Verschil

Henny Sol

15-8-2023; Uit: Yoga Vizier, www.yoganederland.nl 2024-1

Nog zie ik mijzelf naar boven lopen, naar de zolder van het kraakpand waar ik woonde. Op het kastje bij de trap lag een stapel bruin kartonnen mappen die ik daar nog nooit had gezien. Nieuwsgierig als altijd opende ik de eerste map. Toen stond de wereld even stil: de zinnen die ik las kende ik door en door; dit was een versie van de Swabhawat waar nog geen eindredacteur met zijn tengels aan had gezeten. Tot op de dag van vandaag heb ik niet kunnen achterhalen hoe die mappen daar terecht hebben kunnen komen.

Zo rond mijn zestiende begon ik te lezen in de Swabhawat. Eigenlijk vooral omdat mijn grote broer tegen wie ik nogal opkeek mij dat aanraadde. In die tijd las ik dikke boeken over radiotechniek omdat ik niet begreep hoe uit de wirwar van componenten in het binnenste van een radio geluid kon ontstaan. Daarnaast ook boeken over Oosterse filosofie, yoga enzovoorts. Want mijn grote broer was daar druk mee bezig en ik begreep de wereld niet en mijzelf nog minder.

De draden in mijn leven kwamen achteraf gezien bijeen toen ik de Swabhawat opensloeg en Saswitha voor mijn grasgroene puberbrein een uiterst nuchter, haast op wetenschappelijke leest geschoeid zelfonderzoek leek te propageren. Een combinatie van exacte wetenschap en ongrijpbare filosofie die voor mij onweerstaanbaar was.

Weerschijn

Saswitha’s woorden grepen me onmiddellijk. Zijn gevoel voor taal en het consequente doordenken; het raakte mij diep van binnen. Wat hij zei maakte mij ook sterker, gaf me net wat meer zelfvertrouwen. Al was het vervelend te moeten erkennen dat mijn denken mij beheerste in plaats van andersom. Ik greep mij vast aan zijn stelling dat de mens zijn eigen wereld schept en dat wat zich in mijn binnenste afspeelde er dus toe deed.

De bloem is niet rood; de waargenomen weerschijn is rood. Deze wet is geldig voor alles.

(Saswitha, 1976, p. 24)

Dat een rode bloem rood is omdat hij van het voor ons zichtbare licht alle componenten behalve de rode in zich opneemt en daarom slechts de rode weerkaatst is bekend. De bloem rood noemen is wat simpel. Een kleurenblinde ziet geen rode bloem. Toch is het dezelfde bloem.

Als ik mijn ogen dichtdoe is er wel weerschijn maar geen waargenomen weerschijn. Ook dan is die rode bloem er niet. De rode bloem die ik zie bestaat slechts als ik die bloem waarneem. En deze wet is geldig voor alles. Over de bloem die buiten mijn waarneming bestaat valt niets te zeggen.

Denken

Dat wat we zien slechts waargenomen weerschijn is en nooit het ding op zich is van belang; die weerschijn geeft het denkbeeld en van daaruit ontstaat de handeling. Als we de dingen beter willen aanpakken is het daarom de moeite waard te onderzoeken wat denken eigenlijk is.

Een rode stip op een rode muur is onzichtbaar. Er moet een verschil zijn voordat we iets kunnen zien. We zien slechts verschillen. Vanuit die verschillen krijgen de tegendelen vorm en bouwen we ons begrip op. Ons denken werkt slechts met verschillen.

Verschil impliceert ook niet-verschil, gelijkheid. Over kleurverschil kun je het slechts hebben als beide dingen kleur hebben. Als je het hebt over tegenstellingen ben je al snel geneigd het overeenkomende, het niet-verschil te vergeten; vandaar misschien dat Saswitha het heeft over “tegendelen”.

Iets is het verschil met niets.

Door je in iets te verdiepen doe je ervaring met dat iets op waardoor je dat iets verfijnder, preciezer gaat waarnemen. Anders gezegd: je wordt je beter bewust van de verschillen (tussen de delen van dat iets, hoe dat iets verschilt van niet-dat-iets enzovoorts). In de waargenomen weerschijn zit onze ervaring verwerkt.

Doen

Niemand zal verwachten dat baby’s die worden neergelegd in een collegezaal waar wiskunde wordt gedoceerd na afloop de stelling van Pythagoras uit kunnen leggen. Kennis wordt nooit overgedragen. Kennis over iets moet ieder zelf opbouwen door ervaring met dat iets op te doen. Die opbouw verloopt in kleine stapjes en elk van die stapjes moet zelf worden gezet. Iemand die al ervaring met dat iets heeft kan helpen die opbouw te versnellen maar ervaring opdoen blijft hoe dan ook een persoonlijk gebeuren.

Een ons ervaring is meer waard dan een kilo boekenwijsheid.

Saswitha benadrukt het belang van ervaring, van het testen van je denken in doen, in handeling. Lang mijmeren over wat woorden betekenen kan, maar blijft uiteindelijk een gebeuren zonder ziel. Op een gegeven moment zal de daad bij het woord moeten worden gevoegd. Pas dan gaan de dingen bewegen.

Het helpt als je beseft dat je het zelf zult moeten doen, dat het weinig zin heeft om wie dan ook na te praten of na te doen want wat voor de een prima is kan voor de ander rampzalig zijn. Zie je verschil en waardeer dat verschil.

Je bent goed zoals je bent; en dan gaan we beginnen.

Het duurde even voor ik besefte dat “de mens schept zijn eigen wereld” niet alleen gaat over dat wat ik om mij heen en binnenin mij zie; ik schep mijn eigen wereld niet alleen in denken maar ook in doen. Niets houdt mij tegen om zelf te kiezen wat ik wel en wat ik niet zal doen. Al zal ik dan ook de consequenties van wat ik gekozen heb als door mijzelf veroorzaakt moeten aanvaarden.

Onveranderlijk

Diverse citaten in dit artikel zijn afkomstig uit colleges die ik lang geleden bij Saswitha volgde. Het was fascinerend om mee te maken hoe concreet en verrassend hij ook het meest abstracte kon behandelen. Al proefde ik ook iets van bitterheid omdat men nooit echt heeft willen luisteren naar wat hij te zeggen had.

De mens is dermate een gewoontedier dat je hem soms wel dood zou willen schoppen. Doe het nu toch eens anders. Probeer dit nu eens. Bidden en smeken moet je. Ze komen pas terug als ze honderd keer tegen dezelfde muren op gelopen zijn. Dan vragen ze met bebloede koppen: ‘Je zei toen dit, wat bedoelde je toen eigenlijk?’ Heb toch eens de durf, zie toch eens de lol. Van iets anders.

Verandering is het enig onveranderlijke; zelfs als je denkt stil te staan ben je in beweging. En de wereld die je ziet is tot aan de einder waargenomen weerschijn; weerschijn die met je ervaring verandert. Ik hier en de wereld daar? Dat klopt niet. Voel hoe gedachten steeds weer met je op de loop gaan en verzet je eens. Verbazend hoe lastig dat is. Ervaar het verschillen. Je kunt nooit de bovenkant pakken en de onderkant laten liggen.

Saswitha werd geboren in 1901 in Sint Annaparochie als Josia Rijks. Zijn vader, een godsdienstleraar en predikant, werd in 1911 uitgezonden naar het toenmalige Nederlands-Indië, waar Saswitha o.a. het animisme leerde kennen. Later bestudeerde hij in vele landen andere niet-Westerse beschouwingswijzen. Teruggekomen richtte hij in 1953 een van de eerste yogascholen in Nederland op. Zijn schat aan kennis legde hij neer in de Swabhawat. Met de ondertitel van dat boek (“de korte weg tot wijsheid”) was hij nooit gelukkig maar zijn uitgever had er op gestaan; een “lange weg naar wijsheid” zou de doelgroep afschrikken. Saswitha betekent “levend water” en die naam kreeg hij naar eigen zeggen omdat hij voortdurend over van alles en nog wat aan het babbelen was. Geen onderwerp was hem te min; hij zag ook geen verschil tussen hoge en lage zaken:

“In het lage zit het hoge verscholen dat u zult aantreffen door diep op de dingen in te gaan. En in het zogenaamde hoge zo vaak het lage. Niet voor niets waren pastoors vroeger graag geziene gasten aan de tafels der rijken. Hou jij ze maar dom, dan houden wij ze wel arm”.
Saswitha overleed in 1988.^[4]

Noten

^[1] Bron: Rode bloem — foto susannp4, pixabay
^[2] Bron: Unieke appels — foto congerdesign, pixabay
^[3] Bron: Verschil — illustratie Mohamed_hassan, pixabay
^[4] Uit: ChatGPT, wikipedia en gevolgde colleges.