Yvonne Liew-On, tekst en Chrisje Ronde, tekeningen
Onderdeel van Gulden Snede en het Animal Wisdom programma
In haar bijdrage ‘Dierenwijsheid: over het leven in elementaire verbanden en de waarde van familieverhalen’ refereert Heidi Muijen aan dierenwijsheid en inbedding daarvan in verschillende samenlevingen over de hele wereld.
“De elementaire wijsheid en krachten die dieren belichamen ― of die in verhalen aan dieren worden toegeschreven ― helpen tegenwicht te bieden aan een monoculturele en onderdrukkende ideologie ten aanzien van andere culturen of de ‘andere sekse’.”
Dit fenomeen raakt helemaal aan de kern van mijn sprookjesboek Bloedkoraal.
Alleen blanke rolmodellen en hoogblonde blanke Barbiepoppen
Alhoewel zelf door iedereen vanaf m’n vroegste jeugd altijd als ‘blanke’ gezien, heb ik me vanwege mijn Surinaamse achtergrond altijd altijd sterk verwant gevoeld met licht gekleurde (mijn moeder) tot zeer donkere mensen (andere familieleden).
Mijn moeder voedde mij op vanuit de Lutherse gedachte:
“onderzoek alles en behoud het goede”,
begreep ik toen ik eenmaal volwassen was. Opgroeiend in Nederland met alleen blanke rolmodellen en hoogblonde blanke Barbiepoppen, kon ik als kind al niet begrijpen waarom geen enkele pop op mijn familie leek.
Tegenwoordig heb je ‘Coloured Goodies’ in Amsterdam, maar ik en talloze andere kleurlingen van mijn generatie groeide op met de monoculturele nadelen (en natuurlijk ook voordelen) van een westerse blank georiënteerde samenleving.
‘Minder’ of ‘zwak’
Het anders zijn werd vaak vertaald als ‘minder’ of ‘zwak’. Bepaalde kinderen en (later) tieners mochten om die redenen van hun ouders niet met me omgaan. Andere kinderen en hun ouders vonden me juist exotisch en dweepten met mijn Surinaamse achtergrond, waar ik zelf dan weer minder affiniteit mee had, omdat m’n moeder uitdrukkelijk koos voor een zo Hollands mogelijke opvoeding, met spruitjeslucht en wortelstamp en al.
Zo heb ik onlangs van oer-Hollandse vrienden ontdekt dat Surinamers dansen op hun begrafenis, terwijl ik altijd dacht dat ze dat alleen in Haïti en Afrika deden …
Ook in strips en sprookjes kwam ik onderdrukkende ideologieën tegen: vaak was de blanke ‘goed en slim’ (cowboys) en de donkere was ‘dom en gemeen’ (indianen) of in elk geval nooit zo slim als de blanke.
Uitgesplitst naar sekse, leerden we als kind al dat de vrouwen de ‘zwakkeren’ waren. En de donkere waren het domst.
Traditionele rollen in klassieke sprookjes
Ook in sprookjes zie je dat sterk. Meerminnen bijvoorbeeld voldoen vaak aan het archetype heilige maagd’ of ‘femme fatale’ dan wel ‘hoer’ of ‘gemene heks’: de Kleine Zeemeermeermin was een en al liefde en zachtmoedigheid en goedheid en ze offerde zich (op aanraden van een enge heks-meermin) compleet op voor het geluk van de man, terwijl de sexy en beeldschone Sirenen wellustig argeloze mannen naar hun onafwendbare ondergang lonkten om hen compleet betoverd en willoos te laten eindigen in hun woeste zeegraf.
Bestaande rolmodellen pasten niet bij mij
Als kind voelde ik bij allebei wrevel. Ik kon me in geen enkel rolmodel helemaal vinden. Ik vond dat de Kleine Zeemeermin zichzelf verloochende door de waarheid niet uit te spreken tegen de prins: zij had hem immers gered, niet die andere vrouw.
En ik was als kind erg stoer, een durfal, maar bij de Sirenen werd stoer gekoppeld aan ‘gevaarlijk’ en ‘uiterst onbetrouwbaar’.
De andere sekse, dat ben ik, en ik was een heel stuk verder gekomen in het leven als er in mijn jeugd niet constant gehamerd was op mijn vermeende zwakte en deugden als:
“je moet braaf zijn, je moet gehoorzamen, je moet luisteren, je moet voorzichtig zijn, laat andere kinderen ook eens winnen, je moet veel lachen en vrolijk zijn en niet in de weg lopen of ineens andere dingen willen doen dan de rest, je moet altijd meewerken en meedoen (vertaald = geen ‘nee’ zeggen), want anders vinden we je niet meer aardig …”
Nu, op oudere leeftijd ― ik ben de vijftig inmiddels gepasseerd ― ontplooi ik alsnog mijn talenten. En beoog ik met mijn sprookjesboek Bloedkoraal nieuwe rolmodellen neer te zetten, waar zowel meisjes als jongens een verfrissend voorbeeld aan kunnen nemen.
Vrouwen zijn de redders: intelligent, ondernemend, moedig, sterk en mooi!
Om te beginnen zijn alle vrouwelijke wezens in mijn boek moedig en sterk. Ook zijn ze absoluut niet dom en afhankelijk.
Wel weten ze dat samenleven ook samenwerken en samen delen betekent.
In mijn verhaal zijn vrouwen juist de redders, intelligent, ondernemend en mooi. Alle wezens in mijn boek accepteren wezens die er anders uitzien en anders denken onvoorwaardelijk.
De Koninginnemin, een van de hoofdrolspeelsters, is ook een wijze, krachtige en machtige zeemeermin, door iedereen geliefd en geëerd. En haar oude verlangen om een levenspartner kun je vertalen als een levenshouding waarbij ze met minder geen genoegen neemt. Ze trouwt uiteindelijk niet om toch ook maar te kunnen zeggen dat ze een man heeft, maar ze trouwt omdat haar geduld is beloond en ze werkelijk haar beste match heeft gevonden.
Daarvoor heeft ze eerst de machtigste, rijkste, meest succesvolle en hooggeëerde man van de Oceanen, Koning Octopus, afgewezen. Deze moderne dame kiest niet voor status en rijkdom, zoals in het beroemde Oostenrijkse sprookje Sissi, want ze heeft zelf al alles (vertaald: ze is compleet), dus een man moet geen gebrek in haar bestaan opvullen, maar haar aanvullen.
En ‘op ieder potje past een dekseltje’, luidt het gezegde, dus dat is haar gelukt.
Moderne rolmodellen
Zodoende hoop ik met mijn uiterst progressieve nieuwe rolmodellen de laatste naweeën van de monoculturele en onderdrukkende ideologie ten aanzien van andere culturen of de ‘andere sekse’ af te rekenen.
En daarmee bij te dragen aan een nieuwe generatie van meer evenwichtige en uitgebalanceerde ‘kleuronbewuste’ jongens en meisjes, die meer letten op wat hen verbindt en samen sterker maakt dan op wat hen onderscheidt, afscheidt en daardoor verzwakt.
Bestellen? Bloedkoraal
[1] Beeldende kunstwerken van Chrisje Ronde, speciaal gemaakt voor het ‘QFWF storytelling programma Animal Wisdom’
