Hans Feddema
‘Gelijkhebberig’ redeneren, polarisatie en soms ook nog weer complotwanen constateer ik in de samenleving. Ik sta naar aanleiding van de dood van F.W. de Klerk (11 november 2021) toch maar liever stil bij Zuid-Afrika in de tijd dat het in het nieuws was door haar apartheidsbeleid.
Het was mijn eerste onderzoeksland als antropoloog. Begin dertig was ik, toen ik enige tijd in een tribale samenleving leefde, namelijk die van de Tswana in West-Transvaal. Later ook in Botswana waar de meeste Tswana wonen.
Het stamhoofd van de Transvaal-Tswana zei bij mijn eerste bezoek aan hem, niet blij te zijn met de ‘apartheid’, maar dat de regels daarvan hier wel van kracht waren. Dus ook in mijn participerende observatie in de stam. In Pretoria trouwens ook, waar ik een kamer had om wat uit te rusten en tegelijk ook een beeld kreeg van de vreemde apartheid.
Deze was zowel een beleid als een ideologie, bedacht en uitgewerkt door de Nationale Partij, ooit opgericht door de deels van Nederland afkomstige ‘Afrikaners’. Die partij was formeel seculier, maar omdat bijna alle leden belijdend lid waren van de Nederduits Gereformeerde kerk, speelde religie ook mede een rol in dit beleid.
Dat die kerk ds. Beyers Naudé zijn predikant-status ontnam, toen hij zich eens openlijk uitsprak tegen apartheid als voor hem in strijd met het Evangelie, spreekt boekdelen in deze.
Het apartheidsdenken werd gerechtvaardigd door te zeggen dat iedereen toch trots moest zijn op zijn natie en ras. Ik hoorde premier H.F. Verwoerd eens in een meeting in Pretoria zeggen.
‘Die Weste het hulle rassetrots verloor, maar ons Suid-Afrika sal die Weste hulle rassetrots weer teruggee’.
Bekeringsdrang ook nog dus. De blanke Afrikaners waren inderdaad trots op hun natie, zich maar net bevrijd hebbend van het juk der Engelssprekenden in hun land, maar in hun rassentrots speelde bewust of onbewust toch een huidskleurvooroordeel mee.
Iets waar wij hier ook nog last hebben. Ik kom nog wel eens wat boosheid tegen op ex-Surinamers, dat die ons het kinderfeest van Sinterklaas en Piet hebben willen afpakken, ha ha.
Apartheid was echter meer dan het hebben van wat vooroordelen, het was staatsracisme, ja echt officieel beleid om rassen gescheiden te houden en de ‘gekleurden’ hun democratische rechten te onthouden in het land dat werd beschouwd als het bevochten bezit van de blanke Afrikanernatie.
Ook De Klerk was lang in de ban van de apartheidsideologie. Anders had hij het nooit geschopt tot premier. Internationaal was Zuid-Afrika door haar beleid een zorgenkind.
Ik kwam in Gaborone ― de hoofdstad van Botswana ― nogal wat VN-functionarissen tegen, al was het maar alleen om de vluchtelingen uit Zuid-Afrika aldaar te helpen verzorgen.
Dat De Klerk op een gegeven moment door de knieën ging en apartheid afschafte heeft met de die internationale druk en vluchtelingenproblematiek te maken.
Maar zeker ook dat hij tot inkeer kwam en vond dat hij tevens Nelson Mandela moest vrijlaten en hem aanbood zijn vicepremier te worden onder de regering Mandela.
Het beleid was wreed en naar ― als je als blanke al een beetje intiem was met een gekleurde belandde je een half jaar in de gevangenis ― en dat premier De Klerk gedurfd heeft dat geheel af te schaffen, pleit voor hem. Het is een les voor ons te kiezen voor de liefde voor de medemens in plaats van hem te veroordelen.
En ook een les dat apartheid absoluut niet werkt in een globaliserende wereld, nog los van het feit dat het onrechtvaardig en racistisch is.
Noten
[1] Bron: F.W. de Klerk, former President of the Republic of South Africa, at the U.S. Department of State in Washington, D.C. (2012)
[2] Bron: De Klerk en Mandela op het World Economic Forum in Davos (1992)
