Krzysztof Dobrowolski-Onclin
Overgenomen van het blog Sinterklaas volgens Steen, 6 december 2020
Het Sinterklaasfeest is populair en eeuwenoud, omgeven door gebruiken, verhalen en controverses. Zoals het een levende traditie betaamt, verandert deze continu. Hoe lang het feest al gevierd wordt, is niet met zekerheid te zeggen, maar in Nederland zijn er concrete aanwijzingen dat kinderen al in de zestiende eeuw geschenken kregen en de schoen mochten zetten. Halverwege de jaren 1660 schilderde Jan Steen, de meester van reuring en rommel, een Sinterklaasavond. Laten we kijken welke gebruiken onze tijd hebben gehaald en welke niet.
Op het eerste gezicht is Steens schilderij een getrouwe voorstelling van wat men anno nu nog steeds met 5 december associeert. Terwijl het buiten guur is (zie het raam linksboven), heerst binnen een gezellige drukte. Een kind omklemt een pop van Johannes de Doper. Er zijn koeken, fruit, geschenken en een muntje is in de appel gestoken. Op de voorgrond ligt een schoen, een jongen huilt om de takken die hij in de zijne vindt en rechts kijken kinderen de schoorsteen in.
Koek, cadeaus, schoen, schoorsteen, (dreigen met) de roe zijn allemaal herkenbaar. De grote afwezige op het schilderij van Jan Steen is Nicolaas zelf. Hij reed weliswaar te paard over de daken, zonder medewerkers overigens, maar kwam niet binnen, werd niet onthaald en dus ook niet gevisualiseerd.
Dat gebeurde pas in latere kinderverhaaltjes. Het invloedrijkst was het boekje ‘Sint Nicolaas en zijn knecht’ van Jan Schenkman, waarvan in 1850 de eerste editie werd gedrukt. Schenkman introduceerde een stoomboot, Nicolaas’ Spaanse roots, het liedje ‘Zie ginds komt de stoomboot’ en een ‘zwarte knecht’. En dan niet van roet. In zijn boekje kwam Sinterklaas bovendien persoonlijk bij de kinderen thuis.
En wat gebeurde er voordat Sinterklaas aanschouwelijk werd gemaakt? Welnu, de paradox tussen een onzichtbare Sint Nicolaas en maar al te zichtbare cadeautjes werd ook al in Steens tijd inventief opgelost.
Op het schilderij ‘Het feest van Sint Nicolaas’ dat Richard Brakenburgh omstreeks 1700 schilderde, staat een groepje kinderen bij de schoorsteen allerlei lekkers op te vangen. Dat het niet door die schoorsteen naar binnen valt, verraadt de man in het raam linksboven.
Legenden over Sint Nicolaas
Het Sinterklaasfeest op 5 december is een van de populairste dagen in Nederland. Het is de vooravond van de sterfdag van de heilige Nicolaas, de vierde-eeuwse bisschop van Myra. Over zijn leven is vrijwel niets bekend, maar er doen des te meer legenden over hem de ronde. Zo zou hij drie jongelingen uit de dood hebben opgewekt en drie vrouwen van een bruidsschat hebben voorzien. Sinterklaas werd al in de 16e eeuw een feest, maar pas in de 19e eeuw werden veel hedendaagse elementen aan ‘pakjesavond’ toegevoegd. Bekijk de korte video ‘Legenden over Sint Nicolaas’.
Legenden over Sint Nicolaas
[1] Bron: Het Sint-Nicolaasfeest ― Jan Steen, Rijksmuseum Amsterdam (circa 1665-1668)
[2] Bron: Het feest van Sint Nicolaas ― Richard Brakenburgh, Szépművészeti Múzeum Boedapest
