Machteld Roede
8 maart 2019, bron: verscheen tevens in Civis Mundi Digitaal
Vrouwendag op 8 maart vraagt weer aandacht voor de wereldwijd nog steeds voorkomende slechte omstandigheden, achterstanden en ongelijkheid voor meisjes en vrouwen. Terwijl toch eens tienduizenden jaren vrouwen zo oppermachtig waren. Een terugblik.
Laat ons terugkeren naar de latere oude steentijd, het laat paleolithicum, toen mensen leefden die anatomisch nauwelijks meer van ons verschilden.
Zo’n 40.000-35.000 jaar geleden
Vanaf zo’n 40.000-35.000 jaar geleden werd van bot en steen beeldende kunst gemaakt. Het oudst bekende is een verfijnd klein vrouwenkopje, en in Frankrijk zowel als in Centraal en Oost Europa zijn de zogenoemde Venusfiguren gevonden. Zoals in 1908 in Oostenrijk de meest bekende weelderige Venus van Willendorf, 11 cm groot, met geprononceerde borsten, buik en billen, maar handen en voeten ontbreken, het hoofd slechts een ronde bol. Godinnen zouden zijn uitgebeeld, maar een godheid mag je niet in de ogen kijken.
27.000 jaar geleden
Vanaf 27.000 jaar geleden verschijnen in grotten op centrale plaatsen afbeeldingen van vulva’s en baarmoeders.
Ook van meer recente tijden, het neolithicum, zijn talloze vrouwen beeldjes bekend — nu wel vaak met grote ogen — gevonden op uiteen lopende plekken over heel Europa.
De beeldjes worden beschouwd als vruchtbaarheidssymbolen, godinnen. Ze illustreren hoe vrouwen supermachtig waren en als godinnen aanbeden, als symbool van het respect en een bezweren van de oerangst voor onbegrepen, mystieke vrouwenzaken. Oudere meisjes en vrouwen vertoonden in een maanritme mysterieuze bloedingen, ze werden zwanger en bezaten het ondoorgrondelijke geheim van een nieuw leven schenken. Het gaf tienduizenden jaren vrouwen een onbetwiste unieke plaats en macht.
Helaas zouden vrouwen zelf de terugval in hun aanzien inzetten. Er bestonden indertijd geen machtsverschillen tussen mannen en vrouwen, wel was er een duidelijke taakverdeling. De mannen gingen op jacht en brachten vlees en huiden mee terug. De vrouwen bleven dicht bij de tijdelijke vuurplaats om voor de kinderen te zorgen en kruiden en vruchten te verzamelen. Ze ontdekten dat zaad door hen zelf ingezaaid kon worden en ontwikkelden de landbouw. Het bij de akkers moeten blijven leidde tot vastere verblijfplaatsen en vervolgens het gaan temmen van tot dan wilde dieren.
Sinds 10.000 tot 8.000 jaar geleden
Vanaf 10.000 tot 8.000 jaar geleden gingen onze voorouders schapen en geiten houden; de hond deed zijn intree als huisdier. Door het hun paargedrag van dichtbij meemaken groeide langzamerhand het inzicht over de relatie met de zwangerschappen die daar op volgden.
Omstreeks 3000 jaar v.o.j. opkomst van de dominantie van de mannen
Deze bewustwording heeft grote, ingrijpende gevolgen gehad. Zo’n 3000 jaar v.o.j. begon in Mesopotamië de dominantie van de mannen op te komen. Zij begonnen in te zien dat ook zij een rol speelden bij het scheppen van nieuw leven, ja, gaan claimen de enige schepper te zijn en vrouwen werden gereduceerd tot niet meer dan een het ongeboren kind enige maanden omhullend lichaam.
Een afspiegeling van deze rigoureuze verschuiving geeft hun godenwereld, waar godinnen hun grote aanzien verliezen en hun topplaats moeten afstaan.
Op meerdere plekken zijn kapotgeslagen oeroude godinnen beeldjes gevonden.
Hera, eens de oppermachtige echtgenote van Zeus, verliest in recentere tijden veel aan haar aanzien.
Weliswaar is er nog Minerva, godin van de wijsheid, en blijft in Egypte Isis nog lang een belangrijke godin. Maar de amazones verliezen hun unieke macht; in de Trojaanse oorlog zouden ze nog een laatste belangrijke rol spelen. Machtige heren goden beheersen nu het heelal en de wereld.
Voor de sterfelijke vrouwen breekt een ijzig koude wintertijd aan. Dit is duidelijk in de latere Griekse oudheid.
Mannen overheersen, trekken met mannen op; vrouwen zijn onbelangrijk, zijn er alleen om te baren. Velen overlijden in het kraambed, wat zoals Euripides Medea laat zeggen tien keer gevaarlijker was dan op het strijdveld achter je schild te staan. Alleen wanneer ze overleed na het werpen van een zoon kreeg ze een grafsteen.
Genesis
De genadeslag komt in Genesis. Eva wordt voor het willen eten van de vrucht der kennis uit het paradijs verbannen en vervloekt tot het baren van kinderen in pijn en bloed.
Dogon maskerdans in Mali[4]
De Dogon in Mali
Een relict van de vroegere oerangst voor het vrouwengeheim leeft nog steeds bij de Dogon in Mali. Een oude mythe verhaalt hoe één van de tweelingzonen van de schepper Amma en zijn vrouw Aarde het naakte lichaam van zijn moeder bedekte met een schort van vezels. Maar zijn broer trok het weg en pleegde incest. Deze onreinheid van Aarde veroorzaakte haar het eerste menstrueel bloed. De vrouwen vonden de door bloed doordrenkte vezels wat hen macht gaf.
Tot de mannen zich meester maakten van de rode schort en verborgen die in een grot. Eens in de zestig jaar voeren jonge mannen gekleed in lange rode raffia rokken een heilige, fysiek zware maskerdans op als herinnering hoe ze er eens in slaagden het magische vrouwengeheim van de vruchtbaarheid te veroveren. Ze zwiepen de lange maskers op hun hoofd tot vlak over de grond rond; dan worden de rode rokken weer weggeborgen in een geheime grot. Helaas wordt de spectaculaire eens zo heilige dans nu regelmatig als toeristen attractie opgevoerd.
Aristoteles: alleen het sperma is leven schenkend
Het aandeel van vrouwen aan de voorplanting bleef vele eeuwen lang totaal onbegrepen. Volgens de eeuwenlang gezaghebbende Aristoteles was alleen het sperma leven schenkend; vrouwen leverden slechts slijm en bloed.
Pas in de zeventiende eeuw ontdekt de Nederlandse Reinier de Graaf de eierstokken, die hij vrouwelijke testes noemt. Maar nog lang zou de vrouw anatomisch als een soort mislukte man worden beschouwd, met de manlijke geslachtsorganen zielig naar binnen geklapt: de penis werd vulva, de testes de eierstokken.
Al kwam later wel de juiste anatomische kennis, seksueel plezier bleef aan de man toebehoren, zij had het zonder lustgevoelens te ondergaan, anders was zij een onkuise vrouw.
Recentere tijden
Laat ons nu richten op recentere tijden. Na een lange kille winter brak de lente aan en ontluikt meer vrijheid voor vrouwen.
In steeds meer gebieden krijgen ze meer mogelijkheden.
Meisjes volgen onderwijs, waardoor de leeftijd waarop ze zwanger worden stijgt, het kindertal per vrouw drastisch daalt en steeds meer vrouwen economisch zelfstandig kunnen worden.
Bij onze universiteiten zijn vrouwelijke studenten nu veelal in de meerderheid. Wel zijn haar loonachterstand en het te weinig aanwezig zijn op de hogere posities helaas nog steeds strijdpunten.
Literatuur
- Röder, B., Hummel, J., Kunz, B. (1996). Göttinen Dämmerung, Das Matriarchat aus archäologischer Sicht. München: Droemer Knaur.
Noten
[1] Bron: Venus van Willendorf circa 25.000 jaar oud
[2] Bron: Vulve stylisée, pierre, paléolithique, Musée des antiquités nationales, Saint-Germain-en-Laye<
[3] Bron: Vulva rotsgraveringen Aurignacische cultuur, Musée national de Préhistoire aux Eyzies-de-Tayac, Frankrijk.
[4] Bron: Dogon maskerdans in Mali
[5] Bron: 8-maart-internationale-vrouwendag
