle van de ratio over het onderbewustzijn.
De inwoner van de informatiemaatschappij lijkt steeds meer gevangen te zijn geraakt door de Mephisto in zijn of haar eigen geest, doordat hij of zij de toegang tot het onderbewuste leven steeds meer heeft afgesloten. Als samenleving zijn we op zoek naar sociale binding en sociale cohesie en denken dit te kunnen vinden en bevorderen door nog meer kennis te vergaren over het collectief bewuste in de samenleving met behulp van ICT.
De informatiemaatschappij kenmerkt zich door de dominante invloed van rationele kennis over het collectief onderbewuste in de samenleving. De overheid komt steeds vaker tot de conclusie dat sociale cohesie ontbreekt.
Dit komt, mijns inziens, omdat maatschappelijke betrokkenheid niet primair voortkomt uit de betrokkenheid van burgers bij ICT maar uit de ontwikkeling van vaardigheden van de omgang met het innerlijk leven die ontwikkeld worden door maatschappelijke leiders door de uitvoering van rituelen en de overdracht van mythen, legenden, sagen en ideeën over de samenleving.
ICT ten bate van de sociale cohesie?
Sociale cohesie tussen mensen ontstaat door een balans in de samenleving tussen hun collectieve bewustzijn en hun collectieve onderbewustzijn. De zwakte van de informatiemaatschappij ligt in het gebrek aan kennis en kunde over en erkenning van de grote betekenis in het leven van mensen van het collectieve onderbewustzijn.
Wie de sociale cohesie in een samenleving wil vergroten door de inzet van ICT zal daarom aansluiting moeten vinden bij het collectieve onderbewuste van de burger onder andere door meer onderzoek te doen naar de beleving van ICT en de beleving van de overheid als richtinggevend orgaan.
Welke symbolische taal gebruikt de overheid om burgers aan zich te binden? Met welke historische narrativiteit zet zij zichzelf virtueel op de kaart? Welke richtlijnen en visie geeft de overheid aan diens burgers m.b.t. de vraag ‘hoe te leven’ als samenleving?
Deze vragen houden mij bezig en ik denk dat ik niet de enige ben. Nederland heeft er de denk ik daarom baat bij als er meer onderzoek gedaan zou worden naar het maatschappelijke vraagstuk van de beleving van ICT en haar impact op de samenleving.
Noten
[1] Bron: Prometheus Brings Fire to Mankind door Heinrich Friedrich Füger (circa 1817).
[2] Bron: Banner van de film ‘Avatar’
[3] Bron: L’administration royale en 1719 en Prusse.
