Gerard Wijers
Tijdschrift Vrij, nr. 6, december 2011, www.devrijemare.nl
Is het mogelijk om een wereldgemeenschap te vormen? Globalisering en de wereldwijde politieke en financieel-economische crisis maken zo’n gemeenschap wenselijk, maar zijn wij er ook toe in staat? Zo’n vraag is eigenlijk al te groot om in een column te stellen, laat staan om te beantwoorden. Ik kan wel iets vertellen over een mogelijke richting waarin een antwoord op die vraag kan worden gezocht.
Het draait allemaal om een geheimzinnige steen. Over die steen las ik, als jongen, voor het eerst in het stripverhaal ‘De steen van Atlantis’. Daarin redt stripheld Eric de Noorman zijn toekomstige vrouw, een Atlantische priesteres, tijdens de ramp waar Atlantis door wordt getroffen. Het was de taak van deze priesteres om te waken over een geheimzinnige steen, waar het lot van Atlantis van afhing. Het verhaal fascineerde me, maar ik had nog geen referentiekader om er verder betekenis aan te kunnen geven.
Pas veel later kwam ik de steen weer tegen, bij het voorlezen van ‘De Hobbit’ aan mijn kinderen. Dit boek schreef Tolkien voorafgaand aan zijn beroemde trilogie ‘In de ban van de ring’. De steen, nu arkesteen geheten, is in het bezit gekomen van een vervaarlijke draak, die op een eenzame berg in de woestijn leeft. De oorspronkelijke eigenaren van de steen, ondergronds levende dwergen, willen hun eigendom terug hebben en doen daartoe een beroep op de held van dit verhaal, de hobbit Bilbo. Na adembenemende avonturen slaagt die erin om de steen aan de draak te ontfutselen en terug te geven aan de dwergen.
In diezelfde tijd begon ik voor het eerst de Bijbel te lezen. Daarin kwam ik tot mijn verrassing drie oude bekenden tegen: In het verhaal over Noach en de zondvloed [Gen. 6-8] zag ik de onmiskenbare overeenkomst tussen de Atlantische ramp bij Eric de Noorman en de Bijbelse zondvloed en begon ik te vermoeden dat de arkesteen uit ‘De Hobbit’ zijn naam ontleedde aan de ark waarmee Noach zijn familie en de dieren behoedde voor een verdrinkingsdood.
De mysterieuze steen bleek in de meest uiteenlopende verhalen voor te komen. Ik noem er een drietal:
- Nadat Jakob heeft gedroomd van een ladder tot aan de Heer in de hemel, waarlangs de engelen stijgen en dalen, richt hij de steen op, waarop zijn hoofd rustte tijdens de slaap, en giet daar olie op. Jakob vreest deze plaats omdat het voor hem een huis van God blijkt te zijn en de poort naar de hemel. In de droom verkondigt de Heer dat uit Jakobs zaad een volk zal ontspruiten, waardoor ook alle andere volken gezegend zullen worden.
- Vlak voor de intocht van het Joodse volk in het beloofde land wordt een steenkring van 12 stenen opgericht, corresponderend met de 12 stammen van Israël en met de 12 dierenriemtekens. Alle mannen worden daarbij besneden. De naam van de plaats bij de Jordaan, waar dit gebeurt, wordt in de Joodse mystiek in verband gebracht met de zich steeds herhalende, wetmatig verlopende natuurcyclus en een vorm van reïncarnatie.
- Bij de Jordaan wordt Jezus door de apostel Simon geïdentificeerd als zoon van God en Messias. Jezus geeft de apostel vervolgens een nieuwe naam Petrus, de rots waarop hij zijn kerk zal bouwen.
Wat mij vooral opvalt in de verhalen is dat de steen functioneel is bij de totstandkoming van een innerlijke, bezielde verbinding tussen mens en God en tussen mensen onderling, een verticale en een horizontale verbinding.
Nog wat andere betekeniscomponenten van de steen, die uit deze verhalen kunnen worden afgeleid:
- De steen moet veroverd worden op een draak in de woestijn. In de oude symbooltaal verwijst de vuurspuwende draak naar de primitieve seksualiteit en agressie.
De woestijn symboliseert de door de menselijke beschaving verstoorde natuurlijke orde. De berg is een archetypisch beeld voor stilstaan, voor contemplatie, dus voor aandachtige omgang met de binnenwereld.
Reflectie op de verstoring van de ecologische balans confronteert de mens dus met de onbewuste diepte van zijn/ haar psyche en met de opgave om de krachten die daar werken te leren kennen en beheersen. - De steen als totem symboliseert het fundament van de stamgemeenschap en de steenkring verwijst naar het opgaan van de 12 stammen in een kosmische sociale orde.
- De steen is een droomsteen, die verwijst naar de onbewuste diepte van onze psyche. Tevens middel om in verbinding te komen met God. Dat laatste maakt de steen qua functie tot altaarsteen.
- De steen wordt vaak in verband gebracht met water, wat op symbolisch niveau verwijst naar het vrouwelijke, naar de innerlijke, aan de natuurwet gebonden ervaringscyclus.
Concluderend: de steen symboliseert een natuurlijk fundament voor gemeenschapsvorming in de onbewuste diepte van onze psyche, onontbeerlijk voor de ontwikkeling van waarlijk kosmopolitisch burgerschap, maar moeilijk te vinden en te gebruiken. De gedacht dringt zich op dat wij in de diepte al met elkaar en met de natuur verbonden zijn ― lotsverbondenheid werd dat vroeger genoemd ― en dat er al een sociale infrastructuur aanwezig is, die alleen nog ontdekt moet worden door individuen, die de moed kunnen opbrengen om af te dalen in de fascinerende, maar ook angstaanjagende duistere diepte van hun binnenwereld.
Ik beschouw de PC, opgenomen in het wereldwijde ICT-web, als een projectie of model van de steen en de razendsnelle opkomst van het digitale web als een teken dat de tijd rijp is voor de bewustwording van de steen.
