Mag ik je aanraken?

The art of doing

Hans Jansen

Wijsheidsweb, 2018-09 (Bewerkte versie van “Begeleidingskundige Visies”, fase 3 van de masteropleiding Begeleidingskunde (MHOB))

Niet denken maar doen

De vraag zal meteen wat wenkbrauwen doen fronsen. Het aanraken van mensen lijkt in onze maatschappij steeds meer een taboe te worden. Ook aanraking om een ander fysiek te corrigeren als didactisch of opvoedkundige middel (pedagogische tik) is in onze samenleving taboe en verboden. Het aanraken van kinderen en vooral andermans kinderen is “not done” en heeft voor vele ruzies en misstanden gezorgd tussen ouders en opvoeders.

Aanraken heeft te maken met integriteit en vertrouwen

Eind 2011 werd een leraar gearresteerd omdat hij een leerling, die zorgde voor onveiligheid, fysiek de klas uit moest zetten (Joop, 2001). Anderen aanraken heeft ook te maken met integriteit en vertrouwen.

Helaas zijn er legio voorbeelden waarin de integriteit en vertrouwen worden geschonden. Onlangs was in de Volkskrant te lezen dat kinderen slachtoffer waren geworden van seksueel misbruik door jeugdtrainers van grote sportorganisaties. In het artikel werd gelijk een link gelegd naar de recente misbruikschandalen in de kerk (Volkskrant, 2017).

In onze maatschappij wordt er dus vooral veel nagedacht, geschreven en gesproken — onze logos — als het gaat om lichamelijke, sociale, psychologische en emotionele thema’s. Er wordt pratend, schrijvend en reflecterend gezocht naar geheimen en de diepere lagen van iemand — onze mythos — om iets aan te raken wat in eerste instantie niet aangeraakt wil worden. Opvallend dat we in onze taal spreken over geraakt worden — onze pathos — terwijl juist dat aanraken een probleem kan zijn.

Fysieke component kan van grote waarde zijn

Ondanks de bedenkingen die er kunnen zijn ten aanzien van spel met fysiek contact, ben ik van mening dat juist de fysieke component van grote waarde kan zijn.
Ons fysieke lichaam zegt namelijk veel meer over onze innerlijk wereld dan we denken.

In een overtuigend betoog spreekt Sir Ken Robinson in zijn “TEDTALK, scholen doden de creativiteit” over de onwenselijke huidige maatschappelijke tendens waarin onze lichamen steeds meer als voertuigen dienen om onze (academische) denkende hoofden te verplaatsen. Hij geeft een sprekend voorbeeld van een meisje dat een leerstoornis lijkt te hebben en waarin de psycholoog tot de conclusie komt dat ze gewoon graag danst en hij adviseert haar naar een dansschool te laten gaan.
Gillian Lynne is een wereldberoemde danseres geworden.

De ontwikkelingspsycholoog Howard Gardner (1983) spreekt van meervoudige intelligentie. Zoals in de afbeelding is te zien worden in onze maatschappij vooral de Verbaal- Linguïstische en Logisch Mathematische intelligentie aangesproken.

Fysiek contact maken

Ik maak zelf vooral veel gebruik van bijvoorbeeld de Naturalistische, Lichamelijk Kinesthetische en Muziek-ritmische intelligentie, waarbij vooral concrete en fysieke ervaring telt (te vergelijken met het ‘feeling en doing’ van Kolb).

In mijn begeleidingspraktijk als supervisor, coach en begeleidingskundige heb ik regelmatig de behoefte om fysiek contact te maken.
Om aan te raken moet je dichtbij komen en het wordt vaak geassocieerd met intimiteit. Aanraken heeft ook iets te maken met onze autonomie en individualiteit.

Vanuit onze westerse samenleving zijn het individu en autonomie dominant en een groot verworven goed van deze tijd (Kunneman, 2013). Deze gedachte staat op gespannen voet met het dichtbij komen en (fysiek) contact maken.

In het oosten lijkt er meer vanzelfsprekendheid te zijn tussen lichaam geest. De invloed van lichaam en geest op elkaar is meer op handelen gericht en ze gaan ervan uit dat ze gelijk zijn aan elkaar. Het een kan niet zonder het ander.
De beperking van taal komt mooi tot uiting in deze spreuk:

“Degene die spreken begrijpen niet, degene die begrijpen spreken niet.”

Lao Zi (604-507 BC)

Kardinaal de Richelieu (1585-1642) een groot staatsman uit Frankrijk zei:

“Geef mij negen regels tekst en ik vind altijd een reden om iemand op te hangen.”

Hiermee maakt hij duidelijk dat taal zo onduidelijk kan zijn dat het voor iedereen anders en naar eigen goeddunken geïnterpreteerd kan worden.

Rots en Water

Vanuit de psycho-fysieke trainingsmethodiek “Rots en Water” (2004) is de stelling dat het lichaam en geest elkaar wederzijds even sterk beïnvloeden. Het R&W-perspectief is er voor mensen die moeten bewegen om te kunnen leren, net als Gillian Lynn, het dansende meisje.

Als het lichaam positief handelt dan heeft dit een positieve invloed op onze geest.
Het potloodexperiment waarbij het potlood horizontaal ver in de mond tussen de tanden wordt geklemd, de mondhoeken omhoogkomen waardoor je vrolijker wordt, is hier een voorbeeld van.
Het placebo-effect werkt andersom, als je denkt dat het werkt is er een fysieke reactie en herstelt het lichaam. De R&W-methodiek gaat ook uit van de fysieke verbinding met de ander. Het aanraken van de ander en het aangeraakt worden door de ander is hier een manier om tot betekenis, reflectie en diepere lagen te komen.

Handelen en doen

Mijn persoonlijke ontwikkeling heeft zich altijd op het spoor van handelen en doen bewogen.

Mijn persoonlijke ontwikkeling

Van 16-jarige veelbelovende triatleet, naar topsporter en bondscoach van de Nederlandse karateselectie tot de begeleider, trainer, docent en coach die ik nu ben.
Het laatste decennium bespeel ik serieus en intensief een instrument en geef ik regelmatig klassieke huiskamerconcerten.
Mijn ontwikkeling heeft zich vooral afgespeeld op de Lichamelijk-Kinesthetische, Muziek-ritmische, Intra- en interpersoonlijke intelligentie-gebieden van Gardner. Mijn socialisatie heeft zich de eerste 16 jaar binnen ons gezin en netwerk plaatsgevonden. Mijn ouders en met name mijn vader, een zeer fijne zachte, lieve en eenvoudige man hebben een positieve invloed op mij gehad.

Martial Arts

De 36 jaar daaropvolgend zijn vooral mijn Martial Arts leraren belangrijk geweest. Mijn latere mentor en coach Peter Pijpers heeft mij de meer spirituele en energetische en intuïtieve Martial Arts weg laten ontdekken. Peter maakt altijd contact via de onbewuste, universele kennis (tacit knowledge) en zegt en doet daardoor bijna altijd het juiste.

Mijn goede vriend en spirituele broer Nedim en ik noemen dit soort acties van Peter “pijperfingers”, vernoemd naar zijn achternaam. Mijn vrouw Annet heeft mij altijd de ruimte gegeven en gegund om mijn spirituele en intra-persoonlijke weg te ontdekken, te ontwikkelen en vooral te bewandelen.

Mijn academische weg

Het handelen heeft ook altijd een dominante rol gespeeld in mijn academische weg waarin ik als leergierig student, werknemer en leidinggevende deed wat er gevraagd werd en stapsgewijs handelend mijn pedagogische master heb behaald.

Oosterse verhalen, metaforen en metonymieën

In mijn karate en Tai-Chi lessen gebruik ik graag oosterse verhalen, metaforen en metonymieën om mensen te inspireren of zaken te verduidelijken of vanuit een ander perspectief te bezien. Heel veel verhalen hebben te maken met handelen, doen, actie, stilte (niet spreken), etc. Ook hierin wordt de rol van het handelen en de “doe-theorie” van Wierdsma (2011) als van een hogere orde gezien dan de taal.

“Niemand heeft Martial Arts geleerd door er een boek over te lezen”

Musashi Miyamoto (1584-1645)

“The ultimate aim of the Martial Arts of karate lies not in victory nor defeat, but in the perfection of the character of its participants”

Gichin Funakoshi (1868-1957)

“Zoals de mens is zo beweegt hij, zoals de mens beweegt zo is hij”

Frederik Buytendijk (1887-1974)

Fysiek corrigeren is in de Martial Arts een belangrijk middel om tot diepere lagen te komen. Er wordt niet woordelijk aangegeven wat de leraar, de Sensei, ziet en voelt, maar hij doet voor of laat voelen wat hij waarneemt. Dat gebeurt bijna altijd door middel van aanraking. In Martial Arts is blind vertrouwen, dichtbij komen, contact maken zowel het middel als het doel.

De uitspraak van Frederik Buytendijk is steeds bepalender geworden voor hoe ik naar de wereld kijk. In mijn 30 jaar ervaring als trainer, begeleider, coach, trainer en leraar, heb ik ontdekt dat het lichaam zich moeilijk laat verhullen. Het lichaam liegt nooit (Troost, 1988).
Ik maak meestal lichamelijk contact met studenten, cursisten, leraren en anderen. Dit leidt zelden tot rare of ongemakkelijke situaties. Ook mijn lichaam liegt niet en als ik een lichamelijk aanraakoefening met studenten of cursisten heb of een knuffel geef, dan is het duidelijk dat dit gebeurt vanuit compassie en met de juiste intenties.

Binnen organisaties

In het werkveld van het sociale domein vraagt echte hulp ook om dichtbij komen. De neiging van hulpverleners en organisaties is veelal om vooral met elkaar te praten, terwijl taal tussen twee verschillende personen per definitie niet zorgt voor het echt beter begrijpen van elkaar.

In de hulpverlening

Het is van essentieel belang dat de begeleider of hulpverlener de verbinding met de cliënt aangaat zodat de cliënt geneigd zal zijn deze verbinding ook aan te gaan. Als je je als hulpverlener laat raken is er contact en raak je ook de ander. Als je dit in fysieke oefeningen doet waarbij je fysiek de ander raakt, wordt dat meteen duidelijk en voelbaar. Er gebeurt dan iets op fysiek en meer intuïtief niveau wat betekenisvol is.

Voor organisaties werkt dit niet anders. Als hulpverleningsorganisatie moet je het goede voorbeeld geven in het dichtbij komen, contact maken, vertrouwen geven; allemaal ingrediënten voor een goed leven (Kunneman, 2015).
Organisaties moeten visie, missie, doelen en dat waar je voor staat zelf omzetten in handelen. Op alle niveaus binnen de organisatie moet het handelen en doen van het goede tot uiting komen.

Leiding geven

Als voormalig leidinggevende en begeleider binnen organisaties maak ik contact met de mensen. Ik geef een handdruk, een compliment wordt begeleid door een klop op de schouder, bij emoties sla ik een arm om de schouder of geef ik een knuffel etc. Ik probeer dit in op alle lagen waar mogelijk toe te passen.

Door middel van spel en oefeningen zorg ik ervoor dat de mensen met elkaar contact maken. Met fysieke oefeningen wordt er gehandeld en “gedaan”, aangeraakt, contact gemaakt en ontstaat de speelruimte om te kijken en te voelen waar het spannend wordt, waar we van weg willen blijven, “de plek der moeite”.
Er ontstaat beweging en mensen worden bewogen, zowel fysiek als emotioneel. Belangrijk is hierbij wel dat je mag uitproberen (klooien) en oefenen, waarvoor het spelen met ons lichaam en met elkaar een goede vorm kan zijn.

Het begrijpen komt later.

Noten

^[1] Bron: theorie-modellen/gardner
^[2] Bron: Gillian Lynne: Olivier Awards 2013
^[3] Bron: Miyamoto Musashi having his fortune told. Print by Utagawa Kuniyoshi.
^[4] Bron: starting-in-wuji-complete-emptiness